شهرستان میانه

شهرستان میانه
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	آذربایجان شرقی
مرکز	میانه
نام‌های پیشین	میانج، گَرمَرود
مردم
مذهب	شیعه
داده‌های دیگر
فرماندار	حمید شکری
پیش‌شماره تلفنی	041
وب‌گاه	mianeh.gov.ir
شهرها
۵
تعداد بخش‌ها
۴

شهرستان میانه یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی است که در جنوب شرقی آن قرار دارد. شهر میانه مرکز این شهرستان است.

جمعیت مرکز شهری برابر با آمار سال نود هجری شمسی ۹۵۵۰۵ نفر است ولی در موقع فصل کاری یعنی ۵ ماه از سال مرکز شهر به بیش از ۱۲۵۰۰۰ نفر می‌رسد. این شهرستان دارای ۲ نماینده در مجلس شورای اسلامی است براساس سرشماری ۹۰ جمعیت شهرستان میانه ۱۸۵٬۸۰۶ تن می‌باشد.

تقسیمات کشوری

• بخش مرکزی شهرستان میانه
  • دهستان اوچ‌تپه شرقی
  • دهستان شیخ‌درآباد
  • دهستان قافلان‌کوه غربی
  • دهستان قزل‌اوزن
  • دهستان کله‌بوز شرقی
  • دهستان کله‌بوز غربی
  • دهستان گرمه جنوبی

  شهرها:میانه- آچاچی

• بخش کاغذکنان
  • دهستان کاغذکنان شرقی
  • دهستان کاغذکنان شمالی
  • دهستان کاغذکنان مرکزی

  شهرها:آق‌کند

• بخش کندوان
  • دهستان آونلیق
  • دهستان اشلق
  • دهستان تیرچایی
  • دهستان کندوان
  • دهستان گرمه شمالی

  شهرها:ترک

• بخش ترکمانچای
  • دهستان اوچ‌تپه غربی
  • دهستان بروان شرقی
  • دهستان بروانان غربی
  • دهستان بروانان مرکزی

  شهرها: ترکمانچای

تاریخ

میانه در استان آذربایجان در دوره خلفای عباسی

در کتابهای تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان نام این شهرستان را میانج ثبت کرده‌اند. چون این شهرستان به نوشته برخی، پیش از میلاد مسیح در خط مرزی دو سرزمین ماد و پارت قرار گرفته بود. با این حال شهرستان میانه در قرنهای هفتم و هشتم هجری علاوه بر میانج نام دیگری چون " گرمرود " داشته و در برخی از کتابهای آن زمان برای شناسایی آن از هر دو نام (گرمرود و میانه) استفاده شده است یشینه و سابقه تاریخی شهر ستان میانه به دهها سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد و بعضی نوشته‌ها سابقه تاریخی میانه را تا ۷۲۰ سال پیش از میلاد نیز نقل می‌کنند. وجود کتیبه‌های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه‌های سفالین در شهرستان میانه، قدمت تاریخی آن را به دوره‌های پیش از تشکیل دولت ماد می‌رساند.

آثار باستانی

از آثار باستانی شهرستان میانه می‌توان به مسجد سنگی ترک، پل دختر، پل میانه، قلعهٔ دختر، شهر سوختهٔ کاغذکنان، کاروانسرای جمال‌آباد و بقعهٔ امامزاده اسماعیل و قلعه نجفقلی خان اشاره کرد.

مراکز فرهنگی

مقبره شیخ محمد باقر خلخالی

محمدباقر خلخالی در ۱۸۲۹ میلادی در روستای قره‌بلاغ (کاغذکنان) شهرستان میانه (بخش کاغذکنان در آن زمان بخشی از شهرستان خلخال محسوب می‌شد) متولد شد و در ۱۳۱۶ هجری قمری از دنیا رفت. او شاعری دانا و بدیهه گویی حاضرجواب و استاد بود. وی اشعارش را به دو زبان فارسی و ترکی آذربایجانی می‌نوشت. وی تحصیلات خود را در خانه با استاد آخوند مولا حیدر که پدرش بود شروع کرد، بعدها برای ادامه تحصیل به زنجان و قزوین رفت.

