سکه

سکهٔ هخامنشی، ۴۲۰ پیش از میلاد

سکهٔ نقرهٔ یادبود پهلوی

‏۵۰ ریال جمهوری اسلامی

سکه یک تکهٔ کوچک از فلز، معمولاً دایره‌شکل و تخت، معتبرشده توسط یک دولت برای استفاده در داد و ستد اقتصادیِ یک جامعه است. جنس فلز سکه در گذشته از طلا، نقره و مس بود، اما امروزه بیشتر از ترکیبات نیکل استفاده می‌شود. کاربرد طلا و نقره امروزه بیشتر در ضرب سکه‌های یادبود است.

تاریخچه پول فلزی و سکه

پول فلزی کشف شده در جهان در موهنجودارو (در پاکستان فعلی) بدست آمده‌است که حدود ۵۰۰۰ سال پیش تهیه شده‌است. در شوش در جنوب غربی ایران حلقه‌های متعلق به ۴۰۰۰ سال پیش در کشفیات باستان‌شناسی فرانسویان بدست آمده‌است؛ کهن‌ترین سکه یافت شده در جهان متعلق به سناخریب پادشاه آشور است که حدود ۲۷۰۰ سال پیش تهیه شده‌است. در همین حدود (۲۷۰۰–۲۶۰۰ سال پیش) در لیدیه (واقع در ترکیه کنونی) سکه‌های از جنس الکتروم ضرب شد. سکه‌های که شاهنشاه لیدیه رواج داد بنابر نام شاهنشاه یعنی کرزوش به کرزویید (کرزوسی) معروف گشت. بعد از فتح لیدیه توسط کورش بزرگ شاهنشاه ایرانی این سکه‌های در ایران آن زمان (۲۵۵۰ سال پیش) رواج یافت. در زمان داریوش بزرگ وی سکه‌های دریک طلا و سیگل یا شِکِل نقره ضرب کرد.

سکه یادبود روز مادر، با نقش نیمرخ رضا شاه پهلوی و ملکه مادر، سال ۱۳۵۵

سکه‌های یادبود

سکه‌های یادبود سکه‌هایی هستند که در مناسبت‌های مذهبی و سیاسی خاص یا در گرامی‌داشت چهره‌های علمی و فرهنگی هر کشور ضرب می‌شوند. سکه‌های یادبود می‌توانند در قالب سکه‌های رایج کشور یا به صورت سکه‌های نقره و طلای یادبود که در گردش نیستند باشد. سکه یک ریالی (FAO) در سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ و ۱۳۵۳.
سکه ده ریالی (FAO) سال ۱۳۴۸.
سکه‌های ۱ و۲ و۵ و ۱۰ و ۲۰ ریالی پنجاهمین سال سلطنت پهلوی ۱۳۵۵. (روی سکه‌ها تاریخ ۲۵۳۵ شاهنشاهی ضرب شده‌است).
سکه ۲۰ ریالی بازی‌های آسیایی تهران ۱۳۵۳.
سکه ۲۰ ریالی (FAO) سال ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷.
سکه ۲۰ ریالی یادبود پنجاهمین سالگرد تأسیس بانک ملی ایران (شهریور ۱۳۵۷).

سکه‌های جمهوری اسلامی ایران

بعد از انقلاب اسلامی در ایران روند ضرب سکه به همان ارزش، اندازه و ابعاد خاص دوره پهلوی به مدت ۱۰ سال ادامه یافت و فقط شکل ظاهری آن فرق کرد. اولین سکه ضرب شده در جمهوری اسلامی سکه ۵۰ دیناری ۱۳۵۸ به شکل دوره محمد رضا پهلوی بود با تفاوت این که فقط تاج بالای شیر و خورشید حذف شده بود. با فرمان رهبر وقت ایران منوط به حذف نشان شیر و خورشید، این نقش که چندین قرن بر روی پرچم و سکه‌های حکومت‌های مختلف ایران قرار داشت و در جهان به عنوان نماد کشور کهن ایران شناخته شده بود از تمام عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اداری کشور حذف شد. در سال ۱۳۵۹ اولین سکه ۵۰ ریالی رایج ایران از جنس مس ضرب گردید که طرفین آن تصویر نقشه ایران و سمبلی از توسعه، اقتصاد، صنعت و کشاورزی بود. از سال ۱۳۷۱ سایز و شکل سکه‌ها در ایران تغییر کلی پیدا کرد و سکه‌هایی با ابعاد و طرح‌های گوناگون توسط بانک مرکزی ضرب شد، در سال‌های بعد به تناسب پائین آمدن ارزش ریال ایران رقم سکه‌های ضرب شده هم بالاتر رفت تا اینکه در سال ۱۳۸۹ سکه ۵۰۰۰ ریالی هم ضرب شد. در مجموع از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۹۲، ۴۴ مدل سکه رایج و بعضاً یادبود به مناسبت‌های مختلف ضرب و در اختیار مردم قرار گرفت. از زیباترین این سکه می‌توان به سکه‌های دورنگ ۲۵۰ و ۵۰۰ ریالی اشاره کرد. گرانترین سکه جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر سکه ۱ ریالی با تصویر و نام قله دماوند می‌باشد که ضرب سال ۱۳۷۶ آن در حدود ۵۰۰ هزار تومان ارزش دارد.

نگارخانه

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

جستارهای وابسته

• سکه بهار آزادی
• اسکناس‌های ریالی ایران
• سکه شناسی ایرانی
• سکه‌های ایران

منابع

• سکه‌های شاهان ایران، جمال ترابی طباطبایی، تبریز
• سکه‌ها:آیینه گذشته‌ها، محسن جعفری مذهب، تاریخ شناسی (کتاب درسی دوره پیش دانشگاهی) ۱۳۷۴
• مشکل رو و پشت سکه‌های اسلامی، محسن جعفری مذهب، باستانشناسی و تاریخ، شمارة ۲۱–۲۲ ۱۳۷۶
• Wikipedia contributors, "Coin," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Coin&oldid=187448297 (accessed February 1, 2008).