استان همدان
| همدان | |
|---|---|
 |
|
| مرکز | همدان |
| مساحت | ۱۹٬۳۶۸ کیلومترمربع |
| جمعیت (۱۳۹۰) | ۱٬۷۵۸٬۲۶۸[۱] |
| تعداد شهرستان‌ها | ۹ |
| منطقه زمانی | IRST (گرینویچ+۳:۳۰) |
| -تابستان (دی‌اس‌تی) | IRDT (گرینویچ+۴:۳۰) |
| نماینده ولی فقیه | غیاث الدین طه محمدی |
| استاندار | محمدناصر نیکبخت |
استان همدان یکی از استان‌های ایران است. مرکز این استان، شهر باستانی همدان است که هرودوت تاریخ بنای آن را در سدهٔ هشتم پیش از میلاد در دوران مادها به‌دست دیاکو ذکر کرده است. مادها این شهر را هگمتانه نامیدند و همدان صورت جدید هگمتانه است.
استان همدان از لحاظ جمعیت، چهاردهمین و از لحاظ مساحت، بیست و سومین استان کشور محسوب می‌گردد. جمعیت آن بر پایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر بوده است.[۱] بزرگترین شهرهای این استان عبارتند از: همدان، ملایر، نهاوند و تویسرکان.
استان همدان با ۱۹٬۴۹۳ کیلومتر مربع وسعت، از سمت شمال به استان‌های زنجان و قزوین، از سمت جنوب به استان لرستان، از سمت شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه محدود شده‌است. این استان بین مدارهای ۳۳ درجه و ۵۹ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقهٔ عرض شمالی از خط استوا و ۴۷ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقهٔ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته و شامل ۹ شهرستان، ۲۵ بخش، ۲۷ شهر، ۷۳ دهستان و ۱۱۲۰ روستا است.[۲]
محتویات
تقسیمات کشوری[ویرایش]
مرکز استان همدان شهر همدان است. این استان دارای شهرستانهای زیر می‌باشد:
اسدآباد • بهار • تویسرکان • رزن • فامنین • کبودرآهنگ • ملایر • نهاوند • همدان
استان همدان در سال ۱۳۵۲ از استان کرمانشاه جدا و به استان تبدیل شد.[۳][۴]
موقعیت مکانی[ویرایش]
 |
استان قزوین | استان زنجان | کردستان | |
| استان مرکزی |  |
کردستان | ||
 استان همدان  |
||||
 |
||||
| استان مرکزی | لرستان | استان کرمانشاه |
مردم[ویرایش]
دین و مذهب[ویرایش]
بیشتر ساکنان استان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه‌اند. در بعضی مناطق، مذهب اهل سنت و یارسان نیز وجود دارد، در ضمن اقلیت‌های مذهبی مانند، مسیحی، یهودی، زرتشتی نیز، به تعداد بسیار اندکی، ساکن هستند. از عوامل مهم در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودیان در شهر همدان آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مُردِخای است. این آرامگاه از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان به‌شمار می‌رود. از مذاهبی که در قانون اساسی به رسمیت شناخته نشده‌اند اما دارای پیروانی در استان همدان می‌باشند می‌توان به یارسان (اهل حق) و بهائیان اشاره نمود.
زبان[ویرایش]
زبان اکثریت مردم استان همدان فارسی است.[۵][۶][۷] و زبان مرکز استان و زبان مرتبط استان نیز فارسی می‌باشد.[۸]فارسی‌زبانان بیشتر ساکنان مرکز استان (شهر همدان) را تشکیل می‌دهند و از قدیمی‌ترین مردم این منطقه محسوب می‌شوند که از دوران مادها در این سرزمین اسکان یافته‌اند.[۹] در شمال، غرب و شرق استان (۵۶۲ روستا) به زبان ترکی، در مرکز استان (شهر همدان) بیشتر به زبان فارسی، در جنوب استان (۲۵۵ روستا) به زبان‌های لری و لکی و در غرب و شمال غرب استان (۱۵۹ روستا) به زبان کردی تلکم می‌شود.[۹]
در استان همدان زبان‌ها و گویش‌های گوناگونی رایج است که فارسی، ترکی، لری و لکی و کردی از مهم‌ترین آنها به‌شمار می‌روند.[۹]ترک‌های آذربایجانی به طور عمده در نواحی شرقی در بخش شرا[۱۰] و شمالی استان[۱۱] و در شهرستانهای رزن،[۱۲] کبودرآهنگ،[۱۳] بهار و فامنین[۱۴] سکونت دارند. نیز در قسمتهای شمال، شرق، شمال غربی و جنوب شهرستان همدان،[۱۵] نواحی از تویسرکان[۱۶] روستاهای اسدآباد[۱۷] زندگی می‌کنند. در شهر همدان نیز اقلیت قابل توجهی ترک‌زبان سکونت دارند.[۱۸][۱۹] لرها در شهرستانهای جنوبی استان، از قبیل نهاوند، ملایر، تویسرکان و همچنین اسدآباد[۲۰] زندگی می‌کنند. کردها هم عمدتاً در شهرستان اسدآباد و برخی نواحی بهار زندگی می‌کنند، همچنین در شهرستانهای کبودراهنگ و رزن هم اقلیتی از کردها ساکن هستند.[۲۰] لک‌ها هم در برخی نواحی شهرستانهای ملایر، تویسرکان، نهاوند، اسدآباد و بهار ساکن هستند.[۲۰]
اقوام عمده ساکن استان[ویرایش]
- فارسی زبان: فارسی زبان‌ها بیش‌ترین ساکنین استان همدان را تشکیل می‌دهند که بیشتر در شهرستان بزرگ استان مانند همدان با ۸۰ درصد و ملایر با ۷۵ درصد قرار دارند.
- ترک: این قوم را در تمام شهرستانهای استان همدان می‌توان دید. تراکم عمده این قوم در نیمه شمالی استان و شهرستانهای رزن، کبودرآهنگ، فامنین، بهار و در درجه بعدی همدان و اسدآباد است. ترکان استان همدان از لحاظ لهجه به ترک‌های استان زنجان و مرکزی وقم نزدیک هستند.
- لر و لک: این اقوام بیش تر در نیمه جنوبی استان و در شهرستانهای نهاوند با ۹۰ درصد و تویسرکان با ۸۰ درصد و تعداد کمی در ملایر و همدان سکونت دارند.
- کرد: این قوم در غرب و شمال‌غربی از جمله بخش‌هایی از شهرستانهای اسدآباد، بهارو کبودرآهنگ، در مجاورت استان‌های کرمانشاه و کردستان، سکونت دارند.
بر حسب آمار دفتر سیاسی استانداری همدان به نقل از مرکز آمار ایران جمعیت و قومیت‌های شهرستانهای استان به شرح زیر است[۲۱]
عشایر استان[ویرایش]
دامنه‌های شمالی و جنوبی الوند و ارتفاعات نیمهٔ جنوبی استان همدان با مراتع، چمنزارها، چشمه‌ها، رودهای متعدد و آب و هوای معتدل در تابستان شرایط خوبی برای زندگی عشایر و کوچ‌نشینان فراهم نموده است. تعداد ۱۵ ایل و طایفه مستقل، دوره ییلاق خود را دراستان همدان سپری می‌کنند. عشایر ترکاشوند، یارمطاقلو، جمور، حسین‌وند، بنفشه، شاهسون، کولیوند، دلفان، زوله و غیره از جمله این ایلات هستند که ییلاق خود را در دامنه‌های کوهستان‌های این استان سپری می‌کنند و قشلاق خود را در استان‌های مرکزی، لرستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان سپری می‌کنند. زبان آنان لری، کردی و ترکی است. پرجمعیت‌ترین آنها، ایل ترک یارم طاقلو است که از استان خوزستان وارد می‌شوند.
