سیوند (رود)

رود سیوند نام یکی از رودخانه‌های استان فارس می‌باشد که از ارتفاعات خسرو شیرین در اقلید فارس سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از دشت پاسارگاد و تنگه بلاغی و سیوند به رود کر پیوسته و با تشکیل رود پلوار (کلوار) به دریاچه بختگان می‌ریزد.

جغرافیا

رودخانه سیوند یک رود دایمی است به طول ۱۱۰ کیلومتر که از شهرستان‌های آباده و مرودشت عبور می‌کند. این رودخانه از کوه‌های سفید در غوک و تنگ گورک واقع در دهستان قنقری در حدود ۴۵ کیلومتری شمال باختری ده بید و طی ریزابه‌های فراوان سرچشمه گرفته و به سوی جنوب خاوری از منطقه نخودزار می‌گذرد. نام آن با رسیدن به روستای مشگان به رودخانه مشگان تغییر کرده و پس از طی مسیری طولانی و تغییر نام‌های متعدد با ورود به دره خاوری کوه سیوند مجددا به رودخانه سیوند تغییر نام می‌دهد و به دهستان خفرک علیا وارد می‌شود. در این قسمت شاخه‌ای از آن به دشت خاوری کوه رحمت داخل می‌شود، در این دشت پخش شده و در باتلاق‌های آن ناپدید می‌شود. مازاد آب آن در حوالی بند امیر که در ۱۱ کیلومتری جنوب خاوری مرودشت قرار دارد به رودخانه کر می‌ریزد.

منابع آبی

منابع آب رودخانه سیوند چشمه سارها و زه آبها هستند که پس از ریزش به رودخانه بیشتر در کف رودخانه فرو می‌روند. آبرفتی کف رودخانه آنقدر زیاد است که گاهی رودخانه به‌علت فرورفت آب برای چند کیلومتر خشک می‌شود و دوباره در پایین دست زاینده می‌شود.

تقدس رود

این روداز میان شهر تاریخی استخر و شاخه‌ای از آن به تخت جمشید می‌رفته و آب شهر استخر و تخت جمشید از این رود فراهم می گشته از این رو رود سیوند رودی مقدس نزد ایرانیان بشمار می‌رفته‌است. سنگهای تخت جمشید بوسیله این رودخانه از معدن سنگهای هخامنشی سیوند برده شده‌است.آب نمای سیوندپرد(پل) هخامنشی سیوند امامزادگان ابراهیم وسلطان کرم سیوندتنگه بلاغی شهرباستانی استخر و جنگلهای سیوند و کوچه باغهای تاریخی سیوند از جمله آثار توریستی وتاریخی کناره این روداست که از اهمیت زندگی در کناره این رود حکایت می‌کند. از زمان‌های قدیم تا به حال سدهای زیادی بر روی این رود بویژه در تنگه بلاغی ساخته شده‌است.سد سیوند بر روی این رودخانه ساخته شده‌است که امروزه سد سیوند وماسه برداری از بستر رود در سیوند بر میراث معنوی ایرانیان هتک حرمت کرده‌است.

رود سیوند در سیوند

اطراف رودخانه را در سیوند چم وکندل دربر گرفته ودر سیوند آبرفتی بودن رود موجب مجزا شدن رود از جاهای دیگر آن در سیوند می‌گردد. کندل واژه ایست که در زبان سیوندی به پرتگاه می‌گویند وچم هم واژه ایست معادل ساحل در زبان سیوندی که کندل امامزاده بزرگترین کندل آن می‌باشد. این رود چندین جوی بزرگ که در زبان سیوندی دوسه می‌گویند که مهمترین وبزرگترین آنها دوسه سیوند است ازدیگر دوسه‌ها می‌توان به دوسه قصر دشت دوسه دشتبال دوسه زنگی آباد و دوسه سیدگه اشاره کرد.

قم و شیتوهای رود سیوند

در زبان سیوندی به جاهایی عمیق رود خانه قم وبه جاهایی که آباز زیر به قسمتهایی از ساحل آن پیشروی کرده شیتو می‌گویند شیتو از قم خطرناکتر است. رودسیوند داری قم وشیتوهای عمیق وخطرناکی در سیوند است که از مهمترین انها می‌توان به قم اسوری قم وردی قم وشیتوی امامزاده قم عبادی قم سربند و قم و شیتوی سلطان کرم اشاره کرد. که امروزه با آمدن لودر و بولدوزرهای برداشت ماسه از کف رود همه را رو به ویرانی نهاده‌است.

زیست بوم رود سیوند

خصوصیت بارز رودخانه سنگریزه‌ای وماسه‌ای بودن و پوشش غالب درخت‌های بید و گز و بوته‌های نوند و کاشنی و خارشتر در حاشیه آن است. دراطراف رودخانه درنا، اردک وحشی، شانه بسر، لاک پشت، خرچنگ، دالآبچلک، فلامینگو، لک لک، مرغابی و غاز دیده می‌شود که متاسفانه با ورود فاضلاب کارخانه‌ها و مزارع به رود و مهمتر از آن ماسه برداری بی رویه از کف رود و بی توجهی سازمان محیط زیست اکوسیستم این رود در سالهای اخیر به شدت آسیب دیده‌است.

