نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا)
نشان رسمی نیروی دریایی ارتش ایران
پرچم رسمی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
کنش	۱۹۲۳ تاکنون
کشور	ایران
وفاداری	فرمانده کل قوا سید علی خامنه‌ای
رسته	نیروی دریایی ارتش
بخشی از	نیروهای مسلح ج ا ایران
نام مستعار	نداجا
شعار	نیروی دریایی نیروی راهبردی
سالگرد	۷ آذر
نبردها	نبرد ایران و عراق
فرماندهان
فرمانده نداجا	دریادار حبیب‌الله سیاری
جانشین فرمانده نداجا	دریادار غلامرضا خادم بیغم

ارتش جمهوری اسلامی ایران
شاخه های نظامی
نیروی هوایی نیروی زمینی نیروی دریایی قرارگاه پدافند هوایی
نیروها
درجات نظامی ارتش جمهوری اسلامی ایران
تاریخ
تاریخ ارتش ایران فرماندهان کل افسران ارشد
تجهیزات
تجهیزات ارتش ایران
زیر مجموعه ها
هوانیروز

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا) یکی از نیروهای چهارگانه ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌باشد که مسئولیت حفاظت و حراست از آب‌های سرزمینی، فلات‌قاره و مناطق انحصاری، اقتصادی و جزایر جمهوری اسلامی ایران کشور در برابر هر گونه تجاوز نظامی خارجی را دارد. فرماندهی این نیرو هم اکنون بر عهده دریادار حبیب‌الله سیاری می‌باشد.

به مناسبت موفقیت نظامیان نیروی دریایی ایران و به ویژه مقاومت ناوچه پیکان در برابر حمله دریائی و هوائی ارتش عراق در ۷ آذر ۱۳۵۹، با تأیید آیت الله روح‌الله خمینی، این روز، روز نیروی دریایی نامگذاری شد.

تاریخچه

نوشتار اصلی: پیشینه نیروی دریایی در ایران

به لحاظ موقعیت استراتژیک و تاریخی خلیج فارس به عنوان یکی از اولین دریاهای محصور شناخته شده جهان، امنیت این دریا هرازگاهی مورد نظر یکی از پادشاهان ایران قرار می‌گرفته‌است. اولین گزارش از یک نیروی دریایی مجهز محلی در ایران، مربوط به دوران انوشیروان است که به قصد تسخیر عربستان، نیروی دریایی عظیمی را در ابوله واقع در اروندرود تجهیز نمود و با آن به عدن در دریای سرخ رسید و آن را مسخر خویش ساخت. البته تا پیش از آن و در لشکر کشی‌های هخامنشیان به اروپا نیز گاه ذکری از نیروی دریایی قوی ایران شده‌است.

اولین تلاش، در جهت ساخت کشتی‌های جنگی و ایجاد ناوگان مدرن در دوره صفویه و برای اخراج پرتغالی‌ها از جزیره هرمز و خلیج فارس صورت گرفت. این تلاش به دلیل دخالت انگلستان به نتیجه نرسید و اولین نیروی دریایی مدرن ایران توسط نادرشاه افشار تأسیس شد. او با خرید چند کشتی از انگلستان و هلند، موفق شد نیروی دریایی ایران را تأسیس کند. هارفورد جانس بریج انگلیسی گزارش می‌کند:

هنگامی که در ۱۷۸۴ وارد بوشهر شدم، از کشتی‌های نادر سه کشتی باقی‌مانده بود که هریک پانصد تن ظرفیت داشتند.

در دوران قاجاریه تا زمان ناصرالدین‌شاه، توجهی به توسعه نیروی دریایی نشد. ناصرالدین شاه به منظور توسعه نیروی دریایی، موفق به خرید یک کشتی ۶۵۰ تنی مجهز به چهار اراده توپ کروپ از آلمان گردید که نام آن را پرسپولیس گذارد. همچنین کشتی کوچک دیگری نیز به نام شوش برای تردد و حفظ امنیت کارون خریداری شد. در زمان مظفرالدین‌شاه نیز چند کشتی کوچک (ازجمله کشتی مظفری) به این ناوگان افزوده شد؛ ولی طی سالهای بعدی و به دلیل مشکلات داخلی ایران (مشروطیت و پس از آن کودتای سوم اسفند) همه این کشتی‌ها با بی‌توجهی مواجه و در نتیجه به تدریج در خور سلطانی نزدیک بوشهر به آب فرورفته و غرق شدند.