در دهه اخیر، برخی طوایف، از ایل خود جدا شده و شیوه‌های نیمه کوچندگی و یکجانشینی را اختیار کرده‌اند در این بین طایفه رحمتی و سلیمانی از ایل ترکاشوند، تا حدودی انسجام خود را حفظ کرده‌اند؛ ولی تعدادی از عشایر در مناطق مستعد عشایری مانند قلعه آقابیگ و قُرُق بهار اسکان یافته‌اند. جمعیت عشایر در دوره ییلاق حدود ۹ هزار نفر است. ۳۵/۵ درصد در شهرستان همدان، ۲۷ درصد در شهرستان تویسرکان و ۱۶ درصد در شهرستان نهاوند و بقیه در سایر شهرستانهای استان به‌استثنای کبودرآهنگ مستقر می‌شوند.
جمعیت[ویرایش]
استان همدان با مساحت ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع، ۱/۲ درصد از مساحت کل کشور را در بر می‌گیرد، در حالی که ۲/۴۲ درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده است. استان همدان در سال ۱۳۹۰، ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر سرشماری گردید. در این سال بعد خانوار ۵/۳ نفر، نسبت جنسی ۱۰۱، ۵۰/۲ درصد از جمعیت مرد، ۴۹/۸ درصد از جمعیت زن و میزان شهرنشینی ۵۹/۲ درصد بوده است. تراکم نسبی ۸۸ نفر در کیلومتر مربع استان همدان را در ردیف یکی از پرتراکم‌ترین استان‌های کشور قرار داده است. به‌ترتیب شهرستانهای همدان، نهاوند، و بهار با تراکم‌های نسبی جمعیت ۲۱۰، ۱۱۸ و ۹۲ نفر در کیلومتر مربع پرتراکم‌ترین شهرستانهای استان را تشکیل می‌دهند. برخورداری استان همدان از آب و هوای معتدل، زمین‌های هموار و حاصل‌خیز، کوهپایه‌ها، بهداشت و درمان از عوامل تراکم جمعیت بالاست. در همه جای استان، جمعیت به‌طور یکنواخت پراکنده نشده است. پرتراکم‌ترین شهرستان استان، همدان با ۱۵۶ نفر و کم‌تراکم‌ترین شهرستان استان، فامنین با ۳۲ نفر در کیلومتر مربع بوده است. از دلایل تراکم زیاد جمعیت در شهرستان همدان می‌توان به مرکزیت اداری و سیاسی استان، مهاجرپذیر بودن این شهرستان، مرکز خدمات رسانی، برخورداری از مراکز علمی و دانشگاهی، شرایط اشتغال بهتر، درآمد بیشتر و غیره اشاره نمود. مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهم‌ترین مسائل اجتماعی و اقتصادی استان به شمار می‌آید. بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی، درآمد کم در بعضی نقاط روستایی، نداشتن زمین کشاورزی، کمبود امکانات و مشکلات زندگی در روستا، وابستگی فامیلی در شهر و غیره باعث شده تا روستائیان به شهرهای استان یا به خارج از استان مهاجرت کنند. البته نرخ موالید در استان بالاست، ولی به دلیل عدم توسعه اقتصادی، استان دچار مهاجرفرستی شده است، لذا استان همدان یک استان مهاجرفرست است. به جز شهرستان همدان که رشد جمعیت مثبت داشته در بقیه شهرستانهای استان بین دهه ۸۵ ‒ ۱۳۷۵ رشد جمعیت منفی بوده است.
جمعیت استان در ۵ دهه گذشته (۸۵ ‒ ۱۳۳۵) از ۶۹۵٬۰۲۸ نفر در سال ۱۳۳۵ به۱٬۷۰۳٬۲۶۷ نفر در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته یعنی نزدیک به سه برابر شده است. بیش‌ترین آهنگ رشد بین ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۵ بوده اما به‌علت مهاجرفرستی شدید از ۱۳۶۵ به بعد، رشد جمعیت روند کاهشی داشته است (رشد ۰/۱۵ درصد).
| مردان | سن | زنان |
|---|---|---|
| ۲۰٬۰۴۸ | ۱۹٬۱۵۰ | |
| ۱۷٬۸۸۳ | ۱۴٬۸۱۹ | |
| ۱۸٬۱۴۵ | ۱۷٬۴۲۷ | |
| ۱۸٬۱۷۲ | ۲۰٬۳۴۵ | |
| ۲۰٬۸۲۰ | ۲۵٬۱۵۷ | |
| ۳۳٬۷۳۴ | ۳۴٬۷۴۵ | |
| ۴۱٬۴۷۹ | ۴۱٬۰۱۴ | |
| ۵۰٬۱۰۵ | ۴۶٬۱۲۷ | |
| ۵۶٬۵۱۹ | ۵۷٬۰۰۷ | |
| ۶۶٬۲۹۵ | ۶۵٬۳۶۹ | |
| ۸۳٬۵۳۱ | ۸۱٬۵۲۶ | |
| ۱۰۴٬۷۶۲ | ۱۱۰٬۷۷۱ | |
| ۱۱۴٬۲۴۰ | ۱۱۳٬۷۰۱ | |
| ۸۷٬۷۷۷ | ۸۲٬۹۱۸ | |
| ۶۲٬۵۸۷ | ۵۹٬۲۳۴ | |
| ۶۰٬۷۴۰ | ۵۷٬۱۲۰ |
پوشاک[ویرایش]
پوشاک مردم استان همدان شامل تن‌پوش‌ها، سرپوش‌ها و پای‌افزار است. با وجود این که چهار محور فرهنگی (فارس، ترک، لر، کرد) در استان قابل تمیز است، اما انواع و شیوه‌های پوشاک زنان و مردان مشابه است. بافت پارچه و کفش‌ها به خصوص گیوه پیش از ورود اجناس خارجی در روستاهای استان متداول بوده است. به ویژه گیوه‌های شهرستان ملایر که آجیده نامیده می‌شود و جزء دست بافت‌های استان به‌شمار می‌آید.
غذاهای سنتی[ویرایش]
الگوی خوراک و مواد غذایی تشکیل دهنده آن، تابع انواع محصولات کشاورزی و بومی موجود در منطقه است. در رژیم غذایی اهالی استان معمولاً محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می‌شود. انواع آش شامل بروش، تله گنجی، کاچی، کلم قمری، بادمجان و آبگوشت، چنجه و نان‌ها شامل؛ گرده، کاک، کولره، ساجی، فتیر و اقسام شیرینی‌ها مانند: برساقی، سرجوق، باسلوق، و اگردک و پیکه چو و مرباها و ترشی‌ها نشان دهنده تنوع غذایی مردم است.
سوغات[ویرایش]
تحفه‌های استان همدان برای مسافران بسیار زیاد است که می‌توان به کماج، شیره انگور، کشمش، سیرتند، انگشت‌پیچ، قالی، گیوه، منبّت، عسل، نقل، گردو، سفال و سرامیک، خمیر صنل، حلواگردویی، روغن حیوانی، حلوا شکری، صنایع چرم، گیاهان دارویی، صابون محلی و قیسی اشاره کرد.
