عملیات آخوندک

عملیات آخوندک
بخشی از جنگ ایران و عراق
ناوچه ایرانی سهند - «آی. اس سهند (۷۴)» پس از برخورد بمب‌های هواپیماها و کشتی‌های آمریکایی
زمان ۲۹ فروردین ۱۳۶۷ مکان خلیج فارس نتیجه پیروزی نیروی دریایی آمریکا علت جنگ برخورد ناوچه موشک انداز ساموئل بی. رابرتز با مین دریایی ایرانی
جنگندگان
نیروی دریایی آمریکا	نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
نیروها
یک ناو هواپیمابر یک واحد آبی خاکی چهار ناوشکن یک ناو موشک‌انداز سه ناوچه	دو ناوچه یک قایق توپ‌دار شش قایق تندرو (تخمین) دو هواپیمای اف-۴ دو سکوی نفتی
تلفات
سقوط یک بالگرد و کشته شدن دو تفنگدار (خلبان)	غرق شدن ناوچه سهند. کشته شدن ۴۵ نفر از خدمه. غرق شدن قایق توپدار جوشن. کشته شدن ۱۱ تن از خدمه غرق شدن سه قایق تندرو آسیب دیدن یک ناوچه آسیب دیدن دو سکوی نفتی
Cited by آکادمی نیروی دریایی آمریکا Prof. Craig L. Symonds as being decisive in establishing U.S. naval superiority.

عملیات آخوندک (به انگلیسی: Operation Praying Mantis) حملهٔ نیروی دریایی آمریکا به دو سکوی نفتی ایران در اواخر جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۷ است که به تلافی برخورد یک مین دریایی رهاشده از کشتی مین‌گذار ایران اجر به ناوچهٔ آمریکایی ساموئل بی. رابرتز (به انگلیسی: USS Samuel B. Roberts) اجرا شد. به دنبال این حمله که منجر به ورود خسارت شدید به ناو آمریکایی شده بود مقامات بلندپایه ایالات متحده تحت فشار شدید افکار عمومی قرار گرفتند. در نتیجه نیروهای آمریکایی بار دیگر وارد رویارویی مستقیم با نیروهای ایرانی گشتند که منجر به ورود خساراتی به طرف‌های درگیر شد.

توان رزمی ارتش آمریکا در عملیات

نیروی دریایی آمریکا در این عملیات نیروهای مشارکت‌کننده را به ۳ گروه تقسیم کرد:

۱-گروه عملیات سطحی براوو شامل:

• ناوشکن یواس‌اس مریل (دی‌دی-۹۷۶)
• ناوشکن USS Lynde McCormick (DDG-8)
• کشتی آبی خاکی یواس‌اس ترنتون (ال‌پی‌دی-۱۴)
• کشتی آبی خاکی (MAGTF) 2-88

۲-گروه عملیات سطحی چارلی شامل:

• ناو یواس‌اس وینرایت (سی‌جی-۲۸)
• ناوچه یواس‌اس باگلی (اف‌اف-۱۰۶۹)
• ناوچه یواس‌اس سیمپسون (اف‌اف‌جی-۵۶)
• یگان ویژه نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا

۳-گروه عملیات سطحی دلتا شامل:

• ناوچه USS Jack Williams (FFG-24)
• ناوشکن یواس‌اس اوبراین (دی‌دی-۹۷۵)
• ناوشکن USS Joseph Strauss (DDG-16)

شرح نبرد

در ۲۹ فروردین ۱۳۶۷ نیروهای نظامی آمریکا با چند گروه سطحی نبرد را آغاز کردند. ابتدای کار هجوم به دو سکوی نفتی ایران بود. عملیات با هماهنگی نیروی هوایی آمریکا از ناو هواپیمابر «یواس اس انترپرایز» آمریکا و دو گروه سطحی آغاز شد. گروهی به همراه دو ناوشکن و یک کشتی تدارکاتی آبی-خاکی به یک سکو در میدان نفتی سلمان هجوم بردند، گروه دیگر هم -که یک ناو موشک انداز و دو ناوچه بود- به سکویی در میدان نفتی ساسان حمله کردند. تفنگداران دریایی آمریکا از شاخهٔ واکنش سریع به سکوی نفتی ساسان حمله کردند و اقدام به جمع‌آوری مدارک و کارگذاشتن مواد منفجره به منظور از کار انداختن آن نمودند.

نیروهای دریایی آمریکا در حال بررسی ادوات جنگی ایران بر روی سکوی نفتی سلمان

ایران با اعزام قایق‌های تندرو بوگهامار و حمله به چند هدف متفاوت، کشتی‌ای تدارکاتی با پرچم آمریکا و کشتی‌ای با پرچم پاناما در خلیج فارس به این حمله پاسخ گفت. سپس هواپیماهای آ-۶ای آمریکا با راهنمایی ناوچه‌های آمریکایی به سوی قایق‌های تندرو رفتند. هواپیماها چند بمب خوشه‌ای راک‌آی به سمت قایق‌های تندرو پرتاب نموده و یکی از قایقها را غرق کرده و به چندی آسیب رساندند که قایقها پس از خسارت دیدن به جزیره ابوموسی پناه بردند.

سپس قایق توپ دار کلاس کمان جوشن، به کارزار آمد و چند «موشک هارپون» به‌سوی ناو آمریکایی «واین رایت» (به انگلیسی: USS Wainwright) شلیک کرد. در پاسخ ناوچه «سیمپسون» (به انگلیسی: USS Simpson) چهار موشک ریم-۶۶ استاندارد شلیک کرده و در همین میان «وین رایت» هم با پرتاپ دو «موشک استاندارد» این حمله را پی گرفت. سازهٔ اصلی کشتی ویران و این موضوع موجب غرق شدن سریع کشتی گشت. ناوچه «بیگلی» (به انگلیسی: USS Bagley) آمریکا هم یک فروند «هارپون» بدان شلیک کرد که به هدف اصابت نکرد. سه کشتی آمریکا با نزدیک شدن به جوشن با استفاده از آتش‌بار توپخانه غرقش کردند.

دو فروند «اف-۴» نیروی هوایی به «وین رایت» نزدیک شده، که با پرتاب چند فروند «موشک استاندارد» از منطقه خارج شدند.

هنگامی که ناوچه سهند که از بندرعباس حرکت کرده بود به کشمکش با چند واحد سطحی نیروهای دریایی آمریکا رفت، هواپیماهای اینترودر که در حال گشت‌زنی مراقبتی برای «جوزف استراس» (به انگلیسی: Uss joseph struss) آمریکا بودند، ناوچه را ردیابی کردند.

ناوچهٔ سهند که پس از حمله در تاریخ ۲۹ فروردین ۱۳۶۷ برابر ۱۸ آوریل سال ۱۹۸۸ میلادی می‌سوزد

ناوچه سهند چند موشک به هواپیماهای «اینترودر» شلیک کرد که هواپیماها با دو موشک «هارپون» و چهار «بمب هدایت لیزری» اسکیپر پاسخ گفتند؛ ناوشکن «جوزف استراس» هم یک موشک هارپون شلیک کرد. بیشتر سلاح‌های شلیک‌شده به کشتی ایرانی اصابت کرد، شعله‌های آتش از عرشهٔ سهند به آسمان سرکشید و رفته‌رفته به مخزن مهمات کشتی رسید و باعث انفجار آن و در نهایت به زیر اب رفتن کشتی شد.

با وجود غرق شدن سهند یکی از پیشرفته‌ترین کشتی‌های ناوگان ایران، ایرانیان همچنان به نبرد ادامه دادند، کمی بعدتر در همان روز، خواهر خواندهٔ سهند ناوچه سبلان به کارزار آمد و با آتش چند فروند موشک زمین‌به‌هوا به اینترودرها به آنها حمله کرد. اینترودر با پرتاب یک «بمب هدایت‌شوندهٔ لیزری» به سبلان کشتی را به شکل کامل از کار انداخت که حتی نمی‌توانست حرکت کند که البته بعد توسط یدک‌کش‌های ایرانی به بندرعباس بازگردانده شد. در این هنگام مقامات ارشد در «واشینگتن» که در جریان بودند به واحدهای آمریکایی دستور دادند که نبرد را ترک کنند. فرمانده اول ناوچهٔ سهند ناخدا بهروز شاهرخ‌فر و فرمانده دوم ناخدا علی‌رضایی بود.

در جریان این درگیری ۴۵ تن از خدمهٔ ناوچه سهند و ۱۱ تن قایق توپدار جوشن کشته شده و نیز ۲۲ نفر از خدمهٔ سهند به شدت مجروح گشتند.