به دلیل افزایش منافع انگلستان در خلیج فارس و ایران، ایران سالها مورد تحریم غیر علنی کشورهای اروپایی در برابر فروش اسلحه و ازجمله کشتی‌های جنگی قرار گرفت. در سالهای ۱۳۱۱ و ۱۳۱۲، رضا شاه تصمیم به تجدید ناوگان جنگی دریایی گرفت و مأموریت خرید مخفیانه را به پرنس ارفع سپرد. نامبرده با زیرکی موفق گردید تا تعدادی ناو و کشتی و یدک‌کش از ایتالیا خریداری نموده و مقدمات آموزش افسران ایرانی در ایتالیا را فراهم آورد. مرکز نیروی دریایی ایران خرمشهر بود و در همین محل بود که پادگان، فرماندهی، مخازن و اداره بندر قرار داشت. تعداد و محل مأموریت این شناورها به شرح زیر بود. و

• ناو ببر (خرمشهر و گشت زنی در آب‌های خلیج فارس)
• کشتی سیمرغ (خرمشهر)
• کشتی شاهرخ (خرمشهر)
• ناو پلنگ (آبادان و گشت زنی در آب‌های خلیج فارس)
• کشتی کرکس (بندر شاهپور، بندر امام خمینی فعلی)
• کشتی شهباز (بندر شاهپور، بندر امام خمینی فعلی)
• پنج شناور دیگر (بندر شاهپور، بندر امام خمینی فعلی)

در سوم شهریور ۱۳۲۰، نیروی دریایی جدید ایران مورد شبیخون نیروهای انگلیس و شوروی قرار گرفت و تقریباً تمام شناورها و تأسیسات خود را ازدست داد. در این واقعه دریادار غلامعلی بایندر در جنوب و ناوسروان یدالله بایندر در بندر انزلی به همراه حدود ششصد نفر نظامی دیگر کشته و مجروح شدند.

تجهیزات و امکانات

قبل از سال ۱۹۷۱ نیروی دریایی ایران بطور کل با تجهیزات ایالات متحده و بریتانیا اداره می‌شد. در طول ۸ سال بعد نیروی دریایی ایران ناوچه‌های مدرن انگلیسی و آمریکایی را به ناوگان خود اضافه نمود، شامل ناوشکنها، ناوچه‌ها، تعدادی شناور کوچک شامل قایقهای گشتی و هاور کرافت، همچنین شاه ایران چهار ناوشکن مدرن نیز به آمریکا سفارش داده بود که با سقوط شاه به ایران تحویل داده نشد و این چهار ناوشکن به عنوان کلاس کید (به انگلیسی: Kidd class) به خدمت نیروی دریایی آمریکا درآمد.

در دهه ۱۹۷۰، ایران با برنامه گسترش نفوذ خود به اقیانوس هند اقدام به مجهز کردن ناوگان دریایی خود کرد که این مهم با وقوع انقلاب ایران (۱۳۵۷) در سال ۱۹۷۹، جنگ ایران و عراق و محدودیت بودجه به واقعیت نپیوست. این مسایل باعث شد تا نیروی دریایی با توانایی محدود در ابراز قدرت در خلیج فارس روبرو شود. بعد از انقلاب ایالات متحده تحریمهای اقتصادی، تجاری و نظامی، بخصوص بر نیروی دریایی وارد کرد که باعث زمین گیر شدن چندین کشتی شد.

در دهه ۹۰ نیروی دریایی ایران تعدادی قایق گشتی، زیردریایی، موشک ضد کشتی سطحی به ناوگان خود اضافه کرد، و کشتیهای غربی موجود را به موشکهایی که از چین، کره شمالی، روسیه خریده بود مجهز کرد و در همین زمان اقدام به برگزاری مانورهای متعدد با نیروی دریایی پاکستان و هندوستان کرد. قابل ذکر است که تمامی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس که کشورهای حاشیه خلیج فارس را شامل می‌شوند، فاقد زیر دریایی اند و ایران تنها دارنده زیر دریایی در این منطقه است.