روش های تربیتی متفاوت

ميرزا محمدباقر براي پياده كردن افكار خود ، مردم را به دو دسته تقسيم كرده بود: مردم عام و مردم خاص. مردم عام را بوسيله شمشير برنده اي بنام طنز آگاهي مي داد و مردم خاص را با كمك مدرسه علميه اي كه خود آنرا بنا نهاده بود و شاگردان بزرگي در آنجا تربيت نمود ، هدايت مي كرد. از آن مدرسه كه به دارالعلم معروف بود و طلاب زيادي از ميانه ، خلخال و زنجان بدانجا روي مي آوردند ، بازديدي داشتيم كه اشك در چشمان هر بيننده اي جمع مي كرد. چه كسي مي دانست مكتب پررونق ميرزا باقر روزي بدين حال بيافتد؟

تربیت شاگردان دینی

اين روحاني منتقد و متفكر ، در كنار انتقاد از دربار و دربارمسلكان ، از اشاعه دين اسلام غافل نمي ماند و مدرسه اي بنام دارالعلم در زادگاهش تأسيس مي كند كه محل رجوع خيل مشتاقان او از خلخال ، ميانه و زنجان بود. او شاگردان زيادي تربيت نمود كه هر كدام نوري در منطقه شان بودند كه ملافاضل كاغذكناني از جمله آنهاست.20 تا 25 طلبه بوسيله او مسلط به زبان عربي و فارسي شدند.

آثار

از آثار وی می‌توان مثنوی به زبان ترکی آذری به نام ثعلبیه را نام برد که بارها در تبریز و استانبول به چاپ رسیده است مثنوی ثعلبیه به شکل نظم و داستان است که در آن اصول زندگی اخلاق اجتماعی توضیح داده شده است. قباد طوفانی این کتاب را در سال ۱۳۳۹ هجری قمری، ۱۲۹۹هجری شمسی به زبان فارسی ترجمه کرد.

• نمونه‌ای از اشعار ثعلبیه:

بلی جان عزیزیم اولما مدهوش		اؤلوم هنگامه‌سین ائتمه فراموش
سیغیشماز بیر مقاله ظلمت و نور		قوجاقلا شماز لارهر گردیو ایله حور
اؤرک‌بیر یاربیر دیر اولما گمراه		که بیر تخت اوسته اگلشمز ایکی شاه

شعر

شعری به زبان فارسی:

ای سوار اسب عزت جام عیشت نوش باد		در بساط گربهٔ قهرت عدو چون موش باد
دشمنانت همچو زردک دایماً گردد نگون		دوستانت همچو سنجد رخت قرمزپوش باد

شعری به زبان ترکی آذربایجانی:

ساقیا وئرمه جام مست اولدوم		مست خمخانه الست اولدوم
یار آپاردی منی عزیز ائتدی		گرچه اغیار ایچینده پست اولدوم

موزه آثار باستانی

این موزه تاریخی در سال 93 در داخل شهر میانه افتتاح گردید و شامل آثار تاریخی دوران ساسانیان تا قاجار است.

جغرافیا

شهرستان میانه، در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی قرار دارد و به عنوان پهناورترین شهرستان شمال غرب کشور 5919 کیلومتر وسعت دارد. شهرستان‌های سراب، چاراویماق حدود شمالی و غربی آن را می‌پوشاند. حدود جنوبی این شهرستان با قسمتی از جنوب اردبیل هم جوار است. شهرستان خلخال واقع در استان اردبیل نیز همسایه شرقی این شهرستان به شمار می‌رود. گوشه شمال غربی حدود شهرستان میانه از ۸۲ کیلومتری جنوب شرقی تبریز شروع و به طول ۸۰ کیلومتر به سمت جنوب و شرق کشیده می‌شود. مرکز شهر میانه، به خط مستقیم در ۱۳۸ کیلومتری جنوب شرقی تبریز قرار دارد. شهرستان میانه به همراه هشترود و چاراویماق دوازده هزار کیلومتر وسعت دارند و مردمان مناطق یاد شده بعد از تبریز برای امور اقتصادی خود به شهر میانه مراجعه می‌کنند.