پس از نبرد

با انجام عملیات واحدهای ناوگان آمریکا خسارات زیادی به نیروی دریایی ایران و تجهیزات استراق سمع نصب شده بر دو سکوی نفتی ایرانی وارد کردند. البته سبلان در ۱۹۸۹ (۱۳۶۷ یا ۶۸) تعمیر شد و بعد از آن زمان به‌روز شده‌است و همچنان در خدمت نیروی دریایی است. سکوهای نفتی هم تعمیر شده و در حال فعالیت هستند.

در این عملیات دو تن از خلبانان بالگرد کبرای توپ‌دار آمریکایی نیز کشته شدند. کبرا از متعلقات «ترینتون» (به انگلیسی: USS Trenton) آمریکایی بود که هنگام پرواز پیرامون وین رایت در ۲۴ کیلومتری جنوب غربی جزیره ابوموسی کمی پس از تاریکی سقوط کرد. لاشهٔ دو خلبان را غواصان نیروی دریایی آمریکا در اردیبهشت یا خرداد پیدا کردند، بدنهٔ بالگرد را هم کمی بعدتر در همان زمان، از آب بیرون کشیدند. منابع رسمی نیروی دریایی آمریکا گفته‌اند که هیچ نشانه‌ای از برخورد بر روی بدنه بالگرد دیده نشده و احتمالاً بالگرد برای گریز از آتش نیروهای ایران سقوط کرده است.

ساموئل بی. رابرتز در جابه‌جایی پس از برخورد آتش بدان‌ها

یک ماه پس از آن ناو موشک‌انداز «وینسنز» (به انگلیسی: USS Vincennes) به منظور مراقبت برای بیرون رفتن ساموئل بی رابرتز و افزایش توان نظامی آمریکا پس از درگیری‌های متناوب با ایران به منطقه احضار شد. تنش فوق‌العاده باعث شد تا خدمه وینسنز، به‌سوی هواپیمای پرواز شماره ۶۵۵ ایران ایر در پروازی تجاری عادی شلیک کنند که باعث کشته شدن ۲۹۵ نفر سرنشینان غیرنظامی و خدمه این هواپیما در ۱۲ تیر انجامید. پنتاگون تحقیقاتی را دربارهٔ این حادثه انجام داد که با گذشت بیش از ۲۰ سال هنوز گزارش این تحقیقات برای عموم منتشر نشده است. دولت آمریکا، مدعی شد که خدمه ناو آمریکایی هواپیمای ایرباس ایران ایر را به اشتباه هواپیمای اف-۱۴ متعلق به نیروی هوایی ایران تشخیص داده‌اند و دولت ایران را در این اشتباه شریک دانست. دولت ایران هنوز بر این ادعا تأکید دارد که وینسنز با علم بر این که هواپیما غیرنظامی است آن را هدف قرار داده‌است. گفتنی است در این ماجرا «ریگان»، رئیس جمهور وقت آمریکا به فرمانده ناو وینسنس که موجب سقوط هواپیمای مسافربری ایران شده بود نشان افتخار داد.

پی آمد

به گفته علی‌اصغر کاظمی استاد علوم سیاسی و دریابان سابق، این عملیات باعث شد تا نیروی دریایی ایران استراتژی جنگی خود را تغییر داده و یک راهبرد چریکی را انتخاب کند. درست عکس آنچه که فرماندهان آمریکایی تمایل داشتند ایران برگزیند، چراکه با توجه به تجهیزات و فناوری‌های نظامی دو کشور، یک نبرد کلاسیک تنها به ضرر ایران پایان می‌یافت.

دیوان بین‌المللی دادگستری

در ۶ نوامبر ۲۰۰۳ دیوان بین‌المللی دادگستری دادخواست ایران برای دریافت خسارت تحت این عنوان که ایالات متحده پیمان دوستی دو کشور در سال ۱۹۵۵ را زیر پا گذاشته را رد کرد. این دادگاه همچنین دادخواست متقابل ایالات متحده مبنی بر خیانت ایران به پیمان فوق را رد کرد.

جستارهای وابسته

• عملیات اراده جدی
• عملیات کمانگیر چابک
• پرواز شماره ۶۵۵ ایران ایر
• عملیات فرصت برجسته
• عملیات یخچال شکننده
• دستگیری ملوانان آمریکایی

منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی
• کتاب نیروی دریای ایالات متحده
• Operation Praying Mantis news clip در یوتیوبYou Tube
• مصاحبه با ناخدا یکم علی‌رضایی، فرمانده دوم ناو سهند و از مجروحان حادثه همشهری آنلاین

پیوند به بیرون

• تصاویری از عملیات آخوندک در یوتیوب