به معنی کشتی مهم سطحی، ایران دارای دو ناوشکن با عمر ۵۰ سال است که یک فروند به صورت فعال و یک فروند به صورت نیمه فعال در بندر بوشهر نگهداری می‌شود. نیروی دریایی ایران دارای کشتی فرماندهی(به انگلیسی: Capital ship) نیست، بزرگترین کشتیهای آن پنج ناوچه است که تمام آنها با موشک‌های مدرن ایرانی نور مجهز شده‌است. تمرکز اصلی نیروی دریایی ایران به نظر ساخت ناوچه‌های موشک انداز، قایقهای تندرو بزرگ و متوسط است برای حمل موشک‌های مدرن.

سه عدد از چهار ناوچه (به انگلیسی: Vosper Mark5) هستند که چهل سال از خدمت آنها می‌گذرد که البته موشکهای مدرن ضد کشتی چینی مجهز هستند. یک کشتی آموزشی (حمزه) در اصل یک کشتی تفریحی (به انگلیسی: Yacht) دولتی بوده‌است که هم اکنون به موشکهای مدرن مجهز است، که البته در بندر انزلی در دریای خزر پهلو گرفته‌است. شش کشتی در مرزهای جنوبی ایران به وسیله ۳ زیر دریایی روسی تهاجمی کیلو کلاس (به انگلیسی: SSK Kilo) روسی و زیر دریایی غدیر و زیردریایی نهنگ کلاس نیمه زیر دریایی حمایت می‌شوند، زیر دریایی‌های روسی کیلو کلاس به عنوان سریعترین زیردریایی‌های دیزلی جهان شناخته می‌شوند.

هسته اصلی قوای تهاجمی ایران چندین قایق موشک انداز کوچک چینی، فرانسوی، و ایرانی است. که شامل ۵ کشتی واکنش سریع (به انگلیسی: Catemaran) کت - ۱۴ (به انگلیسی: Cat-۱۴) چینی است که اخیراً طراحی و ساخته شده‌اند. باور بر این است که این کتمران‌ها توانایی حرکت با سرعت ۵۰ نات (۹۳ کیلومتر در ساعت) را دارند و بطور باور نکردنی سریع و بدون تکان می‌باشند که همه مجهز به آخرین مدل از موشکهای ضد کشتی (موشک نور و موشک قادر) هستند و بقیه ناوگان ایران شامل ۲۵۰ قایق گشتی ساحلی است.

ایران با تولید اژدر توانا و بینظیر حوت که به گفته مقامات و متخصصین ایرانی سریعترین اژدر دنیاست توان بازدارندگی خود را بسیار افزایش داد و با تولید موشک بالستیک رادار فعال خلیج فارس از سال ۲۰۱۱ حالا دیگر توانایی انهدام اهداف فراتر از ۲۰۰ کیلومتری را دارا می‌باشد.

با دستور آیت الله خامنه‌ای از سال ۲۰۰۱ به بعد نیروی دریایی ایران با تعمیر اساسی تجهیزات خود و با تجهیز آنها به موشک‌های کاملاً بهینه‌سازی شده توانایی مقابله با تهدیداتی با برد ۳۰۰ کیلومتر را می‌باشد؛ و تقریباً تمام خلیج فارس و دریای عمان را پوشش می‌دهد. ایران با راه‌اندازی خط تولید ناوشکن‌های کلاس موج در بندرعباس و بندر انزلی در حال افزایش تعداد ناوچه‌های خود با ناوچه‌های جدید تولید داخل است. در حال حاضر ناوچه سهند در خط تولید بندر عباس در حال ساخت می‌باشد. نیروی دریایی هم اکنون ناوشکن بومی جماران در خلیج فارس و ناوچه دماوند در دریای خزر و ناوشکن شهید بایندر که تعمیر اساسی و بومی سازی شده است را در اختیار دارد. این نیرو هم اکنون موفق به ساخت هاورکرافت بومی تندر شده است. ضمن اینکه بزرگترین ناو خاورمیانه به نام ناو خارک با بیش از۲۵۰متر طول و با قابلیت حمل ۴الی۶ بالگرد در خدمت این نیرو قرار دارد. لازم است ذکر شود نیروی دریایی جدید ایران هرگز وارد یک کارزار نبرد نشده است بدیهی است هرگونه توانایی این نیرو بستگی به قابلیتهای آن در عرصه یک نبرد واقعی خواهد داشت. .

جنگ ایران و عراق

• نوشتار اصلی: گردان تکاوران دریایی بوشهر

ناوچه سبلان در سال ۱۹۷۷

در طول جنگ ایران و عراق خسارات زیادی به نیروی دریایی ایران وارد شد ٫ این خسارات به مراتب بیشتر گردید زمانی که نیروی دریایی ایالات متحده برای اسکورت نفتکشهای کویتی وارد خلیج فارس شد ٫ این عملیات بین ۱۹۸۷–۱۹۸۸ ادامه یافت که به اختصار عملیات اراده جدی، (به انگلیسی: Operation Earnest Will) نام گرفت. در این عملیات کشتی تدارکاتی ایرانی ٫ ایران ارج، (به انگلیسی: Iran Ajr) توسط نیروهای آمریکایی توقیف و سپس غرق‌شد، در ۱۴ آوریل ۱۹۸۸ ٫ یکی از مینهای ایرانی چیزی نمانده بود که باعث غرق شدن رزمناو موشک انداز ساموئل بی رابرتز (به انگلیسی: U.S.S. Samual B. Roberts - FFG-۵۸) شود ٫ ۴ روز بعد از آن نیروهای آمریکایی برای تلافی به دو سکوی نفتی ایرانی حمله کردند که در جریان این حمله که به عملیات آخوندک (به انگلیسی: Operation Praying Mantis) معروف شد، ناوشکن سهند غرق شد و خسارات بسیار سنگینی به نیروی دریایی ایران وارد گردید.

رده‌بندی در نیروی دریایی ارتش ایران

امیران

• 

  دریابد
  Admiral

• 

  دریاسالار
  Vice Admiral

• 

  دریابان
  Rear Admiral Upper Half
  (Rear Admiral)

• 

  دریادار
  Rear Admiral Lower Half
  (Commodore)

• 

  دریادار دوم
  No US Equivalent

افسران ارشد

• 

  ناخدا یکم
  Captain

• 

  ناخدا دوم
  Commander

• 

  ناخدا سوم
  Lieutenant Commander

افسران جزء

• 

  ناوسروان
  Lieutenant

• 

  ناوبان یکم
  Lieutenant Junior Grade

• 

  ناوبان دوم
  Ensign

• 

  ناوبان سوم
  Probationary Ensign

درجه داران

• 

  ناواستوار یکم
  Master Chief Petty Officer

• 

  ناواستوار دوم
  Senior Chief Petty Officer

• 

  مهناوی یکم
  Chief Petty Officer

• 

  مهناوی دوم
  Petty Officer 1st Class

• 

  مهناوی سوم
  Petty Officer 2nd Class

سربازان

• 

  سرناوی
  Petty Officer 3rd Class

• 

  ناوی یکم
  Seaman

• 

  ناوی دوم
  Seaman Apprentice

• 

  ناوی
  Seaman Recruit

نخستین دانشگاه نیروی دریایی جهان

در کتاب دینکرد آمده‌است که «در دوران ساسانی در بندر سیراف و بندر هرمز نوعی دانشکده افسری به نام ناوارتشتارستان به آموزش و پرورش افسران نیروی دریایی ایران می‌پرداخت».

فرماندهان

• امیر دریادار احمد مدنی
• امیر دریادار محمود علوی
• امیر دریادار طباطبایی
• امیر دریادار محسن شعبانلو دهنوی
• ناخدا یکم بهرام افضلی
• ناخدا یکم اسفندیار حسینی
• ناخدا یکم محمدحسین ملک‌زادگان
• امیر دریابان علی شمخانی
• امیر دریادار عباس محتاج
• امیر دریادار سجاد کوچکی بادلانی
• امیر دریادار حبیب‌الله سیاری (در حال حاضر)

جستارهای وابسته

• نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
• ناوچه جماران، اولین کشتی جنگی ساخت ایران در کلاس موج
• ناوچه دماوند

پیوند به بیرون

• پایگاه فرهنگی و اطلاع‌رسانی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
• تاریخچه کامل نیروی دریایی ایران از گذشته تاکنون پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس