مردم تالش

تالش

هوشنگ امیراحمدی محمد غلامی علی‌اکرم همت‌زاده شیرعلی مسلموف نوروزعلی محمداف
زبان‌ها
تالشی, آذری, گیلکی, فارسی, روسی
دین
اسلام (شیعه و سنی; sources disagree as to the specific makeup)
گروه‌های قومی مرتبط
اقوام ایرانی‌تبار، مردم قفقاز

تالش نام یکی از مردم‌های ایرانی‌تبار است که سکونتگاه اصلی آن‌ها در البرز غربی از جنوب شرقی جمهوری آذربایجان آغاز شده و تا شمال غربی استان گیلان و استان اردبیل در ایران ادامه دارد.

در استان گیلان زبان خود را حفظ کرده‌اند. منطقه شمالی تالش را ولایت گشتاسفی(تالش گشتاسبی) نامیده می‌شد که امروزه در جمهوری آذربایجان قرار دارد.

منابع رسمی دولت جمهوری آذربایجان شمار تالشان آن کشور را در سال ۲۰۰۹ برابر با ۱۱۲ هزار نفر ذکر کرده‌اند که ۱٫۳ درصد از مردم این کشور را تشکیل می‌دهد. این منابع شمار تالش‌های جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۹ را ۷۶٬۸۰۰ نفر یاد کرده‌بودند. تالشان خود اما معتقدند که تعداد اقلیت تالش در جمهوری آذربایجان بسیار بیشتر از تعداد و بیش از ۵۰۰ هزار نفر است. به باور تالش‌ها، شمار تالشان در ایران نیز ۶۰۰ هزار نفر است.

جغرافیای قوم و منطقه تالش نشین

منطقه قومی تالش که یکی از نواحی ایرانی محل سکونت قوم تالش است با مساحتی حدود ۲۳۷۳ کیلومتر مربع که در شمال غرب گیلان قرار دارد، یک سوم خاک استان گیلان را تشکیل می‌دهد. این شهرستان که نام خود را از قوم تالش گرفته و به استناد منابع و شواهد بسیار، بازمانده اقوام کادوس باستان و از همسایگان دیرین قوم گیل می‌باشد، از غرب به استان اردبیل از شمال به آستارا و از جنوب به رودبار و از شرق به دریای خزر و انزلی محدود شده و شامل شهرستانهای آستارا، تالش، ماسال،شاندرمن، رضوانشهر، صومعه سرا ،فومن ،شفت می‌باشد، همچنین جمعیت زیادی از تالشان در رشت و امام زاده هاشم و رودبار استان گیلان ساکن می‌باشند. علاوه بر این مردم مناطق عنبران (از توابع شهرستان نمین) و شاهرود و کلور (از توابع شهرستان خلخال) در استان اردبیل نیز تالش هستند.

تالش از سه جهت به کوههای تالش که ادامه رشته کوههای البرز هستند و از طرف دیگر به دریای خزر منتهی می‌شود. کشف آثار تمدن ۴۵۰۰ ساله در ییلاق (نوه دیی) تالش جلوه‌های بیشتری به این منطقه خوش آب و هوا داده‌است. همین تاریخ پرافتخار باعث شده تا سالشمار کادوسی مبدأی خود را سال ۱۵۵۸ قبل از میلاد قرار دهد.

مردم تالش به زبان تالشی تکلم می‌نمایندکه نزدیکترین زبان به زبان اوستایی می‌باشد. بخش اعظمی از تالش طی عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای از آن جدا شده و به روسیه ملحق شدند و هم اکنون تحت حاکمیت جمهوری آذربایجان می‌باشد.

شرایط اقتصادی و اجتماعی

از محصولات تولید شده در تالش می‌توان به برنج، توتون و مرکبات وچای اشاره کرد. این تنوع و فراوانی محصولات سبب شده که تالش بازارهای هفتگی پررونقی داشته باشد. از آن جمله می‌توان به یکشنبه بازار چوبر که اختصاص به معاملات دام دارد، پنجشنبه بازار شاندرمن که در آن انواع نهالها، دست ساخته‌های پشمی و نخی و فراورده‌های محلی مواد غذایی عرضه می‌شود همچنین می‌توان به چهارشنبه بازار رضوانشهر و پنجشنبه بازار تالش وسه شنبه بازار فومن اشاره کرد که در آن اغلب زنان و مردان با لباسهای محلی حاضر شده و محصولات منطقه‌ای خود شامل برنج، انواع سبزیها و میوه‌های درختی را به فروش می‌رسانند.

شالیزارهای تالش با چشم انداز زیبا - کاخ سبز سردار امجد در هشتپر تالش- کاخ میر احمد خان تالشخان اف در لنکران (مرکز تالشخانات در قرن ۱۸وجدا شده از ایران)- جاده گیسوم تالش - پارک ملی هیراکانا واقع در جمهوری آذربایجان مابین آستارا و لنکران -یاناربلاق یا چشمه سوزان در منطقه آرچیوان نزدیک آستارای جمهوری آذربایجان و روستای تاریخی نوا دیی و ییلاق مریان وشهرک تاریخی ماسوله ودژتاریخی قلعه رودخان فومن واماکن زیارتی شاهزاده ابراهیم شفت، که همه ساله پذیرای میلیونها ایرانی و جهانگرد می‌باشد دیده می‌شود. جاده‌های تالش در ایران از بالاترین درصد تصادفات (طبق آمار منتشره از راهنمایی و رانندگی ایران) برخوردار است.

تاریخ تالش

تالش، سرزمینی که در روزگاران کهن به منطقه وسیعی گفته می‌شد که از شمال با آلبانیای قفقاز، و از شرق به دریای خزر و از جنوب به اسپیه‌رو یا سپیدرود و از آن به حدود مارلیک یا عمارلوی کنونی می‌رسید و از غرب نیز دشت و پهنه اردبیل، مغان و منطقهٔ کوهستانی نیر و سراب را دربر می‌گرفت.

تالشی‌ها در نیمه دوم قرن هجدهم بعد از کشته شدن نادرشاه و آغاز هرج و مرج در ایران استقلال خود را به دست آوردن و حکومت خوانین تالشی را تأسیس کردند و شهر لنکران را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمودند. ناگفته نماند که لنکران از قدیمترین زمان تا به حال مرکز سکونت تالشی‌ها به شمار می‌رود. در سال ۱۸۱۳ میلادی با امضای عهدنامه گلستان بخشی از تالش به روسیه پیوست ودر سال ۱۸۲۸ میلادی با امضای عهدنامه ترکمن چای این پیوند تصویب و تثبیت گردید تالشی‌ها به دو قسمت تقسیم شدند. یک قسمت آن تحت سلطه روسیه و بخش دیگر آن تحت حاکمیت دولت ایران قرار گرفت. البته این بخشی از تاریخ پرفراز و نشیب تالشان می‌باشد.

شهرهای تالش‌نشین

شهرهای که مردم تالش‌زبان هم در آن ساکن هستند:

• آستارا
• اسالم
• پره سر
• جوکندان
• چوبر
• حویق
• رضوانشهر
• شاندرمن
• شفت
• عباس‌آباد
• عنبران
• فومن
• لریک
• لنکران
• لوندویل
• لیسار
• ماسال
• ماساللی
• ماسوله
• میناباد
• نمین
• تالش
• ماکلوان
• خرجگیل

اماکن دیدنی

جاده جنگلی گیسوم

تالش با داشتن آثار باستانی و تاریخی و همچنین جاذبه‌های طبیعی فراوان می‌تواند بستر مناسبی جهت رشد و توسعه صنعت گردشگری باشد. از جمله مناطق دیدنی تالش می‌توان به ییلاقهای نوا دیی، مریان، سوباران، ارده و از نقاط زیارتی به بقعه شاه میلرزان واقع در روستای خطبه سرا، بقعه آقا سید احمد نال تربه از نوادگان موسی کاظم امام شیعیان واقع در روستای نال تربه، بقعه سلطان سید در مرکز شهر تالش و بقعه سیاه علم خاله سرا در روستای خاله سرا اشاره کرد.

ییلاق هده ریک که با داشتن دو فوتبال زمین که یکی به مساحت ۱۷۰۰ متر ودیگری که ۳۰۰۰ متر است در این ییلاق قرار دارد علاوه بر آن باداشتن دو چشمه معروف به لور و خچه خونی که با آزمایش کردن آن آب مشخص شده که برای دفع سنگ کلیه نیز مفید می‌باشد. این ییلاق بعد از ییلاقات ایربو و سردخونه پشت قرار دارد. مرز بین یلاق هده ریک و شهرستان خلخال را یک کوه بلند تشکیل می‌دهد که از نظر زیبایی جای خود را دارد.

قلعه لیسار معروف به دژ سلسال در روستای لیسار که از قلعه‌های مهم دوران اسماعیلیان بوده و همچنین کاخ قشلاقی نصراله خان سردار امجد واقع در داخل شهر تالش که قدمت تاریخی آن مربوط به دوره قاجاریه می‌باشد و کاخ ییلاقی نصراله خان سردار امجد که در روستای مریان (نوه دیی) قرار دارد، از جلوه‌های مهم تاریخی شهر تالش می‌باشند.

پارک جنگلی گیسوم تالش با مساحتی حدود ۸۰ هکتار، سواحل دریای گیسوم و جاده جنگلی منتهی به آن دارای منظره‌ای بسیار بدیهی می‌باشد که هر ساله مسافران بسیاری را پذیرا می‌باشد. برخی از یارگارهای باستانی و طبیعی این قوم و منطقه به این شرح است:

• نوا دیی
• مریان
• سوباتان به تالشی سوواتان
• ارده
• روستای قروق
• بقعه شاه میلرزان
• دژ سلسال
• پارک جنگلی گیسوم
• ییلاق اسبومار جوکندان
• ییلاق هده
• مقبره اسپسی مزگت
• ییلاق کلو(رضوانشهر)
• ییلاق برن(رضوانشهر)
• ییلاق دشت و دامن(رضوانشهر)
• کوهپایه دشتمیان(رضوانشهر)

جستارهای وابسته

• تالش گشتاسبی
• جمهوری خودگردان تالش

منابع

• پایگاه ادبی، فرهنگی و اجتماعی تالش
• پایگاه عکاسی شهرستان تالش
• مجله ایران‌شناسی دوره۳/(۱۳۷۱) بتسدا(Bethesda)آمریکا/ رویه‌های ۶۰۲ تا۶۱۱/ سرنوشت تلخ تالش‌ها در آذربایجان شوروی/وارتان گریگوریان/

پیوند به بیرون

• پایگاه تالش شناسی علی عبدلی
• گزارش و شرحی در خصوص تالش
• عکس‌هایی از تالش زیبا
• پردیس دانشکده فنی دانشگاه تهران در تالش
• سرنوشت تلخ تالشی‌ها در آذربایجان
• پایگاه رسمی تالش
• تارنمای تالش نشینان میناباد

مقاله‌ای درخصوص وضعیت تالشها در آذربایجان شوروی]