شهرستان میانه و مناطق روستایی آن دورترین نقاط نسبت به مرکز استان به شمار می‌رود این شهرستان در ۴۷ درجه و ۴۲ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی، بین دو رشته کوه بزقوش و قافلانتی واقع شده و ۱۱۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. وجود کتیبه‌های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه‌های سفالین در شهرستان میانه، قدمت تاریخی آن را به دوره‌های پیش از تشکیل دولت ماد می‌رساند. در پی حفاریهایی که در سال ۱۳۵۲ شمسی در یکی از قریه‌های اطراف میانه به نام آرموداق انجام گرفت یک مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان کشف شد. این تندیس توسط رئیس اداره باستان شناسی وقت به موزه باستان شناسی تبریز منتقل گردید.(جغرافیای میانه، ص۲۷)

پستی و بلندی و ارتفاعات مهم

شهرستان میانه، در جنوب رشته کوه بزقوش قرار دارد. ارتفاع عمومی زمین در این شهرستان، از ۷۵۰ متر در منتهی الیه گوشه جنوب شرقی آن دره قزل اوزن تا ۳۳۰۰ متر در قلل رشته کوه بزقوش متغیر است.

پل دختر در شهرستان میانه

شیب عمومی زمین به جز در گوشه جنوب شرقی شهرستان، در کلیه نقاط آن به سمت مرکز (شهر میانه) می‌باشد و در نهایت تمامی دامنه‌ها به قزل اوزن ختم می‌شوند. از نظر شکل زمین، قلل ۲۵۰۰ الی ۳۳۰۰ متری بزقوش و زمین‌های وسیع و کم شیب پایین آن در غرب دره گرمه چای ویژگی اصلی نیمه شمالی شهرستان را تشکیل می‌دهد. رشته کوه بزقوش، که در قسمت جنوب سبلان و در شمال میانه قرار گرفته و دره علیای تلخه رود از کوه‌های بزقوش می‌باشد. امتداد این رشته کوه از مغرب به مشرق و به طول ۱۲۰ کیلومتر و ارتفاع آن در اطراف شرقی تا حدود ۳۸۰۰ متر، ولی در طرف غربی از ارتفاع آن کاسته می‌شود و در جنوب شهرستان سراب ۳۱۷۰ متر و در شیشک در حدود ۲۴۵۰ متر ارتفاع دارد. رشته کوه بزقوش در جنوب شهرستان سراب و از خود میانه کاملاً نمایان است و دو دره در طرفین بزقوش قرار گرفته که یکی آجی چای و جلگه سراب است که آن را از سبلان (ساوالان) جدا کرده و دیگر در قارلانقوچای می‌باشد که از بین بزقوش و سهند جاری است. پل‌دختر در بین راه میانه به زنجان و بر سر رودخانه قزل اوزن در شرق کوه قافلانکوه واقع شده است. از تاریخ ساختمان پل اطلاعات درستی در دسترس نیست. عده‌ای از باستان‌شناسان تاریخ پایه‌های آن را به عهد ساسانی نسبت می‌دهند ولی با توجه به شیوه معماری تاریخ ساخت آن را به قرن هشتم هجری تخمین زده‌اند.

این پل بارها بتوسط افراد و شاهزاده‌های مختلف مورد مرمت قرار گرفته و آخرین آن به سال ۱۳۱۳ توسط اداره کل باستان‌شناسی و اداره فرهنگ میانه واداره مرمت یافته است. آخرین شکست آن در روز ۲۰ آذر ماه ۱۳۲۵ به وی اتفاق افتاده و آن زمانی که قوای دمکرات هنگام عقب‌نشینی و تعقیب از طرف قوای نظامی دولت مرکزی، بتوسط مین چشمه بزرگ آن را فرو ریخته و تا حال مرمت نشده باقی است.

