دریای مدیترانه

سیمای دریای میانه از فضا، عکس از ناسا

ازهم‌گسیختن قاره پانجه‌آ و شکل‌گیری قاره‌ها و دریای مدیترانه.

دریای مدیترانه یا دریای میانه (درگذشته: بحر روم و بحر سفید) دریایی است که به اقیانوس اطلس متصل است و در شمال آن توسط اروپا، از جنوب آفریقا و از شرق توسط آناتولی و شام فرا گرفته شده‌است.

نام مدیترانه از واژهٔ لاتین مدی (میان) + ترا (زمین) به معنی «دریای میان سرزمین‌ها» گرفته شده‌است.

در منابع عربی و اسلامی از این دریا به دریای روم، دریای سفید و دریای میانه (بحرالروم، بحر متوسط، بحر ابیض) نیز یاد شده‌است. دریای فلسطین، دریای بزرگ و دریای مغرب از دیگر نام‌های قدیمی آن در متون شرقی است.

مدیترانه میان سه قاره آسیا و اروپا و آفریقا واقع است. این دریا از راه تنگه جبل‌الطارق به اقیانوس اطلس راه دارد و به وسیله کانال سوئز در مصر با دریای سرخ مربوط است. این دریا از لحاظ کشتیرانی و ترابری دریایی از مهمترین دریاهای جهان به‌شمار می‌رود.

وسعت این دریا ۲٬۹۶۶٬۰۰۰ کیلومتر مربع است.

میانگین ژرفای مدیترانه ۱۵۰۰ متر و عمیق‌ترین نقطه ثبت‌شده آن ۵٬۲۶۷ متر در محلی به نام ژرفنای کالیپسو در دریای ایونی است.

پیشینه

دریای مدیترانه در نقشه ایران در زمان خلفای عباسی در این نقشه نام دریا بحرروم (سمت چپ) ذکر شده است. برگرفته از کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی

مدیترانه مسیری مهم برای بازرگانان و مسافران جهان قدیم بود و از همان زمان دادوستد فرهنگی و بازرگانی را میان مردمان گوناگون ممکن می‌کرد. فرهنگ‌های حاضر در محدوده این دریا از دوران باستان عبارت بوده‌اند از فرهنگ‌های میان‌رودان، ایران (هخامنشی)، مصری، فنیقی، کارتاژی، ایبریایی، یونانی، مقدونی، ایلریایی، تراکیهای، لوانتی، گالی، رومی، آلبانیایی، ارمنی، عربی، بربر، یهودی، اسلاوی و ترک.

دو تمدن مهم باستانی مدیترانه یکی دولت‌شهرهای یونانی بودند و دیگر فنیقیه که اولی تمدنی هندواروپایی و دومی سامی بود. زمانی که آگوستوس امپراتوری روم را بنیاد نهاد، نام مدیترانه به مرور از سوی رومیان Mare Nostrum (دریای ما) نامیده شد.

داریوش بزرگ به دلیل اهمیت راه دریایی میان مصر و ایران دستور ساخت آبراهی میان دریای سرخ و دریای مدیترانه را از راه نیل در اواخر سدهٔ ششم پیش از میلاد داد تا کشتی‌های ایرانی بتوانند به راحتی از آن عبور کنند. سرپرستی ساخت این آبراه را مهندس «ارتاخه» از مهندسان ایرانی عصر هخامنشی به عهده داشت.

جنگ‌های پونیک میان روم و کارتاژ که بر سر تصاحب جزیرهٔ سیسیل آغاز شده‌بود مدت‌ها منطقه مدیترانه را دچار تنش کرد و این جنگ‌ها با پیروزی رومیان به پایان رسید.

کشورها و سرزمین‌های کرانه‌ای مدیترانه

• مغرب
• الجزایر
• تونس
• لیبی
• مصر
• فلسطین
• اسراییل
• لبنان
• سوریه
• ترکیه
• یونان
• آلبانی
• صربستان و مونتنگرو
• بوسنی و هرزگووین
• کرواسی
• اسلوونی
• ایتالیا
• فرانسه
• اسپانیا

و دو کشور زیر جزیره‌هایی در این دریا هستند:

• قبرس
• مالت

شهرها

شهرهای پرجمعیت‌تر از ۲۰۰ هزار نفر که در کرانه دریای مدیترانه واقع شده‌اند:

کشور	شهرها
اسپانیا	بارسلون، آلیکانته، کارتاگنا، مالاگا، پالما د مایورکا، والنسیا
فرانسه	مارسی، نیس، مون‌پلیه
موناکو	موناکو
ایتالیا	باری، کاتانیا، جنوا، مسینا، ناپل، پالرمو، رم، تارانتو، تریسته، ونیز
مالت	والتا
کرواسی	اسپلیت
آلبانی	دراج
یونان	آتن، پاتراس، پیره، سالونیک
قبرس	لیماسول
ترکیه	آنتالیا، اسکندرون، ازمیر، مرسین، آدانا، طرسوس
سوریه	لاذقیه
لبنان	بیروت، طرابلس
اسرائیل	اشدود، حیفا، تل‌آویو
مناطق فلسطینی	غزه
مصر	اسکندریه، دمیاط، پورت‌سعید
لیبی	الخمس، بنغازی، مصراته، طرابلس
تونس	صفاقس، تونس
الجزایر	الجزیره، عنابه، وهران
مغرب	تطوان، طنجه، ناظور

جزایر دریای مدیترانه

نام جزیره	کشور	مساحت	جمعیت	پایتخت/شهر مرکزی
سیسیل	ایتالیا	۲۵٬۴۶۰	۵٬۰۱۰٬۰۰۰	پالرمو
ساردنی	ایتالیا	۲۴٬۰۹۰	۱٬۶۵۶٬۰۰۰	کالیاری
قبرس	قبرس	۹٬۲۵۱	۱٬۰۸۸٬۵۰۳	نیکوزیا
کرس	فرانسه	۸٬۶۸۱	۲۷۵٬۰۰۰	آژاکسیو
کرت	یونان	۸٬۳۱۲	۶۲۴٬۰۰۰	هراکلیون

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Mediterranean Sea»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامه آزاد، (نسخه ۱۵ ژوئیه ۲۰۰۶).