جشن نوروز[ویرایش]
در استان همدان نیز هم‌چون دیگر نقاط ایران عید نوروز جایگاه ویژه‌ای دارد و همیشه با آداب و سنن خاصی برگزار می‌گردد. مردم با شروع ماه اسفند به خانه تکانی می‌پردازند و به استقبال عید و سال جدید می‌روند و نوروز عملاً از آخرین چهارشنبه سال آغاز می‌شود. در این شب مراسم دیگری نیز در قدیم مرسوم بوده است که از فالگوش ایستادن توسط زنان، قاشق زنی که به‌صورت پوشیده و پنهان بر در خانه‌های اهل محل انجام می‌شد و فال مهره که با خواندن شعرهای عامیانه و ملی همراه بود را می‌توان نام برد.
در گذشته، کودکان و نوجوانان مراسم شال اندازی (شالدورکی و شال ساللاماق) را در شب عید نیز انجام می‌دادند. پس از تحویل سال معمولاً افراد کوچک‌تر خانواده به دیدار بزرگان فامیل می‌روند و آنها نیز متقابلاً به بازدید آنها می‌پردازند. یکی از مراسمی که در بین ترک‌های استان همدان در گذشته متداول بود نمایش‌های کوسا و گلین بود.[۲۳]
ورزش[ویرایش]
شهر همدان دارای ۴۸ هیئت ورزشی و دو تیم به نام‌های باشگاه فوتبال پاس همدان و باشگاه فوتبال الوند همدان به ترتیب در لیگ دسته اول و دوم فوتبال ایران است.
ورزش باستانی در استان همدان دارای سابقه دیرینه‌ای است. خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی (۷۱۷–۶۴۸ ه ق) در جامع التواریخ و عطاالملک جوینی (۶۸۱–۶۲۳ ه ق) در تاریخ جهانگشای جوینی شرحی در مورد سابقه پهلوانی در همدان نوشته و پیروزی و مبارزه پهلوان فیله همدانی با پهلوان بزرگ مغول را شرح داده‌اند. در حال حاضر شهر همدان دارای ۵ زورخانه است. زورخانه پهلوان علی میرزا زیر نظر اداره تربیت بدنی اداره می‌شود. همچنین زورخانه سعادت و زورخانه همه‌کسی (الوند سابق) از جمله زورخانه‌های قدیمی همدان هستند که قدمت آنها به بیش از ۸۰ سال می‌رسد و همان بافت باستانی و گذشته را دارند.
نخستین ورزشگاه اسب سواری شهر همدان در سال ۱۳۵۴ شمسی در شمال غربی همدان، میدان قائم، ابتدای چهار باغ ارم، تأسیس شد. تیم سوارکاری جوانان همدانی، در سال ۱۳۷۹ به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران، در مسابقات جهانی هندوستان شرکت نمود و نایب قهرمان این دوره از مسابقات گردید. همچنین پیست سوارکاری دیگری نیز به نام باشگاه سوارکاری ابن‌سینا در شهر همدان دایر است و در زمینه آموزش سوارکاری و نگهداری اسب، برای افراد شش سال به بالا عضوگیری می‌نماید.
| نام | رشته ورزشی | دوره | عنوان |
|---|---|---|---|
| مسعود مصطفی جوکار | کشتی آزاد | ۲۰۰۴ - آتن (یونان) | نقره |
| علیرضا حیدری | کشتی آزاد | ۲۰۰۴ - آتن (یونان) | برنز |
| صادق گودرزی | کشتی آزاد | ۲۰۱۲ - لندن (انگلستان) | نقره |
هاکی همدان در سال ۱۳۵۲ تشکیل شد و در همان سال در مسابقه مجموعه آزادی تهران مقام سوم را به دست آورد. اخیراً تیم هاکی زنان همدان نیز فعالیت خود را آغاز کرده است. تیم هاکی همدان هم‌اکنون یکی از پایگاه‌های مهم هاکی کشور است و تاکنون بیش از ۱۷ مقام قهرمانی، نایب قهرمانی و سومی کشور را به دست آورده است.
نخستین پیست آسکی همدان در سال ۱۳۵۴ در انتهای چهارباغ ارم، جنب پیست اسب‌سواری آغاز به کار کرد که بعدها هیئت آسکی در سال ۱۳۶۴ به علت بارش کم برف آن را به منطقه تاریک‌دره واقع در دامنه الوندکوه و ۱۰ کیلومتری جنوب همدان، منتقل کرد. این پیست گرچه کوچک است، ولی در بین پیست‌های آسکی ایران کمترین مسافت را تا مرکز شهر دارد. ورزشکاران این رشته در همدان توانسته‌اند در مسابقات کشوری به مقامی انفرادی و تیمی قابل توجهی دست یابند.
در رشته ورزشی کشتی استان همدان ورزشکاران پر افتخاری دارد. تختی، همچنین افرادی چون صادق گودرزی، برادران جوکار، جمال میرزایی، مهران میرزایی، محمدحسین سلطانی و سعید ابراهیمی جزو نامداران کشتی این استان به‌شمار می‌روند.
از اماکن ورزشی می‌توان به ورزشگاه شهید مفتح، ورزشگاه شهدای قدس (که قدمتی ۵۰ ساله دارد)، مجموعه ورزشی تختی و ورزشگاه ملت همدان، اشاره کرد.
بزرگان و مشاهیر استان[ویرایش]
استان همدان یکی از مراکز علم و دانش و شعر ادب بوده است و در طول زمان دانشمندان بزرگ شهرهای دیگر به منظور استفاده از دانش رایج زمان و استفاده از آب و هوای لطیف به این استان مسافرت می‌کردند. در این استان علما و دانشمندان بزرگی پرورش یافته‌اند.
مشاهیر بعد از اسلام شهر همدان بزرگانی چون باباطاهر از شاعران نامدار قرن چهارم هجری، بدیع‌الزمان همدانی نویسنده قدیمی‌ترین کتاب در فن مقامه‌نویسی، ابوالعلی حسن عطار از بزرگان ادب و از مشاهیر نحو و لغت و حدیث در قرن چهارم هجری، عین القضات همدانی از نوابغ قرن پنجم هجری دارای آثاری در کلام، حکمت، عرفان و ادب پارسی، ابن صلاح همدانی پزشک و ریاضی‌دان قرن پنجم و ششم هجری، خواجه رشیدالدین فضل‌الله از وزرا، دانشمندان و پزشکان صاحب‌نظر قرن ششم و هفتم هجری، میر سید علی از عرفاً و رهروان سیر و سلوک قرن هفتم هجری و میرزاده عشقی یکی از ستارگان فروزان شعر و نثر نمایشنامه در دوران انقلاب مشروطیت هستند.
میرزا محمد رضی معروف به میر رضی الدین آرتیمانی از شعرا و عرفانی عصر صفوی است که در نیمه دوم قرن دهم هجری قمری در روستای آرتیمان از توابع تویسرکان به‌دنیا آمد. وی در دربار شاه عباس اول مقام و جایگاه عالی داشت وبا یکی از دختران او وصلت نمود.
میرزاعبدالرزاق واعظ، تولدش در سال ۱۲۹۱ ه. ق در اصفهان است در سال ۱۳۱۳ به همدان آمده و به سبب طول اقامت در این شهر به سید جمال واعظ همدانی مشهور گردیده است. آثار وی:ذریعه انجات، رساله‌ای در غنا، نغریدات اساتید در منقول و معقول، السیف القاطع در ابطال رکن رابع، دین و رد موهومات است.
حاج حسین معروف به عندلیب زاده از سلسله علما و واعظان همدان که سال ۱۲۸۹ هجری خورشیدی در همدان متولد گردید.
غبار همدانی ولادت او در سال ۱۲۶۵ هجری قمری در محله کبابیان همدان بوده است در سال ۱۳۲۲ هجری در همدان از دنیا رخت بر بسته و در صحن حرم فاطمه معصومه قم دفن شده است.
محمد یوسف زاده متخلص به غمام همدانی فرزند حجه الاسلام سیدیوسف مجتهد همدانی به سال ۱۲۹۲ هجری قمری در کربلا متولد شد. تحصلات ابتدایی خود را در محضر پدر به پایان رسانید و سپس به اتفاق وی به همدان مراجعت نمود و به تحصیل علوم متداول زمان شامل ادبیات فارسی، عربی و فقه، اصول و فلسفه پرداخت. در سوم مهر سال ۱۳۲۱ شمسی در تهران وفات یافت و در همدان مدفون گردید
میرآقا مفتون از استادان و شاعران طراز اول همدان بسال ۱۲۶۸ شمسی متولد و در سال ۱۳۳۴ وفات یافت. مفتون در آغاز میرحل پیمان تخلص داشت بعدها به مفتون متخلص گردید. آثار وی شامل منظومه، انسان کامل است.
هوشنگ ایرانی پدر شعر سوررئال فارسی و شعر نو عرفانی ایران، احسان یارشاطر بنیان‌گذار و سرویراستار دانشنامه ایرانیکا، ویگن، از پیشروان موسیقی پاپ در ایران، مصطفی رحماندوست شاعر، نویسنده و مترجم کتاب‌های کودکان و نوجوانان، پرویز اذکایی پژوهشگر و دارای تألیفات بسیار در مورد کتابشناسی، رجال‌شناسی، تاریخ علم و تاریخ همدان، پروفسور ساموئل رهبر پژوهشگر پرآوازه ایران در زمینه هموگلوبین، ابوالحسن بنی‌صدر نخستین رئیس جمهور ایران، شیرین عبادی نخستین و تنها ایرانی برنده جایزه صلح نوبل، پروفسور توفیق موسیوند استاد جراحی و مخترع جهانی نخستین قلب مصنوعی داخل بدن انسان شخصیت‌های دوران معاصر استان همدان هستند.
-
احمد احمدی مؤسس دانشگاه تربیت مدرس
فقها و عارفان[ویرایش]
قاضی عبدالجبّار اسدآبادی، ملا حسینقلی شوندی درجزینی، مجذوب علی شاه کبودرآهنگی
وزیران و سیاستمداران[ویرایش]
سیّد جمال الدین اسدآبادی، سیّد محمد طباطبایی، شیخ محمد باقر بهاری، ابوالحسن بنی صدر
جغرافیای استان[ویرایش]
استان همدان یکی از استان‌های غربی کشور است که استان‌های هم‌جوار شمالی، شرقی، جنوبی و غربی آن به ترتیب زنجان، قزوین، مرکزی، لرستان، کردستان و کرمانشاه می‌باشند.
استان همدان بین ʺ۱۱ ʹ۵۹ ˚۳۳ تا ʺ۲۷ʹ۴۴˚۳۵ عرض شمالی و ʺ۲۳ ʹ۴۴ ˚۴۷ تا ʺ۵۱ ʹ۲۷ ˚۴۹ طول شرقی قرار دارد. مساحت این استان ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع است.
استان همدان از استان‌های کوهستانی، مرتفع، سرد و بادخیز کشور محسوب می‌شود. ناهمواری‌ها در استان همدان به شکل‌های مختلف ایجاد شده است که عامل مهم این تغییر شکل ناهمواری‌ها، وجود آبهای روان است که در استان همدان جاری هستند، به طوری که این آب‌ها در برخی مناطق مرتفع با تخریب ارتفاعات و انباشتن آبرفت‌ها در مناطق پست سبب کاهش ارتفاع کوه‌ها، ایجاد دشت‌ها و دره‌های زیادی شده‌اند. در برخی مناطق نیز، شدت عمل آبهای روان به حدی بوده است که شکل ناهمواری‌ها به کل عوض کرده و باعث معکوس شدن شکل ناهمواری‌ها شده است، به طوری که کوه را به دره تبدیل کرده و درهٔ عمیق دوره‌های گذشته، را به صورت کوه درآورده است.[۳۰]
ارتفاعات استان[ویرایش]
ارتفاعات استان همدان، بیشتر در جهت شمال غربی جنوب شرقی و در شمال، مرکز و جنوب قرار گرفته‌اند و هر یک از این ارتفاعات، شامل بخشی از کوه‌های مختلف ایران است:
- ارتفاعات شمالی: در قسمت شمال شرقی استان و در شهرستان رزن قرار دارد و به سلسله جبال خرقان شناخته می‌شوند و مرز بین استان همدان و استان قزوین را تشکیل می‌دهند. جنس کوه‌های این بخش، از سنگهای آذرین بیرونی و سنگهای آهکی تشکیل شده است.
- ارتفاعات میانی: شامل سلسله کوه‌های الوند است که به موازات ارتفاعات شمالی، از مرزهای غربی و از کوه چهل چشمه کردستان شروع شده و در شرق استان به بلندی‌های راسوند در استان مرکزی متصل می‌شود. قلهٔ الوند با ارتفاع ۳۵۷۴ متر از سطح دریا دراین سلسله کوه قراردارد و مهم‌ترین کوه استان همدان است که در شهر همدان واقع شده است. این کوه به عنوان بزرگترین پدیدهٔ خارایی از دوران چهارم زمین‌شناسی به شمار می‌آید. این رشته‌کوه که جزو پیشکوه‌های داخلی زاگرس است در شمال‌غرب به کوه خدابنده‌لو سنندج و کوه چهل‌چشمه کردستان و از جنوب شرق به ارتفاعات راسوند و کوه وفس اراک متصل می‌شود. جنس ارتفاعات الوند گرانیتی بوده و دارای کوه‌های صخره‌ای و سنگی است.[۳۱]
- ارتفاعات جنوبی: این ارتفاعات که به کوه‌های گرو یا گرین نامیده می‌شوند مانند ارتفاعات شمالی و میانی استان، جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی دارند و بخشی از سلسله کوه‌های زاگرس محسوب می‌شوند. این کوه‌ها به صورت دیواره‌ای مرز بین استان‌های همدان ولرستان را تشکیل می‌دهند و جنس آنها، از سنگهای آهکی است. مرتفع‌ترین قلهٔ این سلسله کوه‌ها به نام کوه ورخاش به ارتفاع ۳۶۳۹ متر، حد فاصل استان‌های همدان و لرستان است.