این پل دارای سه چشمه بزرگی است که چشمه وسطی هم بلند تر و هم عریض‌تر است و به این علت از وسط پل بطرفین دارای شیبی است. آب برهای طرفین چشمه بزرگ از سنگ و بصورت مثلثی است. دهلیزها و کنودهایی در اطراف چشمه بزرگ به چشم می‌خورد که بوسیله دو نیم ستون چند ضلعی باستقامت پل می‌افزاید. بر روی پایه وسطی پل کتیبه آجری به خط نسخ به چشم می‌خورد که قسمتی از آن محو شده و از بین رفته و در سمت چپ کتیبه‌ای دیگر است که تاریخ ۹۳۳ هجری را نشان می‌دهد که آخرین تاریخ مرمت آن را نشان می‌دهد که بتوسط شاه بیگم بنت محمدبیگ موصللو انجام گرفته است.

عده‌ای عقید ه بر این دارند که چون سازنده آن دختری از شاهزادگان بوده به آن علت اسم دختر بر آن نهاده شده است که هر کدام بحث و داستان شیرین بخود دارد؛ ولی عقیده متفق القول باستان شناسان بر این است که ایزدبانوی ناهید، خدای آب و باران و فراوانی یکی از فرشتگان آئین زرتشت بوده و بخاطر آنکه این پل‌ها که اهمیت ویژه‌ای در زندگی و اقتصاد مردم داشته و از سیل آبها و خطرات جوی و طبیعی در امان باشد اسم دختر را برای آن می‌نهادند که این فرشته از آنها نگهداری و پاسداری نماید.

آب و هوا و پوشش گیاهی

شهرستان میانه دارای دو نوع اب و هوا در سال می‌باشد به طوری که در نیمی از سال بهار و تابستان اب و هوایی نیمه خشک و کرم و در فصل پاییز دارای اب و هوای سرد و کوهستانی می‌باشد. متوسط بارش سالانه ۳۲۰ میلی‌متر در نقاط کم ارتفاع جنوب شرقی و در بالای ارتفاعات بزگوش(بخش کندوان )از ۳۹۳ تا ۶۰۰ میلی‌متر متغیر است. متوسط دمای سالانه نیز در این شهرستان، ۳ الی ۵/۱۴ درجه سانتی‌گراد، در مناطق مختلف آن می‌باشد همچنین بخش کندوان این شهرستان دارای طبیعتی بکر و سرسبز میباشد.

به طور کلی، مشخصات این شهرستان طبق گزارش سازمان برنامه و بودجه، به شرح زیر می‌باشد: - حداکثر درجه حرارت متوسط سالانه، ۷/۱۸ درجه سانتی‌گراد. - حداقل متوسط درجه حرارت سالانه، ۹/۴ درجه سانتی‌گراد. - حداقل میزان رطوبت نسبی هوا، ۴۸ درصد - حداکثر میزان رطوبت نسبی هوا ۶۸ درصد. - از نظر پوشش گیاهی، دارای انواع و اقسام گیاهان خودرو می‌باشد که حدود ۴۰ رقم انواع گیاه را دربر می‌گیرد. از جمله: کنگر وحشی، علف آبه، چچم یا چچن، بولاغ اوتی، کاکوتی، بومادران، مرضه کوهی، قازآیاغی، ترشک، اسپند، خاکشیر، ریواس، پونه، نعناع کوهی، درمنه و کهلیک اوتی و... می‌باشد.

منابع آب شهرستان

منابع آب‌های سطح الارضی و رودخانه‌های میانه و میزان آب دهی آن به شرح زیر است:

1. رودخانه شهرچای، با ۱۳۰ میلیون مترمکعب
2. قارلانقوچای با ۵۱۰ میلیون مترمکعب
3. رودخانه آیدوغموش با ۱۵۰ میلیون مترمکعب
4. رودخانه قزل اوزن با ۱۲۵۰ میلیون مترمکعب
5. گرمه چای (گرمرود) با ۳۰۰ میلیون مترمکعب

همه این رودخانه‌های از طریق قزل اوزن به دریای خزر وارد می‌شوند. علاوه بر این‌ها چندین رود کوچک دیگر از جمله رودخانه شیخ احمد ترکمان، صومعه، اشلق، قوری چای که از رشته کوه بزقوش سرچشمه گرفته و به رودخانه قزل اوزن می‌ریزند.