پرنده نادر این منطقه فلامینگو سیوندی است که نسل آن‌رو به انقراض است. سد سیوند در نزدیکی پاسارگاد بر روی این رودخانه احداث شده که با احداث آن حیات در یاچه بختگان به خطر افتاده‌است.

پیشینه

نیاکان ما آگاهی کامل از امکانات این رودخانه داشته‌اند و شمار زیادی آب بند و پل روی آن احداث کرده بودند که آثار آنها هنوز مانده‌است. نوع طراحی آب بندهایی که از زمان هخامنشیان روی این رودخانه ساخته شده بوده نمایانگر دانش زمین شناسی، مهندسی هیدرولیک و مهندسی ساختمان ما ایرانیان در آن زمان بوده‌است. بیشتر بندها با دانش اینکه بستر رودخانه آب را نگه نمی‌دارد، و اینکه بلندای زیاد آب می‌تواند به کشتزارها و آبادی‌های پیرامون آسیب برساند، کوتاه و فقط برای تقسیم آب یا حق آبه‌ها در بهار و تابستان طراحی شده بوده‌اند، که نشان می‌دهد دانش و شعور نیاکان ما چقدر بیشتر از ما بوده‌است. هنوز این حق آبه‌ها وجود دارند و جزوی از سند مالکیت زمینهای این منطقه هستند و تصور نمی‌رود که دولت بتواند بیش از تامین حق آبه‌های ساکنان و کشاورزان، آبی برای مصرف‌های دیگر داشته باشد. قول دولت که با این سد خواهد توانست آب فراوان به کشاورزان دشتهای پایین دست مانند ارسنجان برساند قابل انجام نیست. بند مادآبادسیوند رودخانه سیوندکه از زمان هخامنشیان هنوز پابرجاست، نماد دانش و تکنولوژی و خِرَد ایرانی است. در برابر آن، سد کنونی سیوند را داریم که روی بستری از سنگ آهک دولومیت و سنگهای آهکی دیگر که محلول در آب هستند ساخته شده‌است تا آبی را که وجود ندارد صدها کیومتر انتقال دهد. در زمان هخامنشیان آب سیوند کشتزارهای منطقه و تاکستان‌های پیرامون را که مواد اولیه کارگاههای نوشیدنی سازی و خوراک ارتش بزرگ امپراتوری ایران را فراهم می‌کردند، آبیاری می‌کرد. نیاکان ما در زمان هخامنشیان از ساختار زمین‌شناسی این منطقه بخوبی آگاه بوده‌اند و به همین دلیل فقط به ساختن بندهای کوتاه برای تقسیم آب میان روستاها و کشاورزان بسنده کرده بودند. از آنجا که آب رودخانه سیوند از چشمه سارها تامین می‌شود و در امتداد مسیر آن هم چشمه‌های زیادی در دل کوه وجود داشته، آن تنگ را «تنگ چشمه» می خوانده‌اند که پس از یورش مغولان و ترکان به ایران به «بلاغی» ترجمه شده‌است. گستره تنگ چشمه و دشت پاسارگاد یکی از شناخته شده‌ترین و کهن‌ترین کانون‌های فرهنگ ایران باستان و تمدن بشری در کشور ماست که آثاری از هفت هزار سال پیش تا یورش تازیان در آن نهفته‌است. اگر با دقت به دیواره‌های مسیر رودخانه در تنگ چشمه نگاه کنید، آثار تیشه سنگکاران را می‌بینید که احتمالا برای ایجاد آبروها و راهروها سنگهای کوه را تراشیده بودند. تاریخ این منطقه به هزاران سال پیش از دوران هخامنشی می‌رسد و آثار کارگاههای دوران‌های نوسنگی، آهن و سفالگری در آنجا نمایان است که نشانه‌های یکی از کهن‌ترین کانونهای تمدن بشری است. اثبات وجود این آثار، افزون بر حضور کاوشگران ایرانی و خارجی در گذشته، جای پای قاچاقچیان آثار باستانی است که در سراسر منطقه دیده می‌شود.

جستارهای وابسته

• سیوند
• زبان سیوندی
• کوههای سیوند
• سیوند خرابه
• سد سیوند
• چشمه لیرک سیوند
• آبمعدنی سیوند
• حوض لیرک سیوند
• غار سیوند
• چشمه آب معدنی لیرک سیوند
• کتیبه پهلوی تنگ خشک سیوند
• گورستان صفوی سیوند
• معدن سنگهای هخامنشی سیوند
• غذاهای سیوندی
• خویی بوندول
• اوبنبا
• سید حمزه سیوندی
• تنگه بلاغی
• تخت جمشید
• نقش رستم
• پاسارگاد
• استخر
• دهکانه سیوند
• رودخانه‌های استان فارس