- کوه‌های پراکنده: در حد فاصل ارتفاعات شمالی، میانی و جنوب شرقی استان، کوه‌هایی به طور پراکنده قرار گرفته‌اند که از جملهٔ آنها می‌توان به چنگ الماس، قلی‌آباد و قره داغ را در شهرستان کبودرآهنگ، لشکر در، کوه سفید، کوه سرده و کوه گرمه در شهرستان ملایر، کمر زرد در شمال نهاوند، گلیان در جنوب تویسرکان و خان گرمز را در غرب تویسرکان را نام برد.[۳۰]
دشت‌های استان[ویرایش]
دشت‌های استان در دو نوع دشت‌های تراکمی و دشت‌های فرسایشی یا دشت‌های کاوشی دسته‌بندی می‌شوند. دشت‌های تراکمی در اثر انباشت آبرفت‌ها در مناطق پست به وجود آمده‌اند و دشت‌های فرسایشی نیز در اثر تخریب و جا به جایی مواد سازندهٔ کوه‌ها و ارتفاعات به وجود آمده‌اند. در کوهستان الوند، دشت‌های کوچکی وجود دارد، که سطح آنها از چمن زار پوشیده شده و چشمه‌های زیادی در آنها جاری است و با توجه به اینکه از سطوح مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اتراق کوهنوردان درآمده‌اند. از این دشت‌های کوچک می‌توان به میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم اشاره کرد.[۳۰]
رودهای استان[ویرایش]
رودهای استان همدان که از چشمه‌سارها و کوه‌های استان تغذیه می‌شوند، معمولاً در فصل تابستان با افزایش دمای هوا، به جز رود گاماسیاب و سیمینه‌رود، سایر رودها خشک و یا به پایین‌ترین سطح آب‌دهی خود می‌رسند. مهم‌ترین رودهای استان همدان عبارتند از: رود قره‌چای، رود تلوار، رود سیمینه‌رود، رود خاکو، رود دره مرادبیگ، رود عباس‌آباد، رود گردنهٔ اسدآباد، رود همه‌کسی و رود ارزانفود.[۳۰]
آب و هوای استان[ویرایش]
آب وهوای استان، تحت تأثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مکان، امتداد کوه‌ها و فاصله از دریاست. به طور کلی آب و هوای استان در نتیجه وجود کوه‌های مرتفع، رودخانه‌ها و پستی و بلندی‌های زیاد، به شدت متغیر است. زمستان‌های این استان سرد، پر برف و باران و در تابستان‌ها دما معتدل است. توده‌های هوایی که استان را تحت تأثیر قرار می‌دهند: ۱- توده‌های غربی: این توده‌های هوا در ماه‌های مرطوب سال یعنی از آبان تا خرداد، از غرب، جنوب غرب و شمال غرب وارد کشور شده و موجب کاهش نسبی دما در سطح استان و بارندگی در استان می‌شود. ۲- توده‌های شمالی: این توده هوا در ماه‌های سرد سال از عرض‌های شمالی وارد استان می‌شوند و باعث کاهش دما و بارندگی به صورت برف در استان می‌شوند. ۳- توده‌های جنوبی: این توده هوا در ماه‌های گرم سال از عرض‌های جنوبی وارد استان شده و موجب افزایش دما و کاهش یا قطع بارندگی می‌شوند.[۳۰]
بیابان‌های استان[ویرایش]
در استان همدان با وجود بارندگی سالانه ۳۴۳ میلی‌متری بیابان وجود ندارد ولی در برخی مناطق آن پدیدهٔ کویری شدن خاک‌ها اتفاق افتاده است. قسمتی از زمین‌های استان در بخش قهاوند و شهرستان اسدآباد زمین‌های کویری و شوره‌زار تشکیل می‌دهد.
جنگل‌های استان[ویرایش]
در استان پوشش گیاهی به‌صورت جنگل متراکم وجود ندارد ولی پوشش گیاهی جنگلی در سطوح محدود و پراکنده مشاهده می‌شود. این پوشش گیاهی جنگلی از نظر وضعیت به دو دسته جنگل‌های تنک و جنگل‌های مخروبه تقسیم می‌شود. جنگل‌های تنک به مساحت ۲۰۵ هکتار در گیان و زرین باغ در شهرستان نهاوند و جنگل‌های مخروبه به مساحت ۵۲۶۶ هکتار در ارتفاعات گرو در شهرستان نهاوند و بخشی نیز در شهرستانهای تویسرکان، ملایر و همدان مشاهده می‌شود.
از گونه‌های درختی این جنگل‌ها می‌توان به بلوط، کیکم (افرا جنگلی)، داغداغان، گلابی وحشی و زبان گنجشک و از گونه‌های درختچه‌ای به بادام کوهی، ارژن، دافنه و سماق اشاره کرد.
مراتع استان[ویرایش]
امروزه با توجه به افزایش جمعیت، نیاز بیشتری به فرآورده‌های دامی احساس می‌شود. از طرفی کیفیت و کمیّت علوفه در سطح مراتع، می‌تواند منبع بسیار مناسبی برای تأمین غذای مورد نیاز دام باشد؛ بنابراین، نقش مراتع در تأمین مواد غذایی از اهمیت بالایی برخورداراست.
با توجه به عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای تخمین زده می‌شود که وسعت مراتع استان در حدود ۹۰۰ هزار هکتار می‌باشد که۵/۴۶ درصد مساحت استان را به‌خود اختصاص داده می‌دهد. این مراتع در سرتاسر استان پراکنده‌اند و گونه‌های گیاهی بسیار متنوعی در آنها دیده می‌شود.
زندگی جانوری[ویرایش]
موقعیت مناسب جغرافیایی استان همدان در ناحیه کوهستانی غرب کشور و شرایط آب و هوایی و پوشش گیاهی آن موجب شده که از گذشته دور شرایط مساعدی برای پیدایش زیستگاه انواع حیات جانوری فراهم شود که متأسفانه در چند دهه اخیر عواملی از قبیل حضور شکارچیان غیرمجاز، خشکسالی‌های ناشی از تغییرات ناگهانی اقلیم، کم شدن آب تالاب‌ها و رودخانه‌ها، چرای بیش از حد و خارج از فصل دام‌ها در مراتع، صدمات جبران ناپذیری را به حیات جانوری استان وارد کرده است.
استان همدان در حال حاضر، دارای ۶ منطقه محافظت شده است که عبارتند از: گلپرآباد، خانگُرمَز، لشگردر، شراء، آلموبلاغ، ملوسان و دو منطقه شکار ممنوع شیرین سو و آق‌گؤل. استان همدان با دارا بودن شش منطقه حفاظت شده ودو منطقه شکار ممنوع، زیستگاه بیش از ۲۱ گونه پستاندار، ۱۵۱ گونه پرنده، ۱۸ گونه خزنده و ۱۵۴۰ گونه گیاه است. گونه‌های شاخص و پراهمیت جانوری این استان عبارتند از: قوچ و میش ارمنی، کَل و بز وحشی، عقاب طلایی، میش مرغ و پرستوی دریایی نوک کاکایی.
منطقهٔ حفاظت شده خان گؤرمز در ۳۴ کیلومتری غرب شهرستان تویسرکان واقع شده و دارای گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی و جانوری از جمله، کَل و بز است که از لحاظ ملی و بین‌المللی معروف بوده و هرساله تعداد قابل توجهی علاقه‌مندان طبیعت ازاین منطقه دیدن می‌نمایند.
منطقهٔ حفاظت شدهٔ لشگردر در جنوب شرقی شهر ملایر و در ۹۰ کیلومتری شهر همدان در محاصره ۱۴ روستای مجاور از جمله جوزان، مانیزان، فروز، ازناوله، زنگنه و احمد روغنی است و به لحاظ طبیعت مساعد از نظر آب، پوشش گیاهی و شرایط اقلیمی، همواره زیستگاه مناسبی برای جانوران و پرندگان بوده است.