تعداد چشمه‌های کوچک و بزرگ و در حدود ۲۹۶ رشته قنات، با عمق، طول و میزان آب نسبتا، کم در قسمت‌های مختلف شهر و روستا پراکنده هستند که بخشی از آب مورد نیاز شهرستان را تامین می‌نمایند.

تعداد بخش‌ها، دهستانها و نقاط روستایی و شهری

شهرستان میانه مرکز فرمانداری ویژه دارای سه بخش به نامهای بخش مرکزی، بخش کاغذکنان و بخش کندوان می‌باشد. این شهرستان دارای پنج شهر به نامهای میانه، ترکمانچای، آچاچی، ترک و آقکند است. بخش مرکزی دارای هفت دهستان و بخش کاغذکنان و کندان هریک دارای سه دهستان می‌باشد. بدین ترتیب مجموع دهستانهای شهرستان میانه، به ۱۳ دهستان می‌رسد که کلاً ۵/۴۴۷۷ کیلومترمربع مساحت دارد وبزرگ ترین شهرستان استان آذربایجان شرقی است. در کل شهرستان میانه ۴۰۳ آبادی وجود دارد که ۵۰ آبادی خالی از سکنه می‌باشد.

راه‌های ارتباطی

• جاده قدیم میانه-زنجان-تهران
• جاده قدیم میانه-بستان آباد-تبریز
• جاده میانه-هشترود
• جاده میانه-قره آغاج-میاندواب
• جاده میانه-فیروزآباد-خلخال
• راه آهن سراسری تهران -میانه-تبریز

جاده در حال احداث:

• میانه- سراب
• میانه- فومن
• میانه-نیر

راه آهن میانه- تبریز راه آهن میانه اردبیل

دانشگاه‌ها

• دانشگاه آزاد اسلامی میانه
• دانشگاه آزاد اسلامی مرکز ترکمنچای
• دانشگاه آزاد اسلامی مرکزترک
• دانشگاه آزاد اسلامی مرکزآق کند
• دانشگاه پیام نور میانه
• دانشگاه پیام نور شهر ترکمنچای
• دانشگاه جامع علمی و کاربردی
• دانشگاه غیر انتفاعی عین القضات
• دانشکده فنی و مهندسی وابسته به دانشگاه تبریز
• دانشکده فنی و حرفه‌ای پسران

قابلیت‌ها و پتانسیل‌های توسعه شهرستان

1. واقع شدن در مسیر خط آهن اروپا
2. وجود رودخانه‌های پر آب و پراکنده در منطقه
3. تولید انواع مقاطع فولادی در سطح کشور
4. پتروشیمی در حال احداث در شهرستان به عنوان پروژه محرک توسعه منطقه
5. وجود سد آیدوغموش و شهریار (سد بتنی)
6. بالا برون سطح زیر کشت اراضی زراعی آبی
7. سرمایه‌گذاری عظیم در شبکه آبیاری و زهکشی رودخانه قزل اوزن
8. توانایی کشاورزان در امر کاشت محصولات متنوع کشاورزی به ویژه محصولات استراتژیک
9. مطرح شدن برنج منطقه در کشور
10. وجود شهرک صنعتی ۱ و ۲ ۳
11. زیست انواع آبزیان در رودخانه و سدهای موجود
12. نزدیکی به قطب علمی و صنعتی تبریز
13. قابلیت شهر میانه به عنوان مرکز ناحیه و استان جنوبی و شرقی
14. وجود اراضی مستعد پرورش ماهیان گرمابی

منابع

• اداره امار ایران