شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
| شورای عالی امنیت ملی | |
|---|---|
 |
|
| اطلاعات کلی شورای عالی | |
| بنیادگذاری | ۱۳۶۸ |
| شورای عالی پیش | شورای عالی دفاع ملی |
| حوزهٔ قدرت |  جمهوری اسلامی ایران |
| عالی‌ترین مقامان شورای عالی | حسن روحانی، رئیس علی شمخانی، دبیر سعید جلیلی و علی شمخانی، نمایندهٔ رهبری |
| نهاد بالادست | رهبری |
| سازمان‌های زیردست | شورای امنیت کشور شورای دفاع |
| جمهوری اسلامی ایران | |
 |
|
|
ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران
رهبران
معاونان اول
رئیسان مجلس
رئیسان قوه قضائیه
رئیسان سازمان صدا و سیما
|
شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، شورایی است که به منظور تأمین منافع ملی و پاسداری از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و تمامیت ارضی و حاکمیت ملی ایران به ریاست رئیس جمهور این کشور تشکیل می‌گردد. این شورا مهمترین وزنه تصمیم‌گیری در سیاست خارجی و امور دفاعی و امنیتی ایران محسوب می‌شود.[۱] اعضای این شورا را مقامات عالی‌رتبه سیاسی، نظامی و اطلاعاتی ایران تشکیل می‌دهند. دبیر شورای عالی امنیت ملی با انتخاب مستقیم رئیس‌جمهور تعیین می‌شود و مسئولیت اداره دبیرخانه و نظارت بر اجرای صحیح تصمیمات و مصوبات شورا و امور اداری و اجرایی شورا را بر عهده دارد. مطابق روال مرسوم در اغلب موارد دبیر شورای عالی امنیت ملی پس از انتخاب از سوی رئیس جمهور، به طور همزمان از سوی رهبر ایران، آیت الله خامنه‌ای، به عنوان نماینده رهبری در شورا نیز منصوب می‌شود.
محتویات
اهداف[ویرایش]
بر اساس اصل ۱۷۶ قانون اساسی ایران، وظایف این شورا عبارتند از:[۲]
- تعیین سیاستهای دفاعی-امنیتی کشور، در محدوده سیاستهای کلی تعیین شده از طرف رهبر ایران.
- هماهنگ نمودن فعالیت‌های سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعی-امنیتی.
- بهره‌گیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی.
تاریخچه[ویرایش]
شورای عالی امنیت ملی را می‌توان فرزند شورای عالی دفاع دانست که در زمان جنگ با حضور رئیس‌جمهور و نخست وزیر، فرماندهان ارشد نظامی و دو مشاور رهبری برای اتخاذ تصمیمات مهم حکومتی با موضوع دفاع مقدس تشکیل می‌شد که با وجود نشست سران قوا یا بعدتر تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام، این شورا در امور سیاسی چندان دخالتی نداشت. با بازنگری در قانون اساسی در سال ۱۳۶۸ که یکی از موارد آن اصلاح اصل ۱۷۶ بود، شورای عالی دفاع جای خود را به شورای عالی امنیت ملی داد.[۳]
تحولات شورا در گذر زمان[ویرایش]
سه ماه پس از همه‌پرسی قانون اساسی بازنگری شده در مرداد ماه سال ۶۸ و پس از رحلت حضرت امام خمینی و انتخاب حضرت آیت الله سیّدعلی خامنه‌ای به رهبری جمهوری اسلامی ایران، ایشان در حکمی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی را که آن زمان رئیس کمیسیون دفاعی مجلس سوم بود به همراه حجت‌الاسلام سیداحمد خمینی که همواره در جلسات سران قوا در زمان حضرت امام خمینی نیز شرکت داشت به مدت سه سال به عنوان نمایندگان خود در شورای عالی امنیت ملی انتخاب کرد و آیت ا... هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت نیز حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی را به سمت دبیری شورا که مسئولیت دبیرخانه و امور اداری و اجرایی شورا را عهده دار است منصوب کرد. مهمترین اقدام دبیرخانه شورا در این زمان بررسی اجرای قطعنامه ۵۹۸ و مسئله آزادی اسرا بود. در تاریخ ۲۱ دی ماه سال ۷۱ این حکم برای سید احمد خمینی و دکتر حسن روحانی در حالی برای سه سال دیگر تمدید شد که سید احمد خمینی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام شده و حجت الاسلام والمسلمین حسن روحانی نایب رئیس ناطق نوری در مجلس چهارم بود و همچنان از سوی آیت الله هاشمی رفسنجانی در سمت دبیری شورا باقی ماند. حاج سیّداحمد خمینی در ۲۵ اسفندماه سال ۱۳۷۳ در گذشت و با فوت ایشان یکی از کرسی‌های نمایندگی رهبری در شورای عالی امنیت ملی خالی ماند تا اینکه رهبر انقلاب در ۱۳دی ماه سال بعد همزمان با تمدید دو ساله حکم دکتر حسن روحانی، علی لاریجانی را که چند ماهی بود به ریاست سازمان صدا و سیما منصوب شده بود برای دوره‌ای دو ساله به عنوان دومین نماینده خود در شورا انتخاب کردند. در این دوره با وجود برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و انتخاب مجدد آیت الله هاشمی رفسنجانی به این سمت، حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی با حکم وی همچنان دبیر شورای عالی امنیت ملی باقی ماند.