- برداشت سبزیجات کوهی و پیامد تخریب پوشش گیاهی کوه‌های همدان
همدان از قدیم الایام قطب وجود سبزیجات و گیاهان مختلف دارویی و خوراکی بوده است و با فرارسیدن فصل بهار دامنه‌های الوند همدان و سایر کوه‌ها شاهد رویش گیاهان و سبزیجات زیادی از جمله شنگ، بنفشه، گزنه، بابونه، غازیاغی، گیلاخه، کنگر، کاسنی و غیره است. اما در سال‌های اخیر همزمان با رشد گیاهان و سبز شدن گونه‌های گیاهی مختلف در این مناطق، پای عده‌ای سودجو که اغلب افراد بیکار و مهاجر هستند به این دامنه‌ها گشوده شده و آنها با توجه به رویکرد مردم همدان به مصرف برخی سبزیجات کوهی همانند ریواس و کنگر، با برداشت بی‌حد و حصر و غیراصولی به قلع‌وقمع گونه‌های یادشده می‌پردازند. این افراد با هجوم و سرازیر شدن به دامنه‌های کوهستان‌های همدان و پرنمودن کیسه‌های خود از گیاهان و سبزیجات کوهی آن هم به صورت ریشه کن نمودن آنها و با برداشت بی‌رویه و بدون رعایت شرایط خاص رشد این گیاهان به تخریب عرصه‌های زیستی این گیاهان می‌پردازند و آنها را در میادینی همانند میدان امام همدان، خیابان باباطاهر و ... به فروش می‌رسانند و هیچ مرجعی، نظارت و توجهی بر عملکرد آنها ندارد و این قبیل افراد با خاطری آسوده به کار خود همچنان ادامه می‌دهند. کارشناسان معتقدند که باید از تخریب منابع حیاتی و پوشش گیاهی دامنه‌های الوند که می‌تواند باعث بهبود وضعیت اقلیم همدان گردد، جلوگیری شود چرا که این مناطق با اندک توجه می‌تواند به یکی از جاذبه‌های تفریحی همدان مبدل گردد.[۳۲]
تولیدات کشاورزی[ویرایش]
استان همدان به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی، کیفیت مناسب آب و هوا، خاک مناسب و وجود نیروی خلاق و فعال، دارای قابلیت‌های تولیدی فراوان در زمینه محصولات کشاورزی بوده و به گونه‌ای که می‌تواند علاوه بر تأمین نیازهای داخلی استان بخشی از نیازهای سایر مناطق را در زمینه محصولات کشاورزی بر طرف نماید به طوری که استان همدان در تولید گردو، سیر و سیب زمینی رتبه اول کشور را دارد.[۳۳] و در تولید انگور رتبه سوم و در تولید کشمش رتبه دوم را به خود اختصاص داده است.[۳۴] استان همدان همچنین رتبه سوم تولید گیاهان دارویی، رتبه چهارم تولید شلیل و قارچ خوراکی، رتبه پنجم تولید آلو و هلو، رتبه ششم آلبالو و رتبه هشتم سیب و زعفران را در کشور دارا است. گیاهان دارویی استان شامل رازیانه، کالاندولا یا گل همیشه بهار، آویشن و گشنیز است که عمدتاً در شهرستانهای نهاوند و رزن کشت می‌شود، به طوری که شهرستان نهاوند ۶۷ درصد گیاه دارویی گشنیز در کشور را تولید می‌کند و در این زمینه مقام اول را در کشور دارا است.[۳۵][۳۶] همچنین در تولید گندم هم استان همدان دارای رتبهٔ سوم است.[۳۷] این استان در تولید محصولات کشاورزی در میان ۱۰ استان برتر کشور قرار دارد و در بین استان‌های مجاور و همسایهٔ خود رتبهٔ اول را دارد.[۳۸] به لحاظ سطح زیر کشت محصولات باغی شهرستان ملایر با دارا بودن ۲۸ درصد مساحت باغات و ۳۸ درصد تولیدات باغبانی رتبه نخست، شهرستان نهاوند با دارا بودن ۱۸ درصد مساحت باغات و ۱۹ درصد تولیدات باغی رتبه دوم و شهرستان همدان نیز با دارا بودن ۱۳ درصد مساحت باغات و ۱۲ درصد تولیدات باغی رتبه سوم را در استان دارا است.[۳۵]
حمل و نقل جاده‌ای و ریلی[ویرایش]
استان همدان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی در غرب کشور به عنوان پخش کننده ترافیک در منطقهٔ غرب کشور به شمار می‌آید به طوری که ترافیک ۸ استان از استان همدان عبور می‌کند و این استان ۷۰ درصد ترافیک غرب کشور را تحمل می‌کند. تنها ایستگاه راه آهن استان در شهر ملایر قرار دارد .[۳۹] این استان با داشتن بیش از پنج هزار کیلومتر انواع راه و بزرگراه و ۸۵ کیلومتر از آزاد راه همدان ساوه نقشی راهبردی و تعیین کننده در غرب کشور دارد.[۴۰]
صنایع دستی[ویرایش]
استان همدان از مناطقی است که فرآورده‌های دستی آن از شهرتی بسزا در سطح کشور برخوردار است و حتی برخی از صنایع دستی آن مانند صنعت سفالگریاهمیت صادراتی و جهانی دارد. این نوع صنایع دستی، علاوه برجنبه مصرفی، از ویژگیهای هنری برخوردارند که به صورت طرح‌ها، نقوش و رنگهای گوناگون متجلی می‌شوند به طوری که استان همدان به لحاظ تنوع تولیدات صنایع دستی رتبه دوم تنوع تولیدات صنایع دستی کشور را به خود اختصاص داده است.[۴۱] برجسته‌ترین صنعت دستی استان، سفالگری و سرامیک سازی است که مرکز عمده آن لالجین در ۲۰ کیلومتری شهر همدان است. پیشینه سفال سازی در لالجین نزدیک به ۷۰۰ سال برآورد شده‌است به همین دلیل لالجین به پایتخت سفال ایران معروف است.[۴۲][۴۳]
دراستان همدان به دلیل فراوانی درختان گردو صنعت و مبل و منبت در شهرستانهای تویسرکان ملایر و نهاوند از رونق خوبی برخوردار است و بخش قابل توجهی از اقتصاد این شهرستان‌ها به آن وابسته است. در استان همدان ۸۰۰۰ کارگاه مبل و منبت وجود دارد و ۱۵۰۰۰ نفر در آنها مشغول به کار هستند[۴۴] به طوری که فقط ۶۰ درصد مبل و منبت کشور در شهرستان ملایر دراستان همدان تولید می‌شود و در این زمینه می‌توان گفت که استان همدان رتبه اول را در کشور دارا می‌باشد.[۴۵] رشته مبل و منبت به نام همدان در فهرست آثار صنایع دستی کشور به ثبت ملی رسیده است.[۴۶] از دیگر صنایع دستی چشمگیر استان همدان می‌توان به مرواربافی یا همان سبد بافی اشاره کرد که این صنعت دستی در شهرستان ملایر رواج دارد. وجود ترکه‌های چوبی با کیفیت و مرغوب در این شهرستان از عوامل مؤثر در رشد این صنعت دستی در شهرستان ملایر است. به دلیل همین کیفیت مناسب ترکه‌های ملایر هنرمندانی که دراستان‌های شمالی کشور به این صنعت دستی اشتغال دارند چوب مورد نیاز خود را از شهرستان ملایر تأمین می‌کنند. این ترکه‌ها در روستاهای گوراب، داویجان، می آباد و حرم آباد از توابع ملایر توسط کشاورزان کاشته می‌شود. مروار بافی ملایر پس از سفال لالجین رتبه دوم صادرات صنایع دستی استان همدان را به خارج از کشور به خود اختصاص داده است.[۴۷]
در گذشته‌ای نه چندان دور چرم تولیدی در همدان به علت کیفیت و کمیت خاص آن مشهورترین و مرغوب‌ترین چرم در سراسر کشور شمرده می‌شد و آوازه کیفیت آن به کشورهای دیگر نیز رسیده بود. در گذشته در شهر همدان سه دباغ خانه وجود داشت. دباغ خانه سنگ شیر، دباغ خانه قانتور واقع در بلوار سفید آبی و دباغ خانه آقایی واقع در بلوار سفید آبی. متأسفانه پس از گذشت زمان دباغ خانه سنگ شیر و قانتور به مرور تعطیل و از بین رفته‌اند. پ
دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی[ویرایش]
مهم‌ترین دانشگاه در سطح استان همدان دانشگاه بوعلی سینا می‌باشد. از دیگر دانشگاه‌ها می‌توان به دانشگاه علوم پزشکی همدان، دانشگاه صنعتی همدان، دانشگاه ملایر، دانشگاه نهاوند، دانشگاه پیراپزشکی نهاوند، دانشگاه سید جمال‌الدین اسدآبادی و شعب مختلف دانشگاه پیام نور، دانشگاه آزاد و آموزشکده‌ها و مؤسسات غیرانتفاعی اشاره کرد.
معادن استان[ویرایش]
استان همدان به دلیل موقعیت زمین‌شناسی خاص خود به لحاظ معدنی بسیار غنی است به طوری که علی رغم وسعت کم نسبت به سایر استان‌ها رتبهٔ هشتم ذخایر معدنی را در کشور به خود اختصاص داده است.[۴۸] وجود ۲۷۱ معدن فعال در استان همدان از جمله معادن سیلیس، فلدسپات، معادن غنی لاشه آهکی، سنگ آهن، پگماتیت، میکا، آندالوزیت، گارنت، انواع گرانیتها، پوزولان، پوکه معدنی، دولومیت، تراورتن، تالک، شن و ماسه و لاشه ساختمانی سبب شده تا همدان به عنوان یک استان معدن خیز به شمار آید. ۲۸ نوع ماده معدنی در استان همدان وجود دارد که کشف معادن آندالوزیت و یاقوت کبود از مواردی است که نشان می‌دهد استان همدان در این زمینه استعدادهای فراوانی برای سرمایه‌گذاری دارد. یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن ذخایر قطعی معادن در استان همدان است.[۴۹] استان همدان تنها دارندهٔ معادن یاقوت کبود در کشور است که این معادن در جنوب شهرستان همدان واقع شده است، همچنین استان همدان با ذخیره تقریبی ۷۰ میلیون تن آندالوزیت شیست دارنده بزرگترین ذخایر و تنها تولیدکننده آندالوزیت فرآوری شده در کشور است که آندالوزیت در صنایع نسوز مصرف می‌شود.[۵۰] ذخایر سیلیس استان همدان از جمله بهترین ذخایر سیلیس کشور است که نیاز واحدهای تولید شیشه و کریستال را تأمین می‌کند که عمده معادن سیلیس این استان در شهرستان ملایر قرار دارند. معادن دولومیت استان همدان که عمدتاً در شهرستان نهاوند و بخشی از تویسرکان واقع هستند تأمین کننده نیاز واحدهای تولیدی کشور از جمله صنایع نسوز، کاشی و شیشه می‌باشند. معادن فلدسپات استان همدان در شهرستان ملایر واقع شده و علاوه بر آن در شهرستانهای اسدآباد و رزن نیز ذخایری از این ماده معدنی کشف شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و مورد مصرف عمده فلدسپات در صنایع کاشی و سرامیک است.[۵۰] استان همدان غنی‌ترین و استثنائی‌ترین سنگهای تزئینی ایران را دارد که این سنگ‌ها در دو نوع گرانیت تیره مثل گابرو و گرانیت خاکستری یافت می‌شوند در جنوب شرق شهرستان ملایر معادن روی و سرب آهنگران وجود دارد. معادن سنگ آهن استان همدان عمدتاً در شهرستان بهار و در روستاهای بابا علی و همه کسی واقع شده است و خوراک ذوب آهن غرب کشور در اسدآباد را تأمین می‌کند. در شهرستان رزن اندیس‌های متعددی از مس به صورت رگه‌ای وجود دارد. در شهرستان همدان هم در مناطقی مثل دره سیلوار وجود منابع گرافیت ثابت شده است. همچنین در مناطقی مثل منگاوی، دره سیمین، دره گنجامه و حیدره پشت شهر طلا با عیار قابل قبول تشخیص شده است ولی هنوز از نظر اقتصادی ارزیابی دقیق صورت نگرفته است.[۵۱]
مکانهای دیدنی[ویرایش]
- غار علیصدر کبودرآهنگ
- مجسمهٔ شیرسنگی
- شهر باستانی هگمتانه
- کتیبه‌های گنجنامه
- گنبد علویان
- برج قربان
- مسجد جامع همدان
- آرامگاه آستر و مردخای
- پیامبر بنی اسراییل حیقوق نبی حیقوق
- آرامگاه بوعلی سینا
- آرامگاه عارف قزوینی
- آرامگاه باباطاهر
- ارگ باستانی نوشیجان ملایر.
- امامزاده عبدالله
- آرامگاه میررضی‌الدین
- سد اکباتان
- سد کلان ملایر
- مسجد جامع ملایر
- پارک سیفیه ملایر
- پارک ملل ملایر
- دریاچه کوثرملایر
- منطقه ترویستی بام ملایر
- یخچال میرفتاح ملایر
- موزه لطفعلیان ملایر
- تپهٔ عباس‌آباد
- حمام حاج آقا تراب
- قلعه یزدگرد سوم
- قلعه اردلان (اشتران)
- قلعه انوج ملایر
- شهر زیر زمینی سامن
- آتشکدهٔ بهرام.
- تپه باستانی گونسپان
- غار سراب.
- غار سوباشی کبودرآهنگ
- غار قلی‌آباد کبودرآهنگ
- امامزاده خاتون.
- قلعهٔ باشقورتاران کبودرآهنگ
- قلعهٔ طوراقیه.
- قلعهٔ سراب.
- بازار بزرگ و کاروان سراها
- روستای تاریخی قوزلیجه.
- کوهستان قلی‌آباد کبودرآهنگ
- آرامگاه یوشع بن نوح پیامبر یهود در ملایر.
- کوهستان بوقاطی رزن
- حمام اعظم.
- سد کبودرآهنگ.
- ستون سلوکی.
- سراب گیان
- تپهٔ گیان
- آتشکدهٔ گره‌چقا.
- دژ گوراب ملایر
- مسجد جامع نهاوند.
- تپهٔ باباقاسم.
- کوه گرین
- سراب گنکاور کهنه.
- سراب فارسبان.
- سراب ملوسان.
- سراب گاماسیاب نهاوند.
- امامزاده ابراهیم.
- امامزاده محمد.
- معبد لائودیسه.
- تپهٔ ابوذر.
- کوه آردوشان.
- مقبرهٔ باباپیره.
- پیل لاغه.
- پیست آسکی تاریک‌دره.
- شهر لالجین
- دشت بهار.
- مار چهل‌دم.
- موزهٔ بوعلی.
- موزهٔ تاریخ طبیعی همدان.
- موزهٔ هگمتانه.
- موزهٔ جامع نظری.
- گور اسکندر.
- مسجد شاه تهماسب.
- کاروانسرای فرسفج.
- امامزاده یحیی.
- امامزاده محسن.
- امامزاده اظهر درجزین رزن
- مسجد پیغمبر.
- مسجد میرزاتقی.
- درهٔ مرادبیگ.
- کلیسای همدان.
افراد سرشناس اهل استان همدان[ویرایش]
ابوالحسن بنی‌صدر
شیرین عبادی
پرویز پرستویی
حمیدرضا حاجی بابایی
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۰
- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت کشور، جدول عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری پاییز ۱۳۸۸
- ↑ پورتال رسمی اداره پست استان همدان
- ↑ نشریه نتایج سرشماری‌های مرکز آمار ایران
- ↑ [۱] زبان اکثریت همدان فارسی است صدا و سیمای همدان
- ↑ http://web.archive.org/web/20121007203409/http://khabaronline.ir/detail/243248/. پاسخ صدا و سیمای همدان به کاربر خبر آنلاین:اکثر جمعیت استان فارسی زبانند."واما شبیدی (مدیر روابط عمومی صداوسیمای همدان) در پاسخ به سؤال مطرح شده گفت:ما در این مورد به قالب جمعیت نگاه می‌کنیم واز آن جایی که اکثر مردم این استان فارسی زبان هستند "
- ↑ Mohammad Jalal Abbasi-Shavazi, Peter McDonald, Meimanat Hosseini-Chavoshi, "The Fertility Transition in Iran: Revolution and Reproduction", Springer, 2009. pp 100-101: "The first category is 'Central' where the majority of people are Persian speaking ethnic Fars (provinces of Fars, Hamedan, Isfahan, Markazi, Qazvin, Qom, Semnan, Yazd and Tehran..."
- ↑ (Parviz Aḏkāʾi and EIr, HAMADĀN i. GEOGRAPHY in Encyclopaedia Iranica:"Languages spoken. Hamadān has been a crossroads of civilizations for millennia and a mosaic of cultures and dialects live there side by side. The main language spoken, especially in the provincial capital and its surroundings, is Persian, which is also the lingua franca in other regions. In the northern parts of the province, however, the language mostly spoken is Azeri Turkish, while in the northwest and west, near the provinces of Kurdistan and Kermānšāhān, people mostly speak Kurdish, while in some other cities such as Malāyer, Nehāvand, and Sāmen most people speak Lori and Lak (Faraji, p. 1296)."
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ «نژاد، دین و زبان». استانداری همدان. بازبینی‌شده در ۲۷ ژانویهٔ ۲۰۱۰.
- ↑ «فرهنگ و گویش». فرمانداری همدان. بازبینی‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۱۳.
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/hamadan-i%23
- ↑ http://www.hamshahrionline.ir/details/25492
- ↑ http://tch.ir/tch/pagecontent.php?rQV=%3D%3DAfABDQ6UGc5RFduVGdu92Y8BEMApTZwlHVlJXd0NWdyR3c8BkNyEDQ6UGb0lGd
- ↑ http://tebeyanesfahan.tebyan.net/viewPost.aspx?PostID=226095
- ↑ http://hamedan-hm.ir/fa/showpages.aspx?mid=NDg=&spi=Mw ==
- ↑ http://www.jjtvn.ir/display_full.aspx?data_id=25628
- ↑ http://hamedan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=13417
- ↑ «Hamadan». Looklex Encyclopedia. بازبینی‌شده در ۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۳.
- ↑ «Hamadan». Britanica Encyclopedia. بازبینی‌شده در ۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۳.
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ «جمعیت و قومیتها». پورتال استانداری همدان.
- ↑ «جمعیت و قومیتها». پورتال استانداری همدان. بازبینی‌شده در ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۱۵.
- ↑ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بازبینی‌شده در 25 ژانویه ۲۰10.
- ↑ ایرنا: آیین ˈکوسا گلینˈ همدان ثبت معنوی شد http://www.irna.ir/fa/News/362800/فرهنگی/آیین_ˈکوسا_گلینˈ_همدان_ثبت_معنوی_شد
- ↑ «مقایسه ورزشکاران مدال‌آور المپیک باتوجه به زادگاه (+جدول)». وب‌گاه تحلیلی خبری عصر ایران، ۲۱ شهریور ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
- ↑ «یک ملایر و این مردان بزرگ ورزشی!». ایسنا، ۲ آذر ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
- ↑ http://www.persian-man.ir/senior/poets/اسعد-گرگانی/
- ↑ http://www.hamedanpayam.com/shownews/specific/12/0x3587a60b1662d17c.html
- ↑ http://www.persian-man.ir/senior/poets/%D8%A7%D8%B3%D8%B9%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C/
- ↑ http://cyan-home.com/%D9%81%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%B9%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/
- ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ ۳۰٫۲ ۳۰٫۳ ۳۰٫۴ «همدان». درگاه ملی خدمات الکترونیک ایران.
- ↑ «همدان، گنج نامه، قله الوند همدان - ۳۵۷۰ متر». فهرست مرجع و بانک جامع اطلاعات کوهنوردی ایران.
- ↑ «برداشت سبزیجات کوهی و پیامد تخریب پوشش گیاهی کوه‌های همدان». ایران ویج. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2014-03-10. بازبینی‌شده در ۱۵ اسفند ۱۳۹۲.
- ↑ «همدان در تولید گردو، سیر و سیب زمینی اول شد». تابناک، 14 بهمن 1390.
- ↑ «کشمش ملایر در حسرت نام». مردم سالاری، 2 اسفند 1391.
- ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ «همدان رتبه نخست تولیدات کشاورزی در غرب کشور را دارد». فارس نیوز، 3 آبان 1391.
- ↑ «رتبه برتر نهاوند در تولید گیاهان دارویی». پایگاه خبری گرو، 20 مرداد 1392.
- ↑ «محصولات کشاورزی استان همدان». اورداپ.
- ↑ «تولید 4.5 میلیون تن محصولات کشاورزی در همدان». خبرگزاری فارس، 22 مرداد 1392.
- ↑ [:http://www.hadafeconomic.com/Template1/News.aspx?NID=54799/ «حمل و نقل جاده‌ای استان همدان، 70 درصد تردد غرب کشور را پوشش می‌دهد»]. روزنامه هدف و اقتصاد، 29 آذر 1391.
- ↑ «. همدان، پل ارتباطی استان‌های شمال و غرب کشور». واحد مرکزی خبر، 3 بهمن 1391.
- ↑ «همدان در تنوع صنایع‌دستی رتبه دوم کشور را دارد». خبرگزاری فارس، 19 خرداد 1391.
- ↑ «لالجین پایتخت سفال کشور باقی می‌ماند». جام جم آنلاین، 30 آبان 1391.
- ↑ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910319000021
- ↑ «صنعت مبل و منبت در استان همدان؛ فرصت‌ها و چالش‌ها». باشگاه خبرنگاران، 15 تیر 1392.
- ↑ «60 درصد مبل منبت کشور در ملایر تولید می‌شود». خبرگزاری مهر، 11 خرداد 1392.
- ↑ «60صنعت مبل و منبت در استان همدان؛ فرصت‌ها و چالش‌ها». باشگاه خبرنگاران جوان، 15 تیر 1392.
- ↑ «مرواربافی ملایر رقیب سفال لالجین در صادرات/ عدم برند سازی مشکل صنایع دستی همدان». خبرگزاری مهر، 27 خرداد1392.
- ↑ «همدان هشتمین استان معدنی کشور است». خبرگزاری مهر، 4 خرداد1392.
- ↑ «معادن ارزشمند استان همدان در حسرت سرمایه‌گذاری». خبر مرکز همدان، 29 شهریور1391.
- ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ «اکتشاف ذخیره یاقوت کبود در همدان». ایسنا، 25 شهریور1391.
- ↑ «توان معدنی استان همدان». پایگاه ملی داده‌های علوم زمین.
- ↑ «غار علیصدر با روزانه پنج هزار گردشگر بدون نجات غریق است». خبرگزاری تابناک. بازبینی‌شده در ۹ مرداد ۱۳۸۹–۱۴:۱۰.
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان همدان دارد. |
- پورتال همدان
- خبرگزاری همدان‌نیوز
- تبیان همدان
- شهروند، راهنمای آگهی و نیازمندیهای استان همدان
- دانشگاه بوعلی سینا
- سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان
- اتاق بازرگانی و صنایع و معادن همدان
|
||||||||
