گویش‌های گورانی

گویش‌های گورانی
بومی برای	عراق و ایران
منطقه	هورامان و گرمیان
بومی سخن‌رانان	۴۴٬۰۰۰  (۲۰۰۰)
خانواده‌های زبانی	Indo-European هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی شمال غربی زازا-گورانی گویش‌های گورانی
گویش‌ها	هورامی، گورانی، زازا
کدهای زبان
ایزو ۶۳۹-۳	hac
زبان‌شناسی	58-AAA-b

گورانی دسته‌ای از زبان‌های ایرانی غربی است که گویش‌ورانش گروهی از کردها در غرب ایران و شمال شرق عراق اند. گویش‌وران به گویش‌های گورانی همچنین از زبان کردی سورانی، کردی جنوبی، کردی کرمانجی و همچنین زبان های رسمی کشورهایی که در آن زندگی می کنند، مانند فارسی، عربی و ترکی نیز استفاده می‌کنند. این زبان به علت تعداد کم گویشوران آن توسط یونسکو یکی از زبانهای در خطر نابودی اعلام شده است. گویشوران آن در ایران ۲۳ هزار نفر و در عراق ۲۱ هزار نفر برآورد شده‌اند.. زبان گورانی (که شامل اورامی می‌شود) اغلب به عنوان بخشی از شاخه زازا-گورانی زبان‌های هندوایرانی و ایرانی طبقه‌بندی می‌شود. زبان زازاکی که در قسمت‌های شمالی کردستان گویش می‌شود، هم از نظر دستوری و هم از نظر واژگان متفاوت است و به طور کلی توسط گویشوران گورانی قابل فهم نیست اما مرتبط با گورانی در نظر گرفته می‌شود.

دسته بندی زبانی

گویش‌های گورانی از شاخه زازا-گورانی زبان‌های ایرانی هستند و نزدیکی آن‌ها بیشتر با زبان‌های کناره دریای خزر است. گورانی با زبان‌های کردی مانند سورانی و کرمانجی که در همسایگی آن قرار دارند متمایز است و کردی شمرده نمی شود.

منطقه جغرافیایی

این گویش در نواحی جنوبی کردستان که بین ایران و عراق تقسیم شده‌است تلفظ می‌شود. در این مناطق به آواز گورانی و به آواز خوان گورانی بیژ گفته می‌شود. در عراق در خانقین، مندلی، شرق سلیمانیه، نزدیکی حلبچه و در ایران در جنوب و غرب ایران (کنار مرز عراق)، اورامانات، شرق سنندج (اورامان ژاورود)، شمال و شمال غربی کرمانشاه (پاوه و اورامان لهون) به این گویش سخن می‌گویند.

مقایسهٔ واژگان زبان زازا-گورانی با دیگر زبان‌های هندواروپایی

زازا-گورانی		آلمانی	ایتالیایی	انگلیسی	پرتغالی	اسپانیایی	سوئدی	فارسی	فرانسوی	هلندی
گورانی	زازایی
wérega	ayare	abend	sera	evening	tarde	tarde	afton	ivār	soir	evond
bra	bra	bruder	fratello	brother	irmão	hermano	bror, broder	barādar	frère	broer, broeder
to	ti, to	du	voi	you	tu	te, tú	du	to	te, tu	je
asin	asin	eisen	ferro	iron	ferro	hierro	järn	āhan	fer	ijzeren
herd	erd	erde	terra	earth	terra	tierra	jorden	Zamin	terre	aanaarden
íge	itya	hier	qui	here	aqui	aquí	här	inja	Ici
hengemen	hingemín	honig	miele	honey	mel	honung	angabin	angabin	honing
kol	kilm	kurz	corto	short	curto	corto	kort	kutāh	court	kort
lic	lew	lippe	labbro	lip	lábio	labio	läpp	lab	lèvre	lip
mange	menge	mond	mese	moon	-	-	mane	māh	-	maan
nam	name	name	nome	name	nome	nombre	nämna	nām	nom	naam
na	né	nein	non	no	não	no	nej	na	non	neen
newe	newe	neu	nuovo	new	novo	nuevo	ny	now	nouveau	nieuw
no	new	neun	nove	nine	nove	nueve	nio	noh	neuf	negen
vahisht	paradies	paradise	paradise	paraíso	paraíso	paradis	pardis	paradis	paradijs
?	spenax	spinat	spinacio	spinach	espinafre	espinaca	spenat	esfanāj	épinard	spinazie
hesare	estare	stern	stella	star	estrela	estrella	stjärna	setāre	astre	ster
kinace	keyna	tochter	-	daughter	-	-	dotter	doxtar	-	dochter
dlop	dilapa	tropfen	-	drop	-	-	droppa	-	-	druppel

جستارهای وابسته

• گویش اورامی

منابع دیگر

• دانشنامهٔ ایرانیکا - چاپ دانشگاه کلمبیا
• شاهنامهٔ فردوسی