دوم خرداد ۷۶ با برگزاری هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، سید محمد خاتمی به این سمت برگزیده شد و او نیز همچون ۸ سال قبل از آن، دکتر حسن روحانی را که آن زمان در مجلس پنجم نایب رئیس ناطق نوری بود به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب کرد، در این دوره نیز دکتر روحانی و لاریجانی همچنان نمایندگان رهبری در شورا بودند.
پس از مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری نهم و روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد یکی از تغییرات مسلم و قابل پیش بینی، مسئولیت دبیری شورای عالی امنیت ملی بود که در دو سال آخر مسئولیت روحانی کار مذاکرات هسته‌ای نیز به آن محول شده و در این زمینه انتقادات زیادی را تحمل می‌کرد. چند روز پس از تنفیذ حکم ریاست جمهوری احمدی‌نژاد در ۳۰ مرداد ۸۴ با برگزاری مراسم تودیع روحانی و معارفه علی لاریجانی به عنوان دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی، از این پس روحانی فقط نماینده رهبر انقلاب در شورا بود و لاریجانی علاوه بر داشتن نمایندگی ایشان مسئولیت دبیر خانه را نیز بر عهده داشت که باید مذاکرات هسته‌ای را نیز هدایت می‌کرد ضمن اینکه در این دوره باارسال پرونده هسته‌ای ایران از شورای حکام به شورای امنیت گروه ۱+۵ شامل آمریکا، انگلستان، روسیه، چین، فرانسه و آلمان شکل گرفت و فصل جدیدی در این پرونده رقم خورد. اختلافات میان لاریجانی و احمدی‌نژاد در این زمان بالا گرفت تا جایی که سرانجام رئیس جمهور وقت با استعفای وی موافقت و از مهرماه سال ۸۶ سعید جلیلی را که سابقه حضور در وزارت خارجه هم داشت به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب کرد. در دوره جلیلی مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ آغاز شد و وی برای اولین بار در کنفرانس ژنو ۱ در ۲۹ تیر ۱۳۸۷ مقابل خاویر سولانا و نمایندگان ۶ کشور قرار گرفت. از سوی دیگر علی لاریجانی نیز که در انتخابات مجلس هشتم در زمستان ۸۶ از حوزه قم پیروز شده بود، خرداد ماه سال بعد کرسی ریاست مجلس را گرفت و لاریجانی عملاً به عنوان رئیس قوه مقننه و به عنوان شخصیت حقوقی به شورای عالی امنیت ملی راه یافت تا یک کرسی از دو جایگاه نمایندگی رهبری در شورا خالی شود و رهبر در هشتم تیر ماه ۸۷ سعید جلیلی را پس از ۹ ماه دبیری شورا به عنوان نماینده خود در شورای عالی امنیت ملی نیز منصوب کند. جلیلی پس از انتخابات ریاست جمهوری ۸۸ نیز همچنان با نظر موافق احمدی‌نژاد مسئولیت دبیرخانه شورا را بر عهده داشت تا زمان انتخابات یازدهمین دوره ریاست جمهوری رسید و سعید جلیلی در این دوره به فکر امتحان کردن شانس خود در رسیدن به ریاست دولت یازدهم افتاد.
مناظرات و بحث‌های انتخاباتی این دوره که به شکلی به رقابت میان روحانی وجلیلی بر سر نحوه اداره مذاکرات هسته‌ای تبدیل شده بود تقریباً همه را مطمئن کرد که با انتخاب روحانی به عنوان رئیس جمهور، جلیلی آینده‌ای در دبیرخانه ندارد و سرانجام امیر دریابان علی شمخانی وزیر دفاع ۸ ساله خاتمی و فرمانده نیروهای دریایی سپاه و ارتش در سالهای گذشته، با حکم حسن روحانی رئیس جمهور، دبیر شورای عالی امنیت ملی شد. با حضور روحانی در مسند ریاست جمهوری بار دیگر مسئله لاریجانی تکرار و روحانی از منظر حقوقی عضو شورا شد و از دو کرسی نمایندگی رهبری یک کرسی جای خالی پیدا کرد به همین دلیل مقام رهبری در ۲۱ شهریور سال جاری ضمن تشکر از زحمات ۲۴ساله روحانی در سمت نمایندگی ایشان، علی شمخانی را برای دوره‌ای سه ساله در این سمت منصوب کرد و سعید جلیلی هم که از سال ۹۰ به دلیل مسئولیت دبیری شورا، عضو حقوقی مجمع تشخیص مصلحت بود از سوی رهبری به عضویت حقیقی مجمع تشخیص مصلحت درآمد در این میان، هم‌زمانی انتصاب شمخانی به عنوان نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی و سعید جلیلی به عنوان عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام به اشتباه این گمان و تحلیل را در برخی رسانه‌ها به وجود آورد که انتصاب جلیلی به عنوان عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام به این معناست که وی دیگر عضو شورای عالی امنیت ملی نیست. این در حالی است که سعید جلیلی همچنان نماینده رهبر در این شورا بوده و مطابق حکم دریافتی از ایشان این نمایندگی همچنان ادامه دارد.[۳]
اعضا[ویرایش]
اعضای فعلی شورای عالی امنیت ملی، با توجه به مقام سیاسی و بر اساس شخصیت حقوقی خود عبارتند از:
- حسن روحانی: (رئیس‌جمهور و رئیس شورای عالی امنیت ملی)
- علی لاریجانی: (رئیس مجلس شورای اسلامی)
- صادق لاریجانی: (رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران)
- محمدباقر نوبخت: (معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور)
- دریابان علی شمخانی: (دبیر شورای عالی امنیت ملی و نماینده رهبر ایران در شورا)
- سعید جلیلی: (نماینده رهبر ایران در شورا)
- سرلشکر محمد باقری: (رئیس ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران)
- سرلشکر عطاءالله صالحی: (فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی ایران)
- سرلشکر محمدعلی جعفری: (فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی)
- عبدالرضا رحمانی فضلی: (وزیر کشور و رئیس شورای امنیت کشور)
- محمدجواد ظریف: (وزیر امور خارجه)
- سید محمود علوی: (وزیر اطلاعات)
- وزیر یا مسئول مربوط به موضوع در حال بررسی در شورا
شوراهای فرعی / مصوبات شورای عالی امنیت ملی[ویرایش]
.JPG)
شورای عالی امنیت ملی به تناسب وظایف خود شوراهای فرعی از قبیل شورای دفاع و شورای امنیت کشور تشکیل می‌دهد.[۴][۵] ریاست هر یک از شوراهای فرعی با رئیس جمهور یا یکی از اعضای شورای عالی است که از طرف رئیس جمهور تعیین می‌شود. حدود اختیارات و وظایف شوراهای فرعی را قانون معین می‌کند و تشکیلات آنها به تصویب شورای عالی می‌رسد. مصوبات شورای عالی امنیت ملی پس از تأیید رهبر ایران قابل اجراست.
مبانی قانونی شوراهای فرعی[ویرایش]
به استناد اصل ۱۷۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شورای عالی امنیت ملی دارای شوراهای فرعی است که ریاست آن بر عهدهٔ رئیس جمهور یا فردی است که توسط رئیس جمهور انتخاب می‌شود.[۶] در حال حاضر به غیر از شورای امنیت کشور، شورای فرعی دیگری از سوی شورای عالی امنیت ملی تشکیل نشده است. شورای هماهنگی اطلاعات به ریاست وزیر اطلاعات که بر اساس قانون تاسیس وزارت اطلاعات تشکیل شده نیز به عنوان هماهنگ کننده دستگاه های اطلاعاتی (جامعه اطلاعاتی کشور)، تحت نظارت شورای عالی امنیت ملی قرار دارد و در چارچوب سیاست ها و تصمیمات شورای عالی امنیت ملی فعالیت می کند.
رئیس فعلی شورای امنیت کشور[ویرایش]
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، در ۱۴ آبانماه ۱۳۹۲ طی حکمی عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور، را به عنوان رئیس شورای امنیت کشور منصوب کرد.[۷][۸]
دبیران[ویرایش]
مهمترین سمت ثابت شورای عالی امنیت ملی مسئولیت دبیرخانه آن است که با انتخاب مستقیم رئیس جمهور تعیین می‌شود.[۳] دبیر شورا، مسئولیت اداره دبیرخانه و نظارت بر اجرای صحیح تصمیمات و مصوبات شورا و امور اداری و اجرایی شورا را بر عهده دارد. در حال حاضر امیر دریابان علی شمخانی دبیر فعلی شورای عالی امنیت ملی می‌باشد که در تاریخ ۱۹ شهریور ۱۳۹۲ طی حکمی از سوی حسن روحانی رئیس جمهور، به این سمت منصوب شد.
| ردیف | دبیر | دوره | گرایش (هنگام تصدی) |
رئیس (رئیس‌جمهور) |
||
|---|---|---|---|---|---|---|
| از | تا | |||||
| ۱ | حسن روحانی |  |
۲۲ مهر ۱۳۶۸ | ۲۴ مرداد ۱۳۸۴ | جناح راست | اکبر هاشمی رفسنجانی |
| سید محمد خاتمی | ||||||
| اعتدالگرا | ||||||
| ۲ | علی لاریجانی |  |
۲۴ مرداد ۱۳۸۴ | ۲۸ مهر ۱۳۸۶ | اصولگرا | محمود احمدی‌نژاد |
| ۳ | سعید جلیلی |  |
۲۸ مهر ۱۳۸۶ | ۱۹ شهریور ۱۳۹۲ | اصولگرا | |
| ۴ | علی شمخانی |  |
۱۹ شهریور ۱۳۹۲ | تاکنون | اصلاح طلبان | حسن روحانی |
نمایندگان رهبر[ویرایش]
رهبر ایران دو نماینده در شورا دارد که معمولاً یکی از آنان به طور همزمان، دبیر شورا نیز هست.
| نماینده | دوره | گرایش (هنگام تصدی) |
نماینده | دوره | گرایش (هنگام تصدی) |
||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| از | تا | از | تا | ||||||
| حسن روحانی | |
۲۲ آبان ۱۳۶۸ | ۲۰ شهریور ۱۳۹۲ | جناح راست | سید احمد خمینی |  |
۲۲ آبان ۱۳۶۸ | ۲۵ اسفند ۱۳۷۳ | |
| بی‌تصدی | ۲۵ اسفند ۱۳۷۳ | ۱۲ دی ۱۳۷۴ | |||||||
| علی لاریجانی | |
۱۳ دی ۱۳۷۴ | ۷ تیر ۱۳۷۸ | جناح راست | |||||
| اعتدالگرا | اصولگرا | ||||||||
| سعید جلیلی | |
۸ تیر ۱۳۷۸ | تاکنون | اصولگرا | |||||
| علی شمخانی | |
۲۱ شهریور ۱۳۹۲ | تاکنون | اصلاح طلب | |||||
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ رهبری طرح حمله به افغانستان را وتو کردند/ 2 اشتباه تاریخی واشنگتن در برابر تهران دیپلماسی ایرانی
- ↑ جانشین جلیلی در دولت روحانی روزنامه مشرق
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ شورای‌عالی امنیت ملی در گذر زمان - روزنامه خراسان مورخ ۱۳۹۲/۶/۲۸
- ↑ شورای عالی امنیت ملی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
- ↑ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی - قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران - فصل سیزدهم: شورای عالی امنیت ملی - اصل 176
- ↑ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی - قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران - فصل سیزدهم:شورای عالی امنیت ملی - اصل ۱۷۶
- ↑ عبدالرضا رحمانی فضلی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
- ↑ همشهری آنلاین: «رحمانی فضلی» رئیس شورای امنیت کشور شد
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||
 |
این یک مقالهٔ خرد پیرامون سیاست است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |
