استان فارس
مختصات: ۲۹°۳۷′ شمالی ۵۲°۳۲′ شرقی / ۲۹.۶۱۷° شمالی ۵۲.۵۳۳° شرقی
فارس | |
---|---|
تعدادی از جاذبههای تاریخی استان فارس
|
|
مرکز | شیراز |
مساحت | ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومترمربع |
جمعیت (۱۳۹۵ خورشیدی) | ۴٬۸۵۱٬۲۷۴[۱] |
تعداد شهرستانها | ۲۹[۲][۳] |
منطقه زمانی | IRST (گرینویچ+۳:۳۰) |
-تابستان (دیاستی) | IRDT (گرینویچ+۴:۳۰) |
نماینده ولی فقیه | اسدالله ایمانی |
استاندار | سید محمد علی افشانی[۴] |
استان فارس یکی از استانهای ایران است که در بخش جنوب این کشور واقع شدهاست.[۵] آب و هوای استان فارس در نقاط مختلف این استان به سه گونه کوهستانی، معتدل و گرم تقسیم میشود.[۶] این استان با مساحتی در حدود ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومتر مربع، چهارمین استان بزرگ و با جمعیتی معادل ۴٬۸۵۱٬۲۷۴ تن، بر طبق برآورد جمعیتی سال ۱۳۹۵ خورشیدی مرکز آمار ایران، چهارمین استان پرجمعیت ایران بهشمار میرود. بر اساس تقسیمات کشوری اردیبهشتماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی، استان فارس به ۲۹ شهرستان، ۱۰۰ شهر، ۸۳ بخش و ۲۰۴ دهستان تقسیم شدهاست.[۲][۳]
مرکز استان فارس، شهر شیراز است که بر طبق برآورد جمعیتی سال ۱۳۸۹ خورشیدی سازمان آمار ایران به همراه حومه خود، جمعیتی معادل ۱٬۷۴۹٬۹۲۶ نفر داشته که پرجمعیتترین شهر این استان و ششمین شهر پرجمعیت کشور محسوب میشود. از دیگر شهرهای پرجمعیت این استان میتوان به شهرهای مرودشت، جهرم، کازرون و فسا اشاره کرد.[۷]
امروزه بهجز اکثریت فارسیزبان اقوام مختلفی نیز در این استان زندگی میکنند؛[۸][۹] از جمله لرها، قشقاییها، عرب خمسه و لک،[۸] که هر یک به گویشها و زبانهای مختلفی مانند فارسی، لری، لارستانی، قشقایی، سیوندی، دوانی، اردکانی، عربی و کهمرهای (بککی) سخن میگویند.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]
منابع مهم اقتصاد این استان بر پایه کشاورزی و دامداری،[۸][۹] شهرکهای مختلف صنعتی، پالایشگاهها، صنایع پتروشیمی و نیروگاههای مختلف بنا شدهاست.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]
استان فارس با وجود جاذبههای متعدد فرهنگی، تاریخی، طبیعی و مذهبی، یکی از مراکز مهم گردشگری ایران است. همچنین شماری از مراکز مهم دانشگاهی ایران نیز در این استان واقع شدهاست.[۲۰]
محتویات
- ۱ دلیل نامگذاری
- ۲ پیشینه
- ۳ جغرافیا
- ۴ تغییرات جدید در جغرافیای سیاسی استان
- ۵ احداث آزاد راه اتصالی به دریا
- ۶ شهرهای باستانی
- ۷ آب و هوا
- ۸ پوشش گیاهی و گونه جانوری
- ۹ مردم
- ۱۰ مشاهیر
- ۱۱ اقتصاد
- ۱۲ انرژی و منابع آن
- ۱۳ منابع معدنی
- ۱۴ ترابری و ارتباطات
- ۱۵ رسانهها
- ۱۶ جاذبههای گردشگری
- ۱۷ صنایع دستی
- ۱۸ آموزش
- ۱۹ ورزش و تفریح
- ۲۰ جستارهای وابسته
- ۲۱ پانویس
- ۲۲ منابع
- ۲۳ پیوند به بیرون
دلیل نامگذاری[ویرایش]
فارس در کتیبههای هخامنشی به صورت پارسه و در نوشتههای یونانی به شکل پرسیس آمده و فارس و فارسی شکل عربی شده پارس و پارسی هستند.[۲۱][۲۲][۸][۹] فارس منطقهٔ وسیعی است که قسمتی از نیمروز و نیمروز باختری کشور ایران را فراگرفته و تقریباً از یازده سده پیش از میلاد مسیح محل سکونت یکی از طایفههای آریایی بنام پارس بوده و بهمین مناسبت به پارس موسوم گردیدهاست.[۲۳]
نام خلیج فارس برگرفته از نام همین منطقهاست که در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی در تقسیمات کشوری ارتباط استان فارس با خلیج فارس قطع شد و مناطق حاشیه خلیج فارس به استان بوشهر تبدیل گردید.[۲۴]
مرکز استان فارس از آغاز حکومتهای اسلامی یا به عبارتی دوران اسلامی، شیراز بودهاست.[۲۵]
پیشینه[ویرایش]
پیش از اسلام[ویرایش]
ظهور پارس[ویرایش]
در چند هزار سال پیش، در این ایالت اقوام بومی این سرزمین به ویژه ایلامیان سکونت داشتهاند که از آنان آثار زیادی در گوشه و کنار فارس بر جای ماندهاست که نشانگر این است این ناحیه ناحیهای آباد و فرهنگی بودهاست.[۲۱][۲۲][۲۵] پارسها مردمان بودند آریایینژاد که معلوم نیست کِی به فلات ایران آمدهاند، در کتیبههای پادشاه آشور شمشی اداد پنجم ۸۲۳ تا ۸۱۰ پیش از میلاد و در کتیبهٔ سناخریب در سال ۶۹۱ پیش از میلاد و همچنین در یک رشته از نامههای آرشیو پادشاهان آشور که مربوط به حوادث ۶۵۳ تا ۶۵۲ پیش از میلاد است، پارسوآش به عنوان یکی از ایالات منتهی عیلامی ذکر شدهاست، به عقیده محققان پارسوآش امکان دارد که همان پارس باشد.[۲۶] در برخی از منابع پارسوا با پارسواش یکسان دانسته شدهاست اما ریچارد نلسون فرای مینویسد گمان نمیرود که پارسواش همان استان پارسوای آشور در خاور دریاچه ارومیه باشد.[۲۷]
بر اساس اسناد مورخان یونانی قبایل پارسی به شش طایفهٔ شهری و دهنشین و چهار طایفهٔ چادرنشین تقسیم میشدند، طایفههای شهری عبارتند از: پاسارگادیان، مرفیان، ماسپیان، پانتالیان، دروسیان، گرمانیان که مهمترین آنها پاسارگادیان بودند و قبیلهٔ هخامنشی و پادشاهان ناحیهٔ پارس از این قبیله هستند همچنین چهار طایفهٔ چادرنشین عبارتند از: دائیها، مردها، دروپیکها، ساگارتیها[۲۸] دولت ایلامیان در سال ۶۳۶ پیش از میلاد به دست آشوریان از بین رفت و شوش پایتخت آن به دست طوایف پارس افتاد.[۲۹]
از هخامنشیان تا پایان دوران ساسانی[ویرایش]
مؤسس پادشاهی پارس هخامنش است که تقریباً در ۶۵۰ قبل از میلاد میزیست. پایتخت او شهری بودهاست به همین نام که خرابههای آن هنوز باقی است. از خود هخامنش که سلسلهٔ بزرگی به نام او خوانده شدهاست، چندان اطلاعی در دست نیست اما محتمل است که او طوایف مختلف پارس را متحد کرده باشد. پسر او چیشپیش از ضعف دولت عیلام بعد از مغلوبیت آنها در مقابل آشوربنیپال استفاده کرد و ناحیه موسوم به انزان یا انشان را که شامل شوش و مجاور آن خوزستان بوده متصرف شد و عنوان پادشاه انشان را اختیار کرد چون وفات یافت یکی از پسرهایش مالک انشان و آن دیگری صاحب سرزمین پارس گردید. در قرن ششم قبل از میلاد هر دو قسمت به اطاعت یک نفر از دودمان مذکور درآمد که کمبوجیه یکم نام داشت. وی دختر استیاکس پادشاه ماد به نام ماندانا را به زنی اختیار کرد و کوروش بزرگ فرزندی بود که از این وصلت پیدا شد. کوروش در سال ۵۵۹ قبل از میلاد جانشین پدر شد و در سال ۵۵۰ بر مملکت ماد تسلط یافت و اکباتان پایتخت آن را تسخیر کرد. کوروش اکباتان را پایتخت تابستانی و شوش را پایتخت زمستانی خود قرار داد و نخستین دولت بزرگ جهانی یعنی شاهنشاهی هخامنشی را بدین ترتیب بوجود آورد.[۳۰] هخامنشیان ۲۲۰ سال (از ۵۵۰ پیش از میلاد تا ۳۳۰ پیش از میلاد) بر بخش بزرگی از جهان شناختهشده آن روز از رود سند تا دانوب در اروپا و از آسیای میانه تا اَپاختر خاوری آفریقا فرمان راندند. شاهنشاهی هخامنشی به دست اسکندر مقدونی برافتاد.[۳۱]
بعد از اسکندر و در زمان سلوکیان کشور ایران جزو مستملکات یونان بود تا سرانجام در سال ۲۵۶ پیش از میلاد، پارتها که بیشتر محققین آنها را شاخهای از نژاد آریایی میدانند و در خراسان امروزی میزیستند، قیام کردند و توانستند با جنگهای متعدد دولت اشکانیان را تأسیس کنند.[۳۲]
در زمان اشکانیان ممالک مختلفی که جزو دولت اشکانی بودند استقلال داخلی خود و حتی سلسلهٔ پادشاهان محلی را حفظ میکردند از آن جمله در پارس سکههایی از پادشاهان محلی به دست آمده که میتوان از روی آن به اسامی بسیاری از پادشاهان محلی پارس در زمان اشکانیان پی برد. سلسله پادشاهان این دوره در پارس را به این سبب که هر کدام از پادشاهان مزبور هم پادشاه بودند و هم رئیس آتشکده سلسلهٔ روحانی آثرپاتا مینامند.[۳۳]
پدر مؤسس سلسلهٔ ساسانیان، اردشیر بابکان، ساسان نام داشت و موبد معبدی در استخر در ایالت پارس بود. اردشیر بابکان در سال ۲۲۳ میلادی علم طغیان برداشت و پس از کشته شدن اردوان پنجم، تیسفون پایتخت اصلی اشکانیان را گرفت پس از آن تمام ایران در تحت اقتدار او درآمد.[۳۴] اردشیر بابکان قبل از دست یافتن به پادشاهی شهر اردشیر خُورّه را که امروزه فیروزآباد نامیده میشود، بازسازی کرد. این شهر قبل از آن شهر گور نام داشت. او نخست قصد داشت این شهر را پایتخت خود قرار دهد اما بزودی دریافت که ایالت پارس از لحاظ سیاسی برای اقامت فرمانروا مناسب نیست و پایتخت را در نزدیکی تیسفون قرار داد.[۳۵] اردشیر بابکان همچنین نام ایالت گور را نیز به ایالت اردشیرخوره تغییر داد. ایالت اردشیر خُورّه یکی از بخشهای قدیم فارس بود که شهرهای شیراز، فیروزآباد، خضر، میمند، سیراف و کازرون در آن واقع بود. در دوره ساسانی فارس به ۵ ناحیه تقسیم میشد: ارجان، اردشیرخوره، استخر، دارابگرد و شاپورخوره. پس از چیرگی اعراب، شیراز به جای اردشیر خُورّه مرکز فارس گردید.[۳۶]
پس از اسلام[ویرایش]
از دوران خلفای راشدین تا دوران صفویه[ویرایش]
در زمان خلافت عثمان در سال ۲۸ هجری قمری استخر و فیروزآباد به تصرف فرماندهان سپاه دولت راشدین درآمد و تمامی فارس ضمیمه متصرفات دولت راشدین شد و به تدریج مردم فارس نیز مسلمان شدند. فرماندهان دولت راشدین در ایالت فارس را به پنج ولایت که هر یک را یک کوره میگفتند، همانند دوره ساسانیان که کورههای اردشیر خوره به مرکزیت شیراز، شاپور به مرکزیت شهر شاپور، قباد به مرکزیت شهر ارجان، استخر به مرکزیت پرسپولیس و دارابجرد به مرکزیت شهر دارابجرد از جمله این کورهها بودند و این تقسیمبندی، تا حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه باقیماند.[۱۰] در زمان ضعف قدرت خلافت امویان در قرن سوم هجری قمری، فارس به تصرف یعقوب لیث مؤسّس سلسله صفاریان درآمد. او شیراز را تصرف کرد و برادرش عمرو لیث مسجد جامعی در شهر ساخت که هنوز هم پابرجاست. پس از آن، فارس به تصرف آل بویه درآمد و عضدالدوله دیلمی بر بیشتر ایران و قسمتی از بینالنهرین تسلط یافت. از کارهای برجسته او ساختن بند امیر بر رود کر بود.[۳۷]
پس از آل بویه، سلجوقیان بر فارس مسلط شدند. با ضعف سلجوقیان، سنقرابن مودود، دودمان اتابکان فارس را تأسیس کرد. این دودمان، در ۵۴۳ هجری قمری بر سرزمین فارس فرمانروایی یافت و آخرین فرمانروای آن، آبش خاتون، پس از یک سال سلطنت در ۶۶۷هجری قمری به همسری منکو تیمور، یکی از پسران هلاکوخان مغول درآمد. از آن پس سلطنت وی نامی بیش نبود و چندی نگذشت که فارس به دست امرای مغول افتاد.[۳۷] پس از سلجوقیان اتابکان فارس به حکومت پرداختند و هنوز آثاری از آنان مانند مسجد نو شیراز در شهر باقیاست. اتابکان با دادن پول و اطاعت کردن از سرداران فاتح مغول فارس را از خرابی و تاخت و تاز آن قوم مصون داشتند ولی پس از ضعف این خاندان، مغول بر فارس مسلط شده و حکامی از جانب خود به این سرزمین میفرستادند که سعدی از برخی از آنها در اشعار خود یاد کردهاست.[۳۸] در ۷۵۴ هجری قمری، امیر مبازرالدین محمد پادشاه سلسله آل مظفر، فارس را تصرف کرد. شاهان این دودمان تا سال ۷۹۵ هجری قمری، که امیر تیمور خاندان آل مظفر را برانداخت بر فارس فرمانروایی داشتند.[۳۷]
از دوران صفویه تا دوران قاجار[ویرایش]
در سال ۹۰۹ هجری قمری، فارس تخت استیلایشاه اسماعیل صفوی درآمد. در زمان او جانشینان، فارس و مرکز آن شیراز، آبادی و رونق یافت. در این دوران، اللهوردی خان گرجی و پسرش امام قلی خان که در آن زمان فرمانروایان فارس بودند، در زیبا ساختن و آبادانی شهر شیراز کوشیدند.[۳۷] در جنگ میان نادرشاه و افغانیان غلزایی تحت فرمان اشرف افغان، فارس رنج و ویرانی فراوانی دید. این جنگ با شکست افغانیان در ۱۱۴۲ هجری قمری پایان یافت. پس از مرگ نادر شاه، بار دیگر فارس دستخوش پریشانی شد.[۳۷]
با روی کار آمدن کریم خان زند صلح و آبادی به این ناحیه بازگشت. شیراز را پایتخت خود گردانید و در آبادانی آن کوشش نمود. ارگ کریمخانی، بازار وکیل، حمام وکیل و مسجد وکیل در شیراز از کریمخان زند ملقب به وکیل الرعایا به یادگار ماندهاست.[۳۷][۳۹]
پس از مرگ کریمخان در سال ۱۱۹۳ هجری قمری، بر سر جانشینی او میان بازماندگانش اختلاف پدید آمد و سرانجام، لطفعلیخان زند به فرمانروایی رسید. پس از آن، فارس در جنگهای بین لطفعلیخان زند و آقا محمد خان قاجار آسیب فراوان دید و سرانجام قاجاریه حکومت یافتند. پس از وفات فتحعلیشاه در سال ۱۲۵۰ هجری قمری، پسرش حسینعلی میرزا فرمانفرما در فارس به دعوی سلطنت برخاست، اما کاری از پیش نبرد.[۳۷]
قاجار[ویرایش]
فارس در دوران قاجاریه، همچنان از سرزمینهای آباد و پراهمیت کشور به شمار میآمد و راه ارتباطی خلیج فارس و مرکز به عنوان نخستین خاکریز، مورد توجه خاص کشورهای خارجی بود. یکی از مهمترین حوادث این دوران، معاهدهٔ انحصار تنباکو در زمان ناصرالدین شاه و به دنبال آن حکم میرزای شیرازی و تحریم تنباکو بود. این حکم با درخواست سید جمال الدین اسدآبادی و در پی نامه او اتفاق افتاد و با اعتراضات فراوان مردم، ناصرالدین شاه شاه قاجار، مجبور شد با پرداخت غرامت، این قرارداد را فسخ کند.[۴۰]
دوران معاصر[ویرایش]
- جشن هنر
شهر شیراز در بین سالهای ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ محل برگزاری جشن هنر شیراز بود. این جشنواره در زمان خود بزرگترین رویداد فرهنگی در نوع خود در سطح جهان بود. این رویداد با هدف تشویق هنرهای سنتی ایران و بالا بردن استانداردهای فرهنگی ایران تشکیل شده بود. همچنین این رویداد محلی بود برای گرد آمدن بزرگترین هنرمندان سنتی و مدرن ایران و سراسر دنیا در رشتههای مختلف هنری.[۴۱]
- جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی
همچنین جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران به مناسبت دوهزار و پانصد سال تاریخ مدون شاهنشاهی ایران و در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی از تاریخ ۱۲ تا ۱۶ اکتبر ۱۹۷۱ (برابر با ۲۰ تا ۲۴ مهر ۱۳۵۰) در تخت جمشید برگزار شد. در این جشنها، سران حکومتی و پادشاهان ۶۹ کشور جهان شرکت کردند و تمدن و تاریخ کهن ایران را ارج نهادند.[۴۲]
جغرافیا[ویرایش]
جغرافیای طبیعی[ویرایش]
استان فارس تقریباً در نیمروز ایران قرار دارد. این استان به طور تقریبی بین مدارهای ۲۷ و ۳۱ درجه اَپاختر و نصفالنهارهای ۵۰ و ۵۵ درجه طول خاوری واقع شده[۴۳] و از سمت اَپاختر به استان اصفهان، از سمت نیمروز و نیمروز خاوری به استان هرمزگان، از سمت باختر و نیمروز باختری به استان بوشهر، از سمت اَپاختر باختری به استان کهگیلویه و بویراحمد، از سمت خاور به استان کرمان و از سمت اَپاختر خاوری به استان یزد محدود شدهاست. مساحت استان فارس ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومتر مربع میباشد که از این جهت پنجمین استان بزرگ کشور ایران میباشد و تقریباً ۱/۸ ٪ مساحت کشور را تشکیل میدهد.[۱۰]
ارتفاع استان فارس از سطح دریا در نقاط مختلف این استان متفاوت است و به چهار دسته تقسیم میشود؛ دسته اول که از ارتفاعات اَپاختر و اَپاختر باختری میباشد که از کوههای سمیرم شروع میشود، تا باختر آباده ادامه مییابد که بلندترین کوه استان فارس کوه بل واقع در نیمروز باختری شهر اقلید با ارتفاع۳۹۴۳ متر قبل از کوه عظمت که گردنه معروف کولیکش در آن واقع شدهاست، ختم میشود. ارتفاعات برم فیروز نیز در این ناحیه واقع شده و از سپیدان آغاز و به ارسنجان منتهی میگردد، دسته دوم که ارتفاعات مرکزی میباشد که کوههای اطراف شیراز (سبزپوشان و بمو) و نیز کوههای مهارلو، خرمن کوه، فسا و کوه تودج را دربرمیگیرد، دسته سوم ارتفاعات باختریاست که در امتداد ارتفاعات کهگیلویه تا کوههای ممسنی در دشت ارژن (کوهمره سرخی) ادامه مییابد و به کوههای سفیدار در فیروزآباد متصل میشود و در نهایت دسته چهارم ارتفاعات نیمروز میباشد که شامل کوههای داراب و ارتفاعات بالنگستان یا هنگستان و کوههای لارستان است.[۶]
دشتها و بیابانها[ویرایش]
دشتهای استان فارس از رسوبهای آبرفتی تشکیل شدهاند، این دشتها را با توجه به موقعیت جغرافیایی آنها میتوان به دو بخش میانه و باختری و همچنین بخش نیمروزی و خاوری تقسیمبندی کرد، در بخش میانه و باختری دشتهایی وجود دارند که موقعیت کشاورزی دارند و بیشتر به این منظور استفاده میشوند اما در بخش نیمروزی و خاوری بیشتر بیابان و کویر دیده میشود که این بیابانها حدود ۱/۸۴ میلیون هکتار برابر با ۱۵ درصد، پهنه استان فارس را دربر گرفتهاند. در برخی از مناطق بیابانی استان فارس مانند کویر قطرویه در خاور استان و محدوده شهر نیریز، به علت تبخیر شدید، نمک سطح بیابان را پوشانده و کویر را به وجود آوردهاست.[۴۳]
دریاچهها[ویرایش]
در استان فارس دریاچههای متعددی وجود دارد، به طوریکه بیشترین تعداد دریاچههای دائمی کشور در استان فارس واقع شدهاند.[۴۴] دریاچههای استان فارس را میتوان به دریاچههای آب شور و دریاچههای آب شیرین تقسیمبندی نمود. از میان دریاچههای آب شور استان میتوان به دریاچه مهارلو، بختگان، طشک و هیرم اشاره کرد. از میان دریاچههای آب شیرین استان نیز میتوان به دریاچه پریشان (بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور)، تالاب ارژن، دریاچه برم شور، دریاچه کافتر، دریاچه هفت برم و دریاچه سد درودزن اشاره نمود. وسعت دریاچههای شور استان تقریبأ ۱۴۵۰۰۰ هکتار و وسعت دریاچههای آب شیرین تقریبأ ۳۰۰۰۰ هکتار میباشد.[۲۱]
کوهها[ویرایش]
۷۰ درصد از وسعت استان فارس در ناحیه کوهستانی قرار گرفته و در دوره ترشیاری به وجو آمدهاند و با گذشت میلیونها سال از پیدایش آنها جزء کوههای جوان محسوب میشوند.[۴۳] کوههای زاگرس جهتهای اَپاختر باختری و نیمروز خاوری استان فارس را به صورت منطقه ویژه کوهستانی درآوردهاست. قسمت عمده این ناهمواریها بر اثر یک سلسله حرکات شدید کوهزایی ایجاد شده و تحت تأثیر عوامل فرسایشی نظیر بادهای تند و آبهای روان به صورت کنونی درآمدهاست. استان فارس را میتوان به دو ناحیه مشخص طبیعی تقسیم کرد، اول ناحیه اَپاختری و اَپاختر باختری که از ارتفاعات به هم پیوستهای تشکیل شده و گردنههای صعبالعبور و درههای عمیق دارد و دوم ناحیه نیمروز و نیمروز خاوری که در فاصله میان رشتهکوههای فرعی قرار گرفته و شامل دشتهای شیراز، کازرون، نیریز، مرودشت و مرکزیاست.[۶]
جنس کوههای استان فارس، اغلب سنگهای آهکی(کلسیم کربنات) میباشد. درز و شکافهای فراوان در این سنگها باعث تشکیل سفرههای آب زیرزمینی فراوانی شدهاند. در این کوهها انواع اشکال فرسایش آهکی (کارستیک) که بر اثر انحلال و رسوبگذاری شکل گرفتهاند دیده میشود.[۴۳]
از مهمترین کوههای استان میتوان به کوه بل با ۳۹۴۳ متر ارتفاع، کوه گر با ۳۱۰۹ متر ارتفاع، خرمن کوه با ۳۱۸۳ ارتفاع، کوه تودج با ۳۱۵۰ متر ارتفاع، کوه ختابان بوانات با ۳۳۶۲ متر ارتفاع، کوه قلات بوانات با ۲۵۵۰ ارتفاع و کوه قند یله با ۲۳۵۰ متر ارتفاع اشاره نمود.[۲۱]
تنگها و درهها[ویرایش]
درهها و تنگهای مشهور استان فارس عبارتند از: تنگ چوگان کازرون، تنگ خانی، تنگ الله اکبر، تنگ بستانک (بهشت گمشده)، تنگ براق، تنگ ایج، تنگه لای تاریک، تنگ استهبان، تنگ پلنگان، تنگ لای زنگان، تنگ غنیبی، تنگ لیحنا، تنگ ابوالحیات، تنگ هرایرز (ممسنی)، تنگ بوان (ممسنی)، تنگ زی طشت، تنگ جزین یا گزین، تنگ حاجیآباد (جویم در نیمروز فارس) و تنگ خرقه.[۴۵]
رودخانهها[ویرایش]
از مهمترین رودخانههای استان، میتوان به رودخانههای، شادکام، فهلیان، تنگ شیو، قره آغاج، شش پیر، پیرآب، کر، سیوند، آغاج، چوبخله، شور جهرم، شور لار، مهران شور، پلوار، خشک، موند (مند)، گله دار، رودبال، اسیر، شاپور کازرون و اوجان اقلید اشاره کرد.[۲۱]
از آبشارهای معروف استان آبشار دشتک ابرج، آبشار مارگون و آبشار رحمت آباد جویم را نام برد.[۴۶]
چشمهها[ویرایش]
چشمههای طبیعی و چشمههای آب گرم عبارتند از چشمه ریچی، چشمه خارگان، چشمه بالنگان، چشمه قدمگاه، چشمه چویو، چشمه سرچشمه جویُم، چشمه ساسان، چشمه ابوالمهدی، چشمه ششپیر، چشمه پلنگان، چشمه جونجان (جونون)، چشمه محمد رسولالله، چشمه بناب قادرآباد، چشمه آتشکده، چشمه تنکاب، چشمه حنیفقان، چشمه آبگرم سراب بهرام، چشمه اسرا، چشمه برمهیر، چشمه براق، چشمه تاسک، چشمه حاجت، چشمه سرابسیاه، چشمه سرابدختران، چشمه سراباردشیر، چشمه کانزرد، چشمه تزنگ، چشمه لهیاسی، چشمه غنیبی، چشمه مهارلو، چشمه آبریز جبل، چشمه نباتی، چشمه انجیرک، رباط، چشمه سرگچینه، چشمه نیگی، چشمه یاقوتی، چشمه سرو نخودی، چشمه گنجینه، چشمه میلاژدها وچشمه مودگان که به دلیل آب درمانی و تفرجگاهی از نظر صنعت گردشگری و گذراندن اوقات فراغت از اهمیت بسیاری برخوردار هستند.[۴۷]
جغرافیای سیاسی[ویرایش]
تقسیمات کشوری[ویرایش]
بر طبق آخرین تقسیمات کشوری اردیبهشت سال ۱۳۹۰ خورشیدی، استان فارس دارای ۹۴ شهر، ۲۹ شهرستان، ۸۳ بخش و ۲۰۴ دهستان میباشد. شهرستانهای آباده، ارسنجان، استهبان، اقلید، بوانات، پاسارگاد، جهرم، خرامه، خرمبید، خنج، داراب، رستم، زریندشت، سپیدان، سروستان، شیراز، فراشبند، فسا، فیروزآباد، قیر و کارزین، کازرون، کوار، گراش، لارستان، لامرد، مرودشت، ممسنی، مهر، نیریز شهرستانهای این استان هستند[۲][۳]
فارس | ||||
تغییرات جدید در جغرافیای سیاسی استان[ویرایش]
اتصال استان فارس به خلیج فارس[ویرایش]
.[۴۸] اتصال دوباره استان فارس به دریاهای آزاداز طریق خلیج فارس، بعد از جدایی استان بوشهر و باختر هرمزگان در دهه پنجاه از استان فارس که منجر به جدا شدن این استان از خلیج فارس گردید برای نخستین بار در اوایل دهه هفتاد و در دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی، این درخواست به صورت جدی مطرح وپس از آن نیز در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی مجدداً بحث الحاق استان فارس از طریق عسلویه و استان بوشهر به شهرستان مهر مطرح شد که این تلاشها با برنامهریزی بهتر و به صورت خاموش ادامه داشت تا اینکه در دوره ریاست جمهوری احمدینژاد، آیتالله ایمانی نماینده ولی فقیه دراستان فارس به یک باره تشکر خود را از رئیس جمهور به خاطر الحاق استان فارس به خلیج فارس اینگونه ابراز نمود: «پس از سالها فرزند برومند خلیج فارس یعنی استان فارس به خلیج فارس متصل و ملحق شد و این هدیهای به مردم فارس است.»[۴۹].[۵۰].[۵۱][۵۲][۵۳]
همچنین توسط اداره کل گمرکات استان فارس، احداث بندری مخصوص استان فارس، بانام بندر خلیج فارس نیز در دست اقدام و ساخت است.
احداث آزاد راه اتصالی به دریا[ویرایش]
طبق برنامه هاو پروژههای آینده، قرار است استان فارس و شیراز از طریق بزرگراه و آزاد راه و ریلی به سواحل خلیج فارس و منطقهٔ الحاقی به فارس متصل شود.
شهرهای باستانی[ویرایش]
استخر یکی از شهرهای باستانی استان فارس بود که ظاهراً بعد از اینکه تخت جمشید به وسیلهٔ اسکندر مقدونی ویران گشت بوجود آمد و بتدریج بر رونق و عظمت آن افزوده شد. چون اعراب ایران را به تصرف درآوردند مدتی استخر مقاومت کرد اما عاقبت به تصرف اعراب درآمد. هنگامیکه در سال ۶۴ هجری قمری شهر شیراز بنا گردید، رفتهرفته از رونق استخر کاسته شد و اکنون جز ویرانههایی چند از آن بجا نماندهاست.
شهر بهآمدکباد شهری بود که قباد یکم ساسانی در نزدیکی بهبهان بنا کرد. پس از انقراض ساسانیان این شهر به حیات اجتماعی خود ادامه داد و در این زمان ارجان نامیده میشد. اکنون ویرانههای این شهر تاریخی در بخش خاوری بهبهان قرار دارد.
شاپور یکم شاه ساسانی، در ایالتی که تولد یافته بود، یعنی در ناحیهٔ پارس شهر و کاخی برای خود بنا نمودهبود که بیشاپور یا بهشاپور نامیده شد. اکنون ویرانههای این شهر در ۲۰ کیلومتری کازرون قرار دارد.[۵۴]
آب و هوا[ویرایش]
در استان فارس، تحت تأثیر ویژگیهای توپوگرافیک، سه ناحیه آب و هوایی مشخص پدیدار شدهاست، ناحیه اول ناحیه کوهستانی اَپاختر، اَپاختر باختر و باختر است که دارای زمستانهای سرد و پوشش گیاهی قابل توجه است. میزان بارندگی این ناحیه در حدود چهارصد تا ششصد میلیمتر در سال گزارش شدهاست، ناحیه دوم ناحیه مرکزی میباشد که در زمستانها آب و هوای نسبتاً معتدل توأم با بارندگی و در تابستانها هوایی گرم و خشک دارد. آب و هوای این ناحیه به علت کاهش نسبی ارتفاعات، نسبت به اَپاختر و اَپاختر باختر کمی متفاوت است. میزان بارندگی این ناحیه بین دویست تا چهارصد میلیمتر در سال است و شهرهای شیراز، فسا، فیروزآباد و کازرون از جمله شهرهای این ناحیه هستند، در نهایت ناحیه سوم ناحیه نیمروز و نیمروز خاوری میباشد که به علت کاهش ارتفاع و پهنای گیتایی و نحوه استقرار کوهها، میزان بارندگی این ناحیه در فصل زمستان نسبت به دو فصل بهار و پاییز کمتر است. هوای این ناحیه در زمستانها معتدل و تابستانها بسیار گرم است. میزان بارندگی سالانه آن نیز صد تا دویست میلیمتر است و شهرهای لار، جویم، اوز و خنج جزو این ناحیه خشک به شمار میروند. متوسط رطوبت نسبی این ناحیه حداکثر هشتاد و چهار و نیم و حداقل دوازده و نیم درصد است. تعداد روزهای یخبندان در طول سال نیز سی و چهار روز گزارش شدهاست بادهای محلی که از سمت کوهستان به دشت میوزند و عکس این مسیر را میپیمایند.[۶]
سه توده هوای مختلف استان فارس را تحت تأثیر قرار میدهند، اول توده هوای مدیترانهای که از روی دریای مدیترانه به سمت کوههای زاگرس میآیند و موجب بارشهایی به صورت برف (در مناطق مرتفع شمالی و شمال باختر) و باران میشوند؛ دوم توده هوای سودانی که در فصل زمستان از مرکز کمفشار سودان شکل گرفته و با فعال شدن بر روی دریای سرخ، استان فارس را تحت تأثیر قرار داده و باعث بارش در بیشتر نقاط استان میگردد؛ سوم توده هوای گرم عربستان که در فصل تابستان از سمت شبه جزیره عربستان به سمت استان وزیده و باعث گرما، ورود ذرات گرد و خاک به استان و کوتاه شدن دوره فصل بهار میگردد.[۴۳]
پوشش گیاهی و گونه جانوری[ویرایش]
پوشش گیاهی[ویرایش]
پوشش گیاهی استان فارس را درختان جنگلی و گیاهان دارویی و صنعتی تشکیل میدهد، از مهمترین گونههای درختی این استان عبارتند میتوان به بادام کوهی، بنه و بلوط و برخی از گیاهان دارویی و صنعتی که شیرین بیان، گل گاوزبان، کتیرا، آنغوزه و گون برخی از این گونهها هستند. مناطق حفاظت شده استان فارس محل رویش بسیاری از گونههای گیاهی منطقه میباشند. پارک ملی بمو واقع در اَپاختر شهر شیراز از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی و قابل اهمیت است و تا کنون بالغ بر ۲۸۰ گونه گیاهی در آن شناسایی و نمونه برداری شدهاست.[۵۵]
جنگلها[ویرایش]
استان فارس ۲٫۲ میلیون هکتار جنگلها دارد که ۱٫۲ میلیون هکتار آن مراتع فقیر و یک میلیون هکتار آن مراتع غنی و پرتراکم است. این میزان جنگل، در حدود ۱۷/۹ درصد سطح استان را فرا گرفته است.[۴۳][۵۶]
کارشناسان معتقدند وقوع خشکسالی در عرصههای منابع طبیعی و جنگلها باعث تشدید در تأثیرگذاری آفات درختان شده و این عرصهها را با خطر مواجه میکند که در این خصوص جنگلهای بلوط استان فارس به خصوص در کازرون طی مدت گذشته با این مشکل در حال دسته و پنجه نرم کردن است.[۵۷]
از گونههای گیاهی غالب جنگلهای استان فارس میتوان به بلوط، بنه، زالزالک، گلابی وحشی، ارس (سرو کوهی)، بادام کوهی و انجیر وحشی اشاره کرد.[۴۳]
باغها[ویرایش]
در دورهٔ هخامنشی شهرت باغهای ایرانی با پردیسها جهانگیر شد و گزنفون به تکرار از زیبایی و شکوه آنها یاد کردهاست. در آن زمان ناحیهٔ پارس پوشیده از باغهای مصفا بود و نقوش متعدد درختان سرو که بر روی پلکانهای تخت جمشید حجاری شده نشان میدهد که کاخهای مزبور در محوطهٔ باغها و درختزارهای پهناور واقع شده بودهاست. در دوران بعد از اسلام نیز احداث باغ جزء جدانشدنی زندگی مردم ناحیهٔ پارس به شمار میرفتهاست. نوشتههای مورخان و جهانگردانی که در سدههای پیشین شیراز را دیدهاند حاکی است که شهر شیراز را همواره باغهای پیوسته به هم تشکیل میداده و بیشتر مردم در همین باغها زندگی میکردند. احمدبن ابی یعقوب نویسندهٔ تاریخ یعقوبی که در سدهٔ سوم هجری میزیسته مینویسد «در شیراز خانهای نیست مگر آنکه صاحبخانه را بوستانی است دارای همهٔ میوهها و گلها و سبزیها و هر چه در بوستانها میباشد.» مورخان و جهانگردانی نظیر ابن بطوطه جهانگرد مغربی، شاردن و تاورنیه جهانگردان فرانسوی دوران صفوی، میرزا محمد کلانتر فارس در عهد زندیه و فرصتالدوله شیرازی در دوره قاجار در آثار خود از استعداد کمنظیر سرزمین فارس برای احداث باغهای آباد یاد کردهاند.[۵۸]
باغهای تاریخی[ویرایش]
مهمترین باغهای استان فارس که دارای ارزشهای تاریخی و باستانی و هنری فراوانی هستند و تاکنون محفوظ مانده و از جمله سرمایههای ملی ایران به شمار میآیند، عبارتند از: باغ ایلخانی، باغ تکیه هفتتنان، باغ جنت، باغ جهان نما، باغ دلگشا، باغ سلطان آباد، باغ سنقری، باغ قوام، باغ گلشن، باغ ناری، باغ نظر، باغ اقبالآباد، باغ کچلپادشاه، باغ عفیف آباد، باغ ارم، باغ نوابی.[۵۹]
محصولات کشاورزی و دامی[ویرایش]
بخش کشاورزی در استان فارس که سهم عمدهای از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص میدهد، یکی از مهمترین نقشهای تولید، اشتغال و امنیت غدایی ایران را دارد به طوری که بسیاری از محصولات کشاورزی استان مانند انواع غلات و مرکبات رتبه اول تا سوم کشور را به خود اختصاص دادهاند، حتی تولید و صادرات انجیر فارس (نوایگان داراب و شهرستان استهبان) در جهان رتبه اول را به خود اختصاص داده است.[۴۴] همچنین در تولید انار نیز انواع انار روستاهای نوایگان و تنگ طه در ایران مشهور میباشند.
در حال حاضر، از میان مهمترین محصولات کشاورزی استان فارس میتوان به گندم، جو، برنج، ذرت دانهای، پنبه، چغندر قند، دانههای روغنی، سیبزمینی، پیاز، گوجه فرنگی، خرما، انار و محصولات جالیزی و نباتات علوفهای اشاره کرد که در این میان، جایگاه استان در کشور برای محصولات گندم، ذرت دانهای، دانههای روغنی و گوجه فرنگی اول، محصولات جالیزی و نباتات علوفهای دوم، جو، برنج، پنبه، چغندر قند، سیبزمینی و پیاز سوم میباشد.[۶۰]
در حوزه محصولات دامی نیز استان فارس در سال ۱۳۹۲ مقام نخست تولید گوشت قرمز، چهارم تولید شیر، سوم تولید مرغ، پنجم تخم مرغ و چهارم عسل در کشور را به خود اختصاص داده است.[۶۱]
گونهٔ جانوری[ویرایش]
گونههای جانوری استان فارس را در دو بخش میتوان دستهبندی کرد، اول محیط خشکی که از مهمترین جانوران این بخش میتوان به خرس قهوهای، پلنگ، گراز، گوزن، قوچ، گربه وحشی، سنجاب، گور ایرانی، آهو، کفتار و گرگ و دوم محیط آبی که از مهمترین جانوران این بخش نیز میتوان به انواع اردک، پلیکان، درنا، غاز، کبک، فلامینگو، دارکوب، تیهو و هوبره اشاره نمود.[۴۳]
منطقههای حفاظت شده[ویرایش]
در ایران، منطقههای حفاظت شده به محدودهای از عرصههای منابع طبیعی گفته میشود که به لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران و احیاء آن ضمن رعایت حقوق و بهرهبرداری، جوامع محلی ایجاد گردیدهاند. استان فارس نیز تعدادی از مناطق حفاظت شده ایران را در خود جای دادهاست که از مهمترین آنها میتوان به منطقههای حفاظت شده ارژن، هرمود، میانجنگل و پارک ملی بمو که دارای ۱۱۲ گونه جانوری، ۶۹ گونه پرنده، ۲۱ گونه پستاندار، ۱۹ گونه خزنده، ۳ گونه دو زیست و همچنین گونههای مختلف گیاهی میباشد اشاره کرد.[۶۲][۶۳]
مردم[ویرایش]
جمعیت[ویرایش]
در اولین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی صورت گرفت، از میان کل ۱۳ استان کشور در آن زمان، استان فارس و بنادر با جمعیتی معادل ۱٬۳۲۰٬۶۱۴ نفر، نهمین استان پر جمعیت ایران بود، بیست سال بعد در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی جمعیت استان به ۲٬۰۳۵٬۵۸۲ نفر افزایش پیدا کرد، در سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی جمعیت استان ۳٬۸۱۷٬۰۳۶ نفر شد و در سرشماری رسمی کشور که در سال ۱۳۸۵ خورشیدی صورت گرفت، استان فارس با جمعیتی معادل ۴٬۳۳۶٬۸۷۸ نفر[۶۴] چهارمین استان پرجمعیت کشور بود، بر طبق برآورد جمعیتی سازمان ملی آمار ایران که در شهریور ماه سال ۱۳۹۰ صورت گرفت، جمعیت استان ۴٬۵۲۸٬۵۱۴ برآورد شد.[۷] در سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت این استان برابر با ۴٬۸۵۱٬۲۷۴ تن بوده است. شهرستان شیراز با ۱٬۷۴۹٬۹۲۶ نفر جمعیت، بیش از ۳۹٪ جمعیت استان[۶۵] را در خود جای دادهاست. پس از شیراز شهرستانهای مرودشت با ۳۰۷٬۴۹۲ نفر، کازرون با ۲۵۴٬۷۰۴ نفر، لارستان با ۲۲۶٬۸۷۹ نفر، جهرم با ۲۰۹٬۳۱۲ نفر و فسا با ۲۰۳٬۱۲۹ نفر پرجمعیتترین شهرستانهای استان هستند.[۷]
مردان | سن | زنان |
---|---|---|
۱۱۹٬۷۰۰ | ۱۰۵٬۸۶۶ | |
۳۸٬۳۲۷ | ۴۱٬۲۱۸ | |
۵۶٬۳۹۰ | ۵۹٬۸۰۶ | |
۸۷٬۹۲۴ | ۸۶٬۱۴۰ | |
۱۱۳٬۳۱۷ | ۱۰۶٬۳۹۴ | |
۱۲۶٬۱۳۰ | ۱۲۱٬۰۶۰ | |
۱۴۹٬۹۷۸ | ۱۴۵٬۵۵۴ | |
۱۶۷٬۱۹۱ | ۱۶۲٬۴۰۶ | |
۲۲۶٬۹۴۸ | ۲۲۳٬۳۵۳ | |
۲۹۶٬۰۶۰ | ۲۹۴٬۸۳۳ | |
۲۹۲٬۱۵۱ | ۲۸۰٬۴۴۶ | |
۲۰۷٬۳۶۱ | ۱۹۸٬۱۱۷ | |
۱۶۱٬۴۴۶ | ۱۵۳٬۹۲۷ | |
۱۶۱٬۹۲۹ | ۱۵۲٬۹۰۶ |
- جمعیت شهرنشینها، کوچنشینها و روستاییها
جمعیت کوچ نشینان استان فارس در آخرین سرشماری، حدود ۱۳۱٬۷۱۷ نفر و ۲۴٬۸۰۲ خانوار برآورد شد که این رقم از ۴٫۲ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۰٫۸ درصد در سالهای اخیر کاهش داشته است. همچنین نسبت جمعیت شهری به کل جمعیت استان فارس از ۴۲٫۹ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۶۱٫۲ درصد در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته که بیانگر افزایش میزان مهاجرت روستاییان به شهرها است و این امر نشان دهنده نبودن تعادل در پراکندگی نقاط شهری استان فارس میباشد.[۶۶]
اقوام[ویرایش]
در استان فارس اقوام مختلفی از جمله فارس، لر، ترک قشقایی، تاجیک، عرب خمسه، کرد و لک زندگی میکنند.[۸] یکی از مناطق مهم عشایری و کوچ نشینی ایران، استان فارس میباشد که با جمعیت ۱۳۷٬۷۱۷ نفر، حدود ۳۲ درصد جمعیت کوچ نشین کشور و ۳ درصد جمعیت استان را شامل میشود.
یکی از بزرگترین ایلات ایران (ایل قشقایی) با شش طایفه در فارس به کوچروی ادامه میدهند. علاوه بر ایل قشقایی، ایل باصری ٬بهارلو ٬محسنی و همچنین طوایف کوچکتری به زندگی عشایری خود در فارس ادامه میدهند.[۱۰][۶۶]
ایل باصِری ایلی کوچنده ٬فارسی زبان و پارس نژاد از ایلات خمسه فارس است و به خاطر قالیها و گلیمهای خود شهرت دارد.[۶۷] در میان عشایر کوچنده فارس ایل باصری طولانیترین ایلراهها را (۳۳۸ کیلومتر) میان گرمسیر و سردسیر میپیماید. سنتاً قشلاق این ایل در مناطق شمالی لارستان و ییلاقشان در بلوک مرودشت و اقلید بودهاست.[۶۸]
در حال حاضر کوچ نشینی در استان فارس به روشهای مختلفی جاری است برخی شیوه سنتی کوچ قبیلهای را دنبال میکنند و دائماً در حال جابجایی و ییلاق و قشلاق میباشند که از این میان میتوان ایل قشقایی را مثال زد، گروهی دیگر نیمه کوچ رو هستند و خانهای در روستا و مرتعی در کوهستان دارند و در بهار به به ارتفاعات میروند و برای برداشت محصول به روستا بازمیگردند، گروهی دیگر اسکان یافته هستند و زندگی کوچ روی را ترک کرده و در یک جا ساکن شدهاند که از میان این گروه میتوان ایلات باصری، ممسنی و کوهمره را مثال زد، گروه آخر گروهی هستند که بر اساس وجود مرتع و علوفه، دامهای خود را به چرا میبرند و از طریق شبانی یا چوپانی زندگی میکنند.[۶۶]
در نظرسنجی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان فارس به قرار زیر بود: ۸۰٪ فارس (۷۹٫۳٪ مرد، ۷۹٫۴٪ زن)، ۱۰٪ ترک (۱۲٫۴٪ مرد، ۸٫۲٪ زن)، ۷٫۷٪ لُر (۶٫۵٪ مرد، ۹٫۷٪ زن)، ۰٫۱ کرد (۰٫۲٪ مرد)، ۰٫۱ عرب (۰٫۲٪ مرد)، ۰٫۲٪ بلوچ (۰٫۴٪ زن)، ۰٫۸٪ سایر و ۱٪ بدون جواب بودند.[۶۹]
زبان و گویش[ویرایش]
زبان رسمی مردم استان فارس، مانند زبان رسمی ایران، فارسی است. پیش از اسلام زبان ایرانیان زبان فارسی میانه بودهاست که امروزه پس از تغییراتی به صورت زبان فارسی امروزی درآمده و در بین بیشتر مردم استان و ایل باصری مورد استفاده قرار میگیرد.[۱۱][۷۰][۷۱] از قرن دوم و سوم زبان دری که ریشهای کهن داشته جای زبان پهلوی را گرفت و توجه حکومت و نویسندگان و شعرا به آن موجب شد که به صورت زبان رسمی درآید.[۷۱] همچنین زبان ترکی در میان عشایر قشقایی و زبان عربی در میان عشایر عرب صحبت میشود.[۷۲] برخی بر این اعتقادند که کل زبانها و لهجهها در این استان به شدت تحت تأثیر حکومت کریم خان زند بوده و به عبارتی میتوان گفت گویشها و لهجهها تحت تأثیر زبان لری در این استان بوده، به گونهای که بسیاری از کلمات لری در این استان و حتی لهجه شیرازی رواج دارد.[۷۳]
استان فارس به لحاظ غنای فرهنگی و تحولات جغرافیایی و تاریخی از نظر تعدد و تنوع زبانها و گویشها در ایران بی نظیر است.[۷۱] زبانها و گویشهای شناسایی شده عبارتند از: زبان لری، زبان لاری، زبان اچمی، زبان ترکی قشقایی،[۷۱] و همچنین زبانها و گویشهایی مانند اسیری، گویش مرودشتی، خنجی، قشقایی، باصری، سیوندی، دوانی و اردکانی و کهمرهای (بککی) نیز در این استان رواج دارد؛ که گویش اردکانی در ایران منحصربهفرد بوده واین گویش بازمانده از پارسی پهلویاست. گویش مردم سیوند فارس به دلیل آمیخته نشدن با عربی و تعلق به زبانهای ایرانی شاخهٔ شمال باختری درخور اهمیت است. زبان لارستانی که با زبانهای فارسی، لری و تاتی همخانواده است. عشایر قشقایی به زبان ترکی قشقایی سخن میگویند. زبان ترکی قشقایی و آذربایجانی از یک خانوادهاند. زبان لری نیز در شهرستانهای ممسنی، رستم و بخشهایی از سپیدان و بخشهایی از کازرون و فراشبند و مرودشت (درودزن - کامفیروز) و شهر شیراز رواج دارد. لهجه باصری نیز منحصر به افراد ایل باصری است که شباهتها و اشتراکات زیادی یا لهجه شیرازی دارد.[۱۱][۱۲][۱۲][۱۳][۷۰][۷۴]
گویش شیرازی[ویرایش]
مردم شیراز زبان فارسی را با لهجه شیرازی تکلم میکنند. گویش شیرازی دارای ۲۳ همخوان /P/, /b/, /f/, /v/, /t/, /d/, /k/, /g/, /q/, /c/, /j/, /s/, /z/, /s/, /z/, /m/, /n/, /l/, /r/, /h/, /x/, /?/, /y/ و ۹ واکه ساده /a/, /a:/, /e/, /e:/, /o/, /o:/, /a/, /i/, /u/ و ۵ واکه مرکب /y/, /ay/, /ou/, /ey/, /ow/ میباشد و ساخت هجایی آن cvc(c) است. تحقیقات در مورد وضع حاضر لهجه شیرازی نشان میدهد که در میان شیرازیان میزان آشنایی با این لهجه در سنین بالاتر بیشتر میباشد. در میان بانوان میزان آشنایی زنان خانهدار و در میان مردان، کسانی که کار آزاد دارند آشنایی بیشتری با این لهجه دارند.[۷۵] ظهور دو شاعر بزرگ فارسی نو، حافظ و سعدی، باعث تأثیرپذیری تمام جنبههای زندگی مردم شیراز از عصر مغول به بعد از آثار این شاعران شد. به گونهای که باعث افول گویش پیشین مردمان این شهر و حکمفرما شدن فارسی نو در این شهر شد.[۷۶]
فرهنگ[ویرایش]
با تکوین و رشد شهرنشینی، فرهنگ مردم دچار دگرگونی و تغییرات ساختاری شدهاست. ویژگیهای قومی و فرهنگی مختلفی در میان اقوام و عشایر وجود دارد. عشایران هنوز ویژگیهای سنتی را حفظ کردهاند. استان فارس یکی از استانهاییاست که بالاترین جمعیت عشایری کشور را دارد. فرهنگ مردم فارس در کل به بخشهای متعدی مانند جشن، موسیقی، پوشاک و خوراک تقسیم میشود. در بخش موسیقی میتوان به عاشیقهای قشقایی، چنگیان و ساربانان اشاره کرد. موسیقی بومی ایل قشقایی با نام عاشیقها، چنگیان و ساربانان درآمیخته و در این میان موسیقی عاشیقی از جایگاه والایی برخورداراست، موسیقی عاشیقی کهن و گسترده است و با شعر فولکوریک درآمیختهاست عاشیقها برای رویدادهای غمناک و شاد نوایی دارند. در هنر عاشیقی، حماسه و در شعر آن نیز عرفان مقامی شایسته دارد. پیشینه مکتوب شعر و ادبیات در میان ایل قشقایی به بیش از ۲۵۰ سال پیش میرسد. اشعار شاعران گمنام سینه به سینه نقل میشود و به گنجینه فولکلوریک قشقاییها غنا میبخشد. شعر قشقایی را همهجا میخوانند در عروسی، در عزا و در زمان شادی و غم. شعر عروسیها همراه پایکوبی و شعر عزا همراه با حزن و اندوه خوانده میشود. رقصهای محلی و بومی قشقاییها نیز که با آهنگ جنگنامه توأم است عمدتاً به صورت گروهی اجرا میشود و در این میان رقص چوب به لحاظ شیوهٔ اجرا و حرکات ریتمیک اجراکنندگان آن، از جذابیت خاصی برخورداراست. پوشاک مردمان فارس به دلیل گوناگونی فرهنگی، بسیار متنوع است و از میان آنها میتوان به قبا (آرخالق)، شال و چقه که پوشاک مردان عشایر کوهمره سرخیاست، اشاره کرد.[۱۰]
غذاها[ویرایش]
از غذاها و خوراکیها استان فارس میتوان به آش کارده، آش سبزی صبحانه، کلم پلوی شیرازی، کوفته هلو، دو پیازه آلو، کوفته سبزی، فالوده و دمپخت عدس اشاره نمود.[۷۷] همچنین شکر پلو، آش انار، یخنی نخود، بادام سوخته، قرمه به، رب پلو، یخنی عدس کلم، شکر پنیر، حلیم بادمجان، حاجی بادام، مهیاوه حلوای کاسه، دوای آرد و روغن، آش ماست، پاچه پلو، قنبرپلو، آب پیازک، رنگینک و شامی نیز از غذاهای مخصوص شهر شیراز هستند.[۷۷]
مشاهیر[ویرایش]
پیش از اسلام[ویرایش]
پادشاهان هخامنشی: کوروش بزرگ، کمبوجیه، داریوش یکم، خشایارشا، اردشیر یکم، خشایارشا دوم، داریوش دوم، اردشیر دوم، اردشیر سوم، ارشک، داریوش سوم، پادشاهان ساسانی: اردشیر پاپکان، شاپور یکم، هرمز یکم، بهرام یکم، بهرام دوم، بهرام سوم، نرسی، هرمز دوم، آذرنرسی، شاپور دوم، اردشیر دوم، شاپور سوم، بهرام چهارم، یزدگرد یکم، بهرام پنجم، یزدگرد دوم، هرمز سوم، پیروز یکم، بلاش، قباد یکم، خسرو انوشیروان، هرمز چهارم، خسرو پرویز، پوراندخت، آذرمیدخت، قباد دوم، اردشیر سوم، یزدگرد سوم، دیگر مشاهیر: آتوسا، وینده فرنه، گئوبروه، آریوبرزن، کرتیر، مزدک، برزویه حکیم، باربد
پس از اسلام[ویرایش]
سلمان فارسی، شهربانو، ابن مقله، ابن مقفع، سیبویه، ابن باکویه، حسین بن منصور حلاج، ابوعبدالله بن خفیف، ابوحیان توحیدی، شیخ روزبهان فسایی، اصطخری، قطب الدین شیرازی، سعدی، حافظ، جنید نگارگر، وصاف الحضره، قوام الدین شیرازی ملا صدرا، جلالالدین دوانی کازرونی، شاه داعی الله، شیخ یوسف سروستانی، میرزا جهانگیرخان شیرازی، حسنعلی نجابت شیرازی، آیت الله بهاءالدین محلاتی، آیت الله سید عبدالحسین دستغیب شیرازی، میرزا محمدصالح کازرونی، سید علی اکبر فال اسیری، شهید رابع، شیرین مغربی، آقا لطفعلی صورتگر شیرازی، آیت الله سیدنورالدین حسینی شیرازی، ناصر دیوان کازرونی، آیت الله میرزای شیرازی، آیت الله سید عبدالحسین لاری، امینالدین بلیانی کازرونی، اوحدی کازرونی، شیخ عبدالله بلیانی کازرونی، ابواسحاق اینجو، میرزا نصیر جهرمی، شیخ ابواسحاق کازرونی، احمد نیریزی، اللهوردی خان گرجی، امام قلی خان، اَبش خاتون، بابافغانی شیرازی، حمیدی شیرازی، رضوی سروستانی، زین العابدین میرزا کوچک رحمتعلیشاه، میرزا عبدالحسین ذوالریاستین شیرازی، مونسعلی شاه، محمدامین خنجی، دکترمحمدعلی خنجی، عبدالواحد خنجی، زینت الملک، سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، شاه شجاع، نظامالدین فقیه، صولتالدوله قشقایی، عضدالدوله دیلمی، معتمد دیوان کواری، علی اصغر حکمت، علی سامی، عیسی خان، فرصت الدوله شیرازی، خاندان قوام، قاآنی، کریم خان زند، لطفعلی خان زند، محمد نمازی، نصیرالملک، عبدالله وصاف شیرازی، وصال شیرازی، گلبن کازرونی، ایزدی کازرونی[۷۸] ،عباس دوران، عبدالمجید سپاسی، محمد بهمن بیگی، نصرالله مردانی، سیمین دانشور، فریدون توللی، ابراهیم گلستان
اقتصاد[ویرایش]
صنایع و محصولات[ویرایش]
کشاورزی و دامداری دو منبع مهم اقتصادی استان فارس میباشند.[۸] مهمترین فراوردههای کشاورزی استان فارس شامل غلات، پرتقال، (گندم و جو)، مرکبات، میوهجات، خرما، چغندرقند، پنبه، ذرت، انجیر و زعفران میباشد. آبلیموی داراب و جهرم نیز که معمولاً به نام سوغات شیراز شناخته میشود، دارای شهرت زیادیاست. استان فارس رتبه نخست تولید گندم در کشور را به خود اختصاص دادهاست.[۷۹]
خودروسازی، پتروشیمی، صنایع مخابرات، غذاهای فرآوری شده، لبنیات، صنایع داروسازی، سیمان، پارچه بافی، شکر و قند، نوشیدنیهای غیر الکلی، صنایع گوشتی، پالایشگاه، نفت، پتروشیمی، لاستیکسازی و صنایع الکترونیک از مهمترین صنایع استان فارس به شمار میآیند.[۸][۱۸][۸۰][۸۱]
خودرو سازی[ویرایش]
ایرانخودرو فارس[ویرایش]
شرکت ایرانخودرو فارس در تاریخ ۱۳۸۶/۲/۸ خورشیدی در اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی تهران به ثبت رسید و در تاریخ ۸۹/۱۲/۱۶ خورشیدی با حضور رئیس جمهور و مدیرعامل شرکت ایرانخودرو در کیلومتر ۴ بولوار ولایت سلامی جنوبی شهر شیراز افتتاح شد،[۸۲][۸۳] هماکنون در شرکت ایرانخودرو فارس انواع خودرو پژو پارس تولید میشود.[۸۴][۸۵]
خودروسازان جنوب[ویرایش]
گروه خودروسازان جنوب از اردیبهشت ۱۳۸۰ فعالیت خود را در زمینه طراحی و تولید خودروهای کانسپت و در ابتدا به صورت کارگاهی آغاز نمودند، این شرکت در مهرماه ۱۳۸۱ خورشیدی به طور رسمی در شهر شیراز ثبت گردید و هماکنون در منطقه ویژه اقتصادی شیراز به فعالیت میپردازد.[۸۶] در حال حاضر این شرکت به تولید انواع خودرو بنزینی و الکتریکی میپردازد،[۸۷] که از مهمترین آنها میتوان به خودروهایی همچون Minor B، Minor C، انواع کلاب کارت، انواع خودروهای آفرود کوچک، کامیونت و لیموزین اشاره کرد.[۸۸][۸۹][۹۰]
پتروشیمیها و پالایشگاهها[ویرایش]
همچنین از پالایشگاههای مهم این استان میتوان به پالایشگاه شیراز و پالایشگاه گاز پارسیان شهرستان مهر اشاره کرد.[۱۸][۱۹] شرکت پتروشیمی شیراز نیز یکی از مهمترین شرکتهای پتروشیمی محسوب میگردد.[۸۱]
شهرکهای صنعتی[ویرایش]
تا نیمه خرداد سال ۱۳۹۰ خورشیدی، تعداد ۴۶ شهرک صنعتی در استان فارس وجود داشتهاست که شامل ۱۳۴۷ واحد صنعتی بهرهبرداری شده بوده که این میزان برای ۱۸۶۳۲ نفر اشتغال ایجاد کردهاست. همچنین میزان سرمایهگذاری در واحدهای صنعتی واقع در شهرکهای صنعتی فارس ۹۰۵۹۳۴۸ میلیون ریال بودهاست، از مهمترین این شهرکها میتوان به شهرکهای صنعتی جهرم، کازرون، آب باریک، آباده، اقلید، شیراز، سپیدان، نورآباد، سروستان، فسا، داراب، استهبان، لار و فیروزآباد اشاره کرد.[۹۱][۹۲]
همچنین شهرک صنعتی شیراز صنایع کوچک و بزرگ بسیاری را در خود جای دادهاست که از میان آنها کارخانجات الکترونیکی متعددی از جمله خودروهای برقی، صنایع الکترونیک ایران (صاایران)، زیمنس، ITMC و صنایع قطعات الکترونیک ایران میباشد. صنایع فناوری اطلاعات از بزرگترین صنایع این شهر به شمار میرود که با شهرهای بزرگی در زمینهٔ تبادل صنایع فناوری اطلاعات در جهان مانند مونیخ و برلین (در زمینهٔ کارخانجات زیمنس) در ارتباط میباشد.[۹۳][۹۴]
ذوبآهن و فولاد[ویرایش]
هماکنون دو کارخانه ذوبآهن پاسارگاد کوار و فولاد و ذوبآهن اقلید در استان فارس در دست ساخت میباشد.[۹۵]
طرح فولاد و ذوبآهن اقلید طرحی است که قرار است به شیوه احیای مستقیم و در زمینی به مساحت ۱۳۲۵ هکتار ایجاد شود؛ با بهرهبرداری از این طرح سالانه ۵/۱ میلیون تن شمش فولاد تولید خواهد شد، سایر تولیدات ذوبآهن و فولاد اقلید عبارتند از گندله آهن، آهن اسفنجی، شمش آهن و فولادی، شمش فولاد سبک آلیاژی (بیلت) و انواع میلگردهای آهنی و فولادی.[۹۶]
ذوبآهن پاسارگاد کوار از دیگر طرحهای اقتصادی استان فارس است، این طرح با اعتبار خارجی ۴۴۳ میلیون و ۵۰۰ هزار یورو و اعتبار داخلی ۳۹۶ میلیارد تومان و با همکاری شرکتهایی از اتریش، ایتالیا و ژاپن احداث آن تقریباً تمام میباشد.[۹۵]
بورس[ویرایش]
در تاریخ پنج شنبه ۳۰ مرداد ۱۳۸۲ بورس شیراز به عنوان چهارمین تالار بورس پس از بورس مشهد به حلقه بازار سرمایه ایران پیوست[۹۷] در سال ۱۳۸۹ شمسی تعداد شرکتهای پذیرفته شده در بورس استان فارس ۱۹ شرکت است که دو شرکت در بازار اول و ۱۷ شرکت در بازار دوم قرار دارند. متوسط ارزش روزانه خرید و فروش سهام در بین سالهای ۱۳۸۷ الی ۱۳۸۸، ۱۶ هزار و ۴۷۹ میلیون ریال بودهاست[۹۸]
منطقه ویژهٔ اقتصادی شیراز[ویرایش]
منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی شیراز در نیمروز خاوری این شهر و در فاصله ۹ کیلومتری فرودگاه بینالمللی شیراز قرار گرفتهاست.[۹۹][۱۰۰] در این منطقه میتوان تولیدات مازاد بر ارزش افزوده را بدون هیچگونه محدودیت و با حداقل تشریفات صادر نمود و یا با انجام تشریفات، بر اساس مقررات صادرات و واردات کشور کالا به داخل وارد کرد.[۱۰۱] مساحت این منطقه ۱۰۰۰ هکتار میباشد که به ۵ فاز مختلف با مساحتهای ۱۳۰ هکتار، ۱۷۰ هکتار، ۲۹۰ هکتار، ۱۸۰ هکتار و ۲۳۰ هکتار تقسیم شدهاست.[۱۰۲] شرکتهای مختلفی سهامدار اصلی این منطقه هستند که از میان آنها میتوان به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، شرکت عمران و توسعه فارس، شرکت شیراز تلاش گستر، شهرداری شیراز، واحدهای اقتصادی کمیته امداد امام خمینی فارس، کارخانجات مخابراتی ایران، شرکت صنایع الکترونیک ایران، تعاونی اعتبار کارکنان شهرکهای صنعتی فارس، شرکت سازان خودرو، صنایع مخابرات راه دور، صنایع قطعات الکترونیک، اتاق بازرگانی صنایع و معادن فارس، شرکت ملامین کیمیا، شرکت خدمات انفورماتیک و شرکت ساختمان و خدمات نوساز اشاره کرد.[۱۰۳]
منطقه ویژهٔ اقتصادی جهرم[ویرایش]
عملیات اجرایی منطقه ویژه اقتصادی جهرم که به عنوان نخستین منطقه ویژه استان فارس بعد از شیراز است، در دی ماه ۱۳۹۰ با حضور معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت صورت گرفت. با حضور معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت صورت گرفت؛ آغاز عملیات اجرایی منطقه ویژه اقتصادی جهرم خبرگزاری فارس: عملیات اجرایی منطقه ویژه اقتصادی جهرم با حضور معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت در این شهرستان آغاز شد.[۱۰۴]
انرژی و منابع آن[ویرایش]
انرژی فسیلی[ویرایش]
نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون در دهستان بلیان، بزرگترین نیروگاه سیکل ترکیبی استان فارس است. همچنین نیروگاه سیکل ترکیبی جهرم، نیروگاه سیکل ترکیبی فارس، نیروگاه حافظ و نیروگاه گازی شیراز از مهمترین نیروگاههای استان فارس هستند. نیروگاه فورگ داراب نیز از دیگر نیروگاههای این استان است.[۱۶][۱۷]
انرژی خورشیدی[ویرایش]
نیروگاه خورشیدی شیراز نخستین نمونه از نوع خورشیدی سهموی خطی است که در ایران توسط متخصصان داخلی ساخته شدهاست. در حال حاضر توان این نیروگاه ۲۵۰ کیلووات است که در برنامه توسعه پنجم قرار به تأمین ۵۰۰ کیلو وات میباشد[۱۰۵]
انرژی باد[ویرایش]
اولین توربین بادی استان فارس به ظرفیت ۶۶۰ کیلو وات در تاریخ ۲۱ بهمن ماه ۸۹ در منطقه بابا کوهی شیراز افتتاح گردید.[۱۰۶]
منابع معدنی[ویرایش]
۳۷ نوع ماده معدنی مختلف در استان فارس شناسایی شده است که از این میان، ۲۰ ماده از جمله سنگ آهک، مارن، سنگ گچ، مرمریت، سنگ چینی، خاک نسوز، خاک صنعتی، نمک آبی و سنگی، سیلیس، کوارتزیت، منگنز، سرب، روی، کرومیت، باریت، سنگ آهن، مس، گرانیت، نیکل و سنگ تراورتن در حال بهرهبرداری میباشند. در حال حاضر ۳۳۲ معدن در حال بهرهبرداری در استان فعالیت مینمایند که این معدنها ذخیرهای معادل ۱۰۴۵ میلیون تن را دارا میباشد و سالانه بیش از ۲۳ میلیون تن مواد معدنی از آنها استخراج میگردد.[۱۰۷]
سنگهای تزئینی[ویرایش]
استان فارس رتبه دوم سنگ تزئینی ایران را دارا میباشد. به طور کلی، ۲۰ درصد از سنگهای تزئینی ایران در استان فارس تولید میشود. ۳۵۰ واحد سنگبری در استان فارس حدود ۸۰ درصد استخراج استان را فرآوری میکنند. در میان سنگهای استخراج شده در استان، مرمریت و سنگ چینی ۱۵ درصد کل میزان استخراج سنگ تزئینی استان رابه خود اختصاص میدهد.[۱۰۷]
نفت[ویرایش]
شرکت ملی حفاری ایران، عملیات حفاری ۸ حلقه چاه نفتی توسعهای در منطقههای سروستان، سعادت آباد و خشت در استان فارس را انجام میدهد و برای حفاری این چاهها ۴۲ میلیون یورو اعتبار در نظر گرفته شدهاست.[۱۰۸] حفاری نخستین حلقه چاه نفت در سفید باغون فارس پایان یافت.[۱۰۹]
گاز[ویرایش]
حجم ذخیره گاز درجای میدان هالگان در استان فارس ۴/۱۲ تریلیون فوت مکعب و ذخیره میعانات گازی درجای این میدان ۲۴۹ میلیون بشکهاست.[۱۱۰] میدان هالگان را جدیدترین میدان کشف شده در منطقه نیمروز استان فارس اعلام کرد و یادآور شد، این میدان گازی در ۷۳ کیلومتری اَپاختر عسلویه و در جنوب استان فارس در ۲۵ کیلومتری جنوب میدان سفید باغون و اَپاختر میدان سفید زاخور و دی قرار دارد.[۱۱۰] میدانهای گازی سفید زاخور، سفید باغون، دی، هالگان و چند میدان دیگر در این منطقه برای توسعه آماده هستند و میتوانند یک قطب گازی رادر منطقه تشکیل دهند.[۱۱۰] میدانهای استان فارس از نظر ساختار زمینشناسی کاملاً مستقل هستند، میدانهای سفید باغون، سفید زاخور و هالگان روی تاقدیس قرار گرفتهاند و میان آنها ناودیس است که این میدانها را از یکدیگر جدا میکند.[۱۱۰]
حفاریهای اکتشافی میدانهای هالگان و سفید باغون نیز به طور همزمان آغاز شد که نتیجه کشف سفید باغون در اردیبهشت ماه ۱۳۸۸ از سوی وزیر نفت وقت (غلامحسین نوذری) اعلام شد. میدانهای گازی دیگری نیز در جنوب استان فارس قرار دارد، میدان تابناک که از میدانهای بزرگ دارای گاز شیرین است در سال ۱۳۸۷، میدان شانول در سال ۱۳۷۶ و همچنین میدان هما نیز از جمله اکتشافهای این مجموعهاست که هماکنون گاز آنها در بخش خانگی و صنعت استفاده میشود. میدان گازی خالده نیز پیش از انقلاب کشف شدهاست.[۱۱۰]
ترابری و ارتباطات[ویرایش]
فرودگاه[ویرایش]
استان فارس دارای ۶ فرودگاه[۱۱۱] در شهرهای شیراز، لار، لامرد، جهرم، فسا و زرقان میباشد که از این میان فرودگاه شیراز، لار و لامرد بینالمللی و فرودگاههای جهرم، فسا و زرقان فرودگاههای داخلی میباشند.[۱۱۱][۱۱۲]
مسیرهای خارجی فرودگاه شیراز عبارتند از کشورهای انگلستان،[۱۱۳] مالزی،[۱۱۴] ترکیه،[۱۱۵] عراق،[۱۱۶] سوریه، قطر، امارات متحده عربی (دبی، ابوظبی و شارجه)، کویت، بحرین، عربستان، روسیه، پاکستان، مصر و سودان.[۱۱۷]
پروازهای داخلی این فرودگاه شامل پروازهای شیراز-تهران، شیراز-مشهد، شیراز-اصفهان، شیراز-تبریز، شیراز-اهواز، شیراز-آبادان، شیراز-بوشهر، شیراز-بندرعباس، شیراز-ساری، شیراز-لارستان، شیراز-لامرد، شیراز-چابهار، شیراز-کرمان، شیراز-کیش، شیراز-لاوان، شیراز-قشم، شیراز-سیری، شیراز-ماهشهر، شیراز-خارک، شیراز-عسلویه، شیراز-بهرگان و شیراز-رشت میباشد.[۱۱۷]
شرکتهای هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما)، آسمان، ایران ایرتور، کیشایر، ماهان، کاسپین، فارس ایر قشم، نفت، زاگرس، تابان، ارم ایر، گلف ایر، ترکیش ایرویز،[۱۱۵] ،flydubai، ایرعربیا و به صورت موردی شرکتهای هواپیمائی دیگر از فرودگاه شیراز جهت نشست و برخاست استفاده میکنند.[۱۱۷]
راهآهن[ویرایش]
خبر افتتاح راه آهن شیراز اصفهان در ۱۳ خرداد سال ۱۳۸۸ خورشیدی توسط رسانههای خبری منتشر شد.[۱۱۸] مدت کوتاهی پس از افتتاح این راه آهن معلوم شد که این راهآهن به صورت نیمهتمام و ناقص اجرا شده و با عبور اولین قطار از روی آن بسیاری از ریلها در هم شکستهاند.[۱۱۹] از آن زمان تا شهریورماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی، به علت آماده نبودن ایستگاه راه آهن شیراز برای سوار و پیاده کردن مسافران از ایستگاه موقتی در شهر جدید صدرا استفاده میشد.[۱۲۰] ایستگاه راه آهن شیراز که اکنون یکی از بهترین ایستگاههای راهآهن کشور محسوب میشود در مهرماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی به بهرهبرداری کامل رسید و از آن زمان تمامی قطارها از ایستگاه اصلی حرکت میکنند.[۱۲۱]
هماکنون مسیرهای ریلی شیراز - بوشهر - عسلویه و همچنین شیراز - جهرم - لار - بندرعباس در دست ساخت میباشد.[۱۲۲][۱۲۳]
آزادراه و بزرگراه[ویرایش]
طول شبکه راههای اصلی استان در سال ۱۳۸۶ خورشیدی، حدود ۲٬۲۲۹ کیلومتر بودهاست که از این میزان، ۵۶۹ کیلومتر آن به صورت بزرگراه میباشد.[۶۰]
در استان فارس تنها ارتباط شیراز با اصفهان بصورت بزرگراه تعریف شدهاست و در این استان آزادراه وجود ندارد. عملیات ساخت آزادراه شیراز - اصفهان از سال ۱۳۸۷ شروع شدهاست که با بهرهبرداری از آن که از شهرستانهای اقلید و سپیدان میگذرد، فاصله شیراز تا اصفهان حدود ۱۰۰ کیلومتر کاهش مییابد.[۱۲۴] این پروژه در دو قطعه (شیراز - بخش سده و سده - اصفهان) اجرا میشود.[۱۲۵]
در مهر ماه سال ۱۳۹۰ قطعه اول بزرگراه یاسوج به شیراز به طول ۵ کیلومتر به بهرهبرداری رسید که این مسیر استانهای فارس و کهگیلویه و بویراحمد را به همدیگر متصل میکند.[۱۲۶]
همچنین بزرگراه خنج - لامرد با قید احداث تونل و کاهش ۷۰ کیلومتری مسافت، از تیرماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی در دست ساخت میباشد.[۱۲۷]
مخابرات و اینترنت[ویرایش]
تلفن[ویرایش]
تاریخ ارتباطات مخابراتی در استان فارس، به حدود یکصد سال پیش میرسد. در آن زمان، خط تلگرافی بین تهران و بندر بوشهر توسط کمپانی هند شرقی کشیدهشد که از مسیر برازجان، کازرون، شیراز میگذشت و به تهران میرسید. در سال ۱۳۱۳ اولین مرکز تلفن مغناطیسی با ۸۰ شماره تلفن، در شهر شیراز نصب و راهاندازی شد. این تلفن که ارتباط داخلی مشترکین را فراهم مینمود، از نوع سیستم مغناطیسی بود، که تا سال ۱۳۳۸ به ۱۱۰۰ شماره رسید. اولین مرکز تلفن خودکار شهری شیراز با نصب اولیه ۳۰۰۰ شماره شروع به کار نمود.[۱۲۸]
در سالهای اخیر، تحولات عظیمی در سیستمهای مخابراتی این استان صورت گرفت و رشد چشمگیری در توسعه ارتباطات حاصل شد. احداث مراکز تلفن دیجیتال در نقاط شهری و روستایی استان، ساخت ایستگاههای بزرگ مخابراتی، راهاندازی شبکه دیتا، راهاندازی تلفن همراه، پروژه بزرگ فیبر نوری استان فارس و دیگر خدمات گسترده مخابراتی از جمله این تحولات در سالهای اخیر میباشد.[۱۲۸]
اینترنت[ویرایش]
دسترسی به اینترنت در استان فارس از روشهای مختلفی از جمله dial-up، ADSL و WiMAX امکانپذیر است که بر اساس اعلام شرکت مخابرات استان فارس، در شهر شیراز ۱۰ شرکت، به ارائه سرویس ADSL میپردازند.[۱۲۹][۱۳۰] همچنین دو شرکت ایرانسل و مبیننت نیز به ارائه سرویس WiMAX تنها در شهر شیراز میپردازند.[۱۳۱][۱۳۲]
رسانهها[ویرایش]
مطبوعات[ویرایش]
برای مشاهده فهرست کامل، فهرست مطبوعات فارس را ببینید.
روزنامهنگاری فارس، پیشینهٔ دیرینهتری از چاپ و نشر مطبوعات فارس دارد. ۷۸ سال پیش از نشر المنطبعه فی الفارس (اولین روزنامه فارس)، یک شیرازی، نخستین نشریه ارمنی جهان را در مدرس هند منتشر کرد. بنابر منابع ارمنی، نشریه آزاد ارار (خبرنامه) که اولین شمارهاش در ۱۶ اکتبر ۱۷۹۲ میلادی بهوسیله هارطون شماونیای شیرازی انتشار یافت، نخستین نشریه ارمنیزبان جهان است.[۱۳۳]
مطبوعات در ایران نیز بهوسیله دو برادر از اهالی فارس بنیاد گرفت، میرزا محمدصالح شیرازی و محمدجعفر ادیب شیرازی.[۱۳۴] اگر میرزا محمدصالح شیرازی را مدیر نخستین نشریه فارسیزبان جهان در دوران محمدشاه قاجار بدانیم، باید از میرزا محمدجعفر ادیب نیز بهعنوان اولین سردبیر یا دستکم معاون سردبیر اولین نشریه، به زبان فارسی یاد کنیم. این دو نفر بههمراه میرزا اسدالله باسمهچی که او نیز زادهٔ فارس است، مثلث نشر روزنامه کاغذ اخبار، اولین نشریه ادواری چاپی در ایران را تشکیل میدهند.[۱۳۵]
صداوسیما[ویرایش]
در آبان سال ۱۳۴۹ همزمان با راهاندازی رسمی فرستنده مهارلو، تلویزیون شیراز هم به طور رسمی افتتاح و پخش برنامههای خود را آغاز نمود. در همین روز تلویزیون شیراز به شبکه اول تلویزیون ایران پیوست.[۱۳۶]
دفتر خبر صدا و سیمای واحد جهرم از اولین و فعالترین دفاتر خبر کشور است که با توجه به امکانات پیشرفته، امکان پخش مستقیم برنامههای تلویزیونی به سراسر کشور را دارد. این دفتر در روزهای چهارشنبه هر هفته به صورت زنده اقدام به پخش اخبار از جهرم مینماید. دفتر خبر جهرم چندین سال متمادی مقام اول کشوری در میان دفاتر خبر کشور را از آن خود نموده است.[۱۳۷]
جاذبههای گردشگری[ویرایش]
فارس دارای جاذبههای طبیعی و تاریخی و مذهبی بسیاری است که تا کنون ۲۹۰ جاذبه گردشگری در استان فارس شناسایی شدهاست که به طور متوسط ۱۲ جاذبه در هر شهرستان وجود دارد.[۴۴]
صنایع دستی[ویرایش]
قالی، گلیم و گبه از مهمترین صنایع دستی استان محسوب میشوند، پس از آن باید از خاتم، خاتم سازی و خاتم کاری و پس از آن معرقکاری روی چوب، منبت کاری چوب، نقاشی روی چوب و سفال و سرامیک، کاشی معرق و کاشی هفت رنگ یاد کرد. از رشتههای رایج در استان فارس طراحی و نگارگری (نگارگری، گل و مرغسازی، تذهیب و تشعیر) است. رنگرزی گیاهی و استفاده از مواد ملونه طبیعی در رنگرزی خامه و ابریشم نیز کاری پررونق در استان فارس است. در زمینه فلزکاری و هنرهای مرتبط با فلز نیز میتوان از آثار قلمزنی روی نقره یاد کرد. از سایر رشتههای صنایع دستی رایج در این استان میتوان به دوخت لباسهای محلی، عروسکسازی، پیکرتراشی، نمدمالی، رودوزیهای سنتی، بافتنی، نقشهکشی فرش و گلیم اشاره کرد.[۸][۱۳۸]
صنایع دستی در معماری[ویرایش]
نوعی دیگر از هنرهای دستی در معماری ساختمانها کاربرد دارد. از جمله آنها نقاشی پرندگان، گل، شاخه درختان و فرشتگان بر سقفهای بسیاری از عمارتهای قدیمی نظیر نارنجستان قوام، خانه زینتالملوک دیده میشوند و همچنین کاشیهای هفت رنگی که در عمارتهای باغ عفیفآباد و باغ ارم وجود دارند.[۱۳۹]
آینهکاری و گچبری و منبتکاری که در امامزادههایی مانند شاهچراغ به چشم میخورند. درب و پنجرههای چوبی در ساختمانهای قدیمی مانند مسجد نصیرالملک و کارهای دستی در عمارت کلاهفرنگی آباده و طرح مسجد کبیر نیریز هم از این دست هستند.[۱۳۹]
صنایعدستی مشهور بر پایهٔ مکان[ویرایش]
تولید انواعی از صنایع دستی در مناطق عشایری و روستایی و نیز در شهرهای استان فارس رواج دارد. قالیبافی و گبهبافی بیشتر در بخشها و روستاها به وسیله زنان بافته میشود. خیمهبافی و گلیمبافی و جاجیمبافی و تنچهبافی در میان عشیرهها و تیرههای قشقایی رایج است.[۱۳۹]
خاتمکاری، نقرهکاری، قلمزنی، منبتکاری، شیشهسازی و کاشی هفترنگسازی در شیراز رایج است. منبتکاری و گیوهبافی در آباده، سفالکاری، سرامیکسازی و کاشیسازی در استهبان و حصیربافی، سبدبافی و بوریابافی در کازرون مشهور است.[۱۳۹]
سوغات[ویرایش]
شهر شیراز محل آثار دوران کهن ایران، با داشتن خاتمکاری، طلاسازی، و نقرهکاری محل معتبری برای خرید سوغات این استان است. خاتم این شهر بینظیر است و ظرافت و هنر را در هر قطعهٔ ساختهشده میتوان مشاهده کرد. قالی، گلیم و جاجیم عشایری استان فارس رنگ و بوی آمیختگی با طبیعت دارد و جزء سوغاتهای اصلی این استان به شمار میآید.[۱۴۰] از دیگر سوغاتهای استان فارس میتوان به آبلیمو، انار، انجیر، ترشیجات، چرم، حنا، خراطی، خرما، زعفران، سفیداب، سنگتراشی، شیشهگری، بهار نارنج، ظروف سفالی، عرقیات، مسقطی لاری، فلزکاری، کیسه حمام، گبه، کلوچه و مسقطی، نان یوخه، منبتکاری و نمد اشاره کرد.[۱۴۱]
آموزش[ویرایش]
در استان فارس اولین مدارس دخترانه بعد از جنگ جهانی اول تأسیس میشوند. اولین مدرسه شیراز با وقفهای طولانی پس از فرمان مشروطه و در سال ۳۸ تأسیس میشود. این مدرسه «بنات» نام دارد و در سالهای ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ پس از پایان جنگ جهانی اول و با کوشش زنان افتتاح میشود. در همین دوره زنان پیشنهاد دادند که اگر روحانیون تأسیس مدارس دخترانه را با عفت و عصمت زنان مغایر میدانند، خود مدیریت مدارس را بر عهده بگیرند.[۱۴۲]
میزان باسوادی در استان فارس در سال ۱۳۸۷ خورشیدی، ۸۷ درصد اعلام شده است. تعداد دانشجویان استان نیز در سال تحصیلی ۱۳۸۶–۸۷ کل دانشگاهها و مراکز آموزش عالی استان نیز ۱۷۴٬۰۰۰ نفر بودهاست.[۶۰]
دانشگاهها[ویرایش]
دانشگاههای متعددی از جمله دانشگاههای سراسری، دانشگاههای تربیت معلم، دانشگاههای علمی کاربردی، دانشگاههای آزاد، دانشگاههای غیرانتفاعی، دانشکدههای فنی مهندسی، دانشگاههای پیام نور در استان فارس وجود دارند. از مهمترین آنها میتوان به دانشگاههای زیر اشاره کرد:
- دانشگاه شیراز: که شامل دانشکدههای مهندسی، علوم، کشاورزی، دامپزشکی، ادبیات و علوم انسانی، هنر و معماری، حقوق و علوم سیاسی و علوم تربیتی و روانشناسی است.[۲۰]
- دانشگاه هنر شیراز: دانشگاهی تازه تأسیس که دارای رشتههای کارشناسی مرمت، فرش، موزه و معماری داخلی است.
- دانشگاه علوم پزشکی شیراز: دانشگاهی با قدمت ۶۰ ساله که شامل دانشکدههای بهداشت، توانبخشی، پزشکی، پرستاری و مامایی، داروسازی، دندانپزشکی، مدیریت و اطلاعرسانی، پرستاری است.[۱۴۳]
- دانشگاه صنعتی شیراز: که شامل دانشکدههای مهندسی برق و الکترونیک، مهندسی فناوری اطلاعات، مهندسی شیمی نفت و گاز، مهندسی مکانیک و هوافضا، مهندسی عمران و محیط زیست، مهندسی و علوم مواد و علوم پایه میشود.[۱۴۴]
- دانشگاه فسا متشکل از دانشکدههای فنی مهندسی، علوم پایه و کشاورزی[۱۴۵]
- دانشگاه علوم پزشکی فسا متشکل از دانشکدههای پزشکی، پرستاری، بهداشت و پیراپزشکی[۱۴۶]
- دانشگاه علوم پزشکی جهرم متشکل از دانشکدههای پزشکی، پرستاری و مامایی، پیراپزشکی[۱۴۷]
- دانشکده علوم پزشکی لارستان این مرکز آموزشی در سال ۱۳۶۶ در شهرستان لارستان افتتاح گردید و متشکل از دانشکدههای پرستاری و مامایی، پیراپزشکی میباشد[۱۴۸]
- دانشگاه جهرم متشکل از ۴ دانشکدهٔ فنی مهندسی، دانشکدهٔ کشاورزی، دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی، دانشکدهٔ علوم پایه[۱۴۹]
- دانشگاه سلمان فارسی کازرون: این دانشگاه نوبنیاد با رشد خوبی در کازرون قرار گرفته است همچنین پردیس دانشگاه کازرون در ابتدای باختری شهر کازرون در حال ساخت میباشد.
مجتمع آموزش عالی لارستان: این مرکز آموزشی در بهمن ماه ۱۳۹۲ در شهرستان لارستان افتتاح گردید و هم اکنون در رشتههای مهندسی برق، مهندسی صنایع، مهندسی شیمی، مهندسی مکانیک، مهندسی شهرسازی، مهندسی کامپیوتر دانشجو میپذیرد. مرکز آموزش عالی استهبان: این مرکز آموزشی در مهرماه ۱۳۹۰ در شهرستان استهبان افتتاح گردید و هم اکنون در رشتههای عمران، زیست، شیمی و فیزیک دانشجو میپذیرد.
ورزش و تفریح[ویرایش]
استان فارس دارای ۴ تیم فوتبال باشگاه فوتبال فجر شهید سپاسی شیراز برق شیراز، پیام مخابرات[۱۵۰] و باشگاه فوتبال مقاومت بسیج فارس[۱۵۱] در لیگ دسته اول فوتبال ایران، ۲ تیم فوتسال ارژن و صدرا در لیگ برتر فوتسال و هیئت هندبال فارس در لیگ برتر هندبال است.[۱۵۲] همچنین شهر شیراز دارای تیم بسکتبالی به نام باشگاه بسکتبال ب. آ شیراز[۱۵۲] در لیگ برتر بسکتبال میباشد.
ورزشگاهها[ویرایش]
- ورزشگاه حافظیه شیراز که دقیقاً در روبهروی آرامگاه حافظ واقع شدهاست و محل برگزاری مسابقات تیمهای شیرازی در لیگ برتر ایران و لیگ دسته یک است.[۱۵۳]
- ورزشگاه پارس با ظرفیت ۵۰ هزار نفر که در جنوب شیراز واقع شده است.[۱۵۴][۱۵۵]
- دهکده المپیک شیراز با ظرفیت ۱۰۰ هزار نفر که البته در حال ساخت و آماده شدن است.[۱۵۶]
- ورزشگاه شهدای ارتش شیراز که سابقاً مسابقات مهم در آن انجام میگرفت و در یک پادگان متعلق به ارتش واقع است.[۱۵۷]
پیست اسکی[ویرایش]
استان فارس دارای دو پیست اسکی تربیت بدنی که در ۵ کیلومتری شهرستان سپیدان واقع شده و همچنین مجموعه تفریحی ورزشی پولادکف که در ۱۵ کیلومتری شهرستان سپیدان و ۸۰ کیلومتری اَپاختر شهر شیراز واقع شده، میباشد که مجموعه تفریحی ورزشی پولادکف به عنوان دومین پیست بزرگ بینالمللی کشور و درارتفاع ۲۸۵۰ متری از سطح دریا واقع شده و دارای قلهای به ارتفاع ۳۴۰۰ متر از سطح دریا است؛ همچنین این مجموعه دارای امکاناتی از قبیل تلهکابین، تل اسکی، رستوران، فست فود، کافی شاپ، مهمانسرا، هتل، موتوربرفی، ماشینهای کوهستان، چرخهای هوشمند، قایقهای پدالو، اسب سواری، دوچرخه سواری، لوازم مورد نیاز اسکی و آموزشگاه اسکی میباشد و در سال ۱۳۸۱ افتتاح و مورد بهرهبرداری قرار گرفتهاست.[۱۵۸][۱۵۹][۱۶۰]
جستارهای وابسته[ویرایش]
- فهرست استانهای ایران
- استانهای ایران بر پایه جمعیت
- استانهای ایران بر پایه مساحت
- شهرستانهای استان فارس بر پایه جمعیت
- فهرست شهرستانهای ایران
پانویس[ویرایش]
- ↑ «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران، ۲۳ اسفند ۱۳۹۵.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ «جدول تعداد عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری اردیبهشت ۱۳۹۰». وبگاه وزارت کشور. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ «فهرست بخشها، شهرها، شهرستانها و دهشتانهای ایران». وبگاه وزارت کشور. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ انتصاب استاندار جدید فارس در وبگاه تابناک
- ↑ «استان فارس». دانشگاه علوم پزشکی شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ «دربارهٔ استان» جغرافیای طبیعی و اقلیم استان». اداره کل تأمین اجتماعی استان فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ «برآورد جمعیت شهرستانهای استان فارس در سال ۱۳۸۹» (پیدیاف). وبگاه رسمی سازمان آمار ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ ۸٫۵ ۸٫۶ ۸٫۷ «Fars (geographical region, Iran)» (انگلیسی). وبگاه دانشنامه بریتانیکا. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ «نام و مشخصات جغرافیایی استان فارس». درگاه فرهنگی استان فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ ۱۰٫۴ «آشنایی با استان فارس». وبگاه همشهری آنلاین. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ «ادبیات قومی مردم فارس». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ «Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern». http://www.ethnologue.com.+بایگانیشده+از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ «Ethnologue report for language code» (انگلیسی). http://www.ethnologue.com.+بایگانیشده+از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «فسا - جاذبههای فسا». شرکت سرمایهگذاری ایران گردی و جهانگردی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «جاذبههای گردشگری استان فارس». کازرون نیوز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ «نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون». وبگاه رسمی نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ «نیروگاه سیکل ترکیبی جهرم». شرکت مدیریت تولید برق جنوب کشور. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ «پالایشگاه شیراز». وبگاه رسمی پالایشگاه شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ «پالایشگا گاز پارسیان». شرکت پالایش گاز پارسیان. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ «دانشگاه شیراز» (فارسی). وبگاه رسمی دانشگاه شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در اردیبهشت ۱۳۸۸.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ ۲۱٫۲ ۲۱٫۳ ۲۱٫۴ «جمعرفی استان فارس (بخش پیشینه)». وبگاه رسمی سازمان میراث فرهنگی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ «تاریخچه استان فارس». وبگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ سرزمین و مردم ایران، ص ۵۴۸
- ↑ دائرةالمعارف فارسی، قسمت تقسیمات کشور (ایران)
- ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ راهنمای مستند تخت جمشید، علیرضا شاپور شهبازی، ص ۱۸
- ↑ دیاکونوف. تاریخ ایران باستان. ۱۳۸۴. ۷۵.
- ↑ نلسون فرای. میراث باستانی ایران. ۱۳۸۶. ۱۱۵.
- ↑ ایرانویج، ص ۲۶
- ↑ تاریخ مردم ایران، پیش از اسلام، ص ۷۲
- ↑ تاریخ قومس، ص ۱۹ و ۲۰
- ↑ ایران باستان، ص ۱۵۹ و ۲۱۲
- ↑ ایران باستان، ص ۲۱۰ تا ۲۱۲
- ↑ ایران باستان، ص ۲۷۷
- ↑ ایران باستان، ص ۲۷۹ تا ۲۸۲
- ↑ ا. آورزمانی. «شهرهای ساسانی». در ماهنامهٔ فروهر. ۱۳۸۷. ۳ و ۴.
- ↑ دانشنامهٔ مزدیسنا، ص ۸۹ و ۳۶۱
- ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ ۳۷٫۲ ۳۷٫۳ ۳۷٫۴ ۳۷٫۵ ۳۷٫۶ «استان فارس پیش و پس از اسلام». روزنامه امید. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ سرزمین و مردم ایران، ص ۵۵۰
- ↑ «زندیان». وبگاه مهرایرانیان. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «استان فارس پیش و پس از اسلام». وبگاه رسمی دادگستری کل استان فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ Don Rubin. The World Encyclopedia of Contemporary Theatre:Asia/Pacific. مصحح Don Rubin. ویرایش illustrated. Taylor & Francis، 2001. 200. ISBN 0-415-26087-6, 9780415260879.
- ↑ «UN Treasure Honors Persian Despot» (انگلیسی). وبگاه اشپیگل. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۲ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۴۳٫۰ ۴۳٫۱ ۴۳٫۲ ۴۳٫۳ ۴۳٫۴ ۴۳٫۵ ۴۳٫۶ ۴۳٫۷ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش اول» (پیدیاف). اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۴۴٫۰ ۴۴٫۱ ۴۴٫۲ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش پنجم» (پیدیاف). اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «تنگها و درههای استان فارس». پایگاه داده علوم زمین کشور. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۷ مهر ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «معرفی اقلید». شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی استان فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱ آبان ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «رودخانهها، چشمهها، آبشارها و… استان فارس». سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۷ شهریور ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ [www.moi.ir «ابلاغ مصوبه شورای عالی امنیت ملی توسط وزیر کشور»]. استانداری فارس، 10 مهر 1392.
- ↑ «اتصال استان فارس به خلیج فارس». باشگاه خبرنگاران، ۱۰ مهر ۱۳۹۲.
- ↑ «تایید دوباره پیوستن فارس به خلیج فارس در دولت». Iranian Students' News Agency - ISNA، دوشنبه ۲۹ مهر ۱۳۹۲.
- ↑ «پیوستن استان فارس به دریا یک مطالبه ملی است». سحاب نیوز.
- ↑ «اتصال فارس به خلیج فارس». alamarvdashtema.
- ↑ «خلیج فارس به فارس پیوست». استانداری فارس، 10 مهر 1392.
- ↑ سرزمین و مردم ایران، ص ۵۶۲ و ۶۰۰
- ↑ «جاذبههای طبیعی استان فارس بخش پوشش گیاهی». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «جنگلهای استان فارس در سال آینده ۱۴۱ هزار هکتار توسعه مییابد». باشگاه خبرنگاران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «جامجم آنلاین». جامجم آنلاین. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، ص ۱۰۸ تا ۱۱۹
- ↑ پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، ص ۲۱۱
- ↑ ۶۰٫۰ ۶۰٫۱ ۶۰٫۲ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش ششم» (پیدیاف). اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «فارس رتبه اول تولید گوشت قرمز در کشور». ایسنا، سهشنبه ۱ مرداد ۱۳۹۲. بازبینیشده در 24 مهرماه ۱۳۹۲.
- ↑ «مناطق حفاظت شده ایران». irandesert.com. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «پارک ملی بمو ـ اثر طبیعی ملی پناهگاه حیات وحش و منافق حفاظت شده به عنوان مناطق چهارگانه فارس». خبرگزاری ایسنا. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۶۴٫۰ ۶۴٫۱ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی». درگاه ملی آمار. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «اطلاعات تطبیقی سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۸۵» (پیدیاف). درگاه ملی آمار. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۶۶٫۰ ۶۶٫۱ ۶۶٫۲ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش دوم» (پیدیاف). اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ توکلی، غلامرضا، ایل باصری از تُرناس تا لَهباز، تهران، ۱۳۷۹ خورشیدی.
- ↑ بخت، فردریک. عشایر جنوب پارس:ایل باصری از ایلات خمسه. ۱۹۶۹.
- ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۸۱۵۶/طرح بررسی و سنجش شاخصهای فرهنگ عمومی کشور (شاخصهای غیرثبتی){گزارش}:استان فارس/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۶-۵۲-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۴ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
- ↑ ۷۰٫۰ ۷۰٫۱ یوسفی، احسان. عشایر پارس:ایل باصری. قشقایی، 1393.
- ↑ ۷۱٫۰ ۷۱٫۱ ۷۱٫۲ ۷۱٫۳ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش چهارم» (پیدیاف). اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ آشنایی با استان فارس-همشهری آنلاین
- ↑ بررسی و تحلیل در مورد زبانها و گویشهای استان فارس
- ↑ «دستور زبان لارستانی بر مبنای گویش خنجی». خانه کتاب. شابک ۹۶۴. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ نورجهان راستی عمادآبادی، بررسی واژهها و اصطلاحات لهجه شیرازی از دیدگاه زبانشناسی اجتماعی و تطبیقی، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، ۱۳۷۵
- ↑ Lambton, A.K.S. ، Shiraz
- ↑ ۷۷٫۰ ۷۷٫۱ «غذاهای سنتی شیرازی». شهرداری شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «مشاهیر فارس». شهرداری شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱ مهر ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «شیراز یکی از قطبهای مهم تولید غلات درایران». روزنامه ابتکار. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «صنایع الکترونیک شیراز». شرکت صنایع الکترونیک شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۸۱٫۰ ۸۱٫۱ «مجتمع پتروشیمی شیراز». شرکت پتروشیمی شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «افتتاح ایرانخودرو فارس». ایرانخودرو فارس. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی.
- ↑ «دربارهٔ ایرانخودرو فارس». ایرانخودرو فارس. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی.
- ↑ «مشخصات خودروهای تولیدی ایرانخودرو فارس». ایرانخودرو فارس. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی.
- ↑ «ایرانخودرو فارس». ایرانخودرو فارس. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی.
- ↑ «خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی.
- ↑ «خودروهای تولیدی خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی.
- ↑ «لیموزین خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی.
- ↑ «خودروهای بنزینی خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی.
- ↑ «خودروهای الکتریکی خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی.
- ↑ «شرکت شهرکهای صنعتی استان فارس». شرکت شهرکهای صنعتی استان فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «منطقه ویژه اقتصادی شیراز». منظقه ویژه اقتصادی شیراز (SEEZ). بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «عینیت بخشیدن به نقش شیراز به عنوان قطب الکترونیک کشور، از دیگر اهداف تأسیس برج الکترونیک شیراز است» (فارسی). وبگاه شهرداری شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۸ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ «ودروهای برقی شهری از منطقه ویژه اقتصادی شیراز روانه بازار میشوند» (فارسی). وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲ آبان ۱۳۹۰.
- ↑ ۹۵٫۰ ۹۵٫۱ «کلنگ زنی وآغاز عملیات اجرایی طرح ذوب آهن وفولاد اقلید» (فارسی). سازمان صنایع و معادن استان فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲ آبان ۱۳۹۰.
- ↑ «آغاز عملیات اجرایی مجتمع ذوب آهن و فولاد کشور در اقلید فارس» (فارسی). وزارت امور اقتصاد و دارایی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «بورس شیراز». همشهری. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «بورس استان فارس». دنیای اقتصاد، پنجشنبه ۸ مهر ۱۳۸۹. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «فواصل منطقه» (فارسی). وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «فواصل منطقه» (فارسی). شرایط اقلیمی منطقه. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «منطقه ویژه اقتصادی شیراز» (فارسی). وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «معرفی و اهداف منطقه» (فارسی). وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «سهامداران منطقه ویژه اقتصادی شیراز» (فارسی). وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13900924000468
- ↑ «نیروگاه خورشیدی شیراز». بازبینیشده در ۱۵ مرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «وزرات نیرو سازمان انرژیهای نو ایران (سانا)». وزرات نیرو، ۲۳ بهمن ۱۳۸۹. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۱۰۷٫۰ ۱۰۷٫۱ «سالانه بیش از ۲۳ میلیون تن مواد معدنی در فارس استخراج میگردد» (فارسی). وبگاه رسمی سازمان صنایع و معادن استان فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «عملیات حفاری ۸ حلقه چاه نفت در استان فارس اجرا میشود». شبکه اطلاعرسانی نفت و انرژی، دوشنبه ۲۸ آبان ۱۳۸۶. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «حفاری نخستین حلقه چاه نفت در سفید باغون فارس پایان یافت». خبرگزاری مهر، ۱۳۸۸/۰۳/۱۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۱۱۰٫۰ ۱۱۰٫۱ ۱۱۰٫۲ ۱۱۰٫۳ ۱۱۰٫۴ نفت نیوز. «نفت نیوز». نفت نیوز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۱۱۱٫۰ ۱۱۱٫۱ «فرودگاههای تحت نظارت شرکت مادر تخصصی فرودگاههای کشور در یک نگاه». وبگاه رسمی شرکت مادر تخصصی فرودگاههای کشور. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «فرودگاه بینالمللی شیراز». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «اولین پرواز مسیرشیراز – لندن از فرودگاه شهید دستغیب شیراز انجام شد». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ «مسیرهای پروازی». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۱۱۵٫۰ ۱۱۵٫۱ «برقراری پرواز استانبول-شیراز و بالعکس» (فارسی). وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در اردیبهشت ۱۳۹۰.
- ↑ «برقراری اولین پرواز بغداد-شیراز و بالعکس». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۱۱۷٫۰ ۱۱۷٫۱ ۱۱۷٫۲ «فرودگاه بینالمللی شهید دستغیب» (فارسی). وبگاه رسمی فرودگاههای ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در اسفند ۱۳۸۷.
- ↑ «بالاخره راه آهن شیراز اصفهان افتتاح شد» (فارسی). تابناک. بازبینیشده در خرداد ۱۳۸۸.
- ↑ «قصور در اجرای ناقص راه آهن شیراز اصفهان» (فارسی). همشهری آنلاین. بازبینیشده در دی ۱۳۸۹.
- ↑ «آخرین وضعیت راه آهن تبلیغاتی» (فارسی). پایگاه خبری تحلیلی صبح امید. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «ایستگاه شیراز راهآهن تکمیل و آماده بهرهبرداری است» (فارسی). وبگاه رسمی خبرگزاری ایسنا. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در مهر ۱۳۹۰.
- ↑ «عملیات اجرایی راه آهن شیراز-بوشهر-عسلویه آغاز شد» (فارسی). وبگاه رسمی خبرگزاری فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «اعتبار ساخت راهآهن شیراز ـ جهرم ـ لار ـ بندرعباس تأمین شد» (فارسی). وبگاه رسمی خبرگزاری فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «استان فارس». سایت رسمی وزارت کشور. بازبینیشده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «ساخت آزادراه اصفهان-شیراز آغاز شد.». روزنامه ابتکار. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «قطعه اول بزرگراه یاسوج به شیراز افتتاح شد». خبرگزاری مهر، ۲۹/۰۶/۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «پروژهٔ بزرگراه خنج -لامرد و اشکنان لامرد کلنگ زنی شد». صحبت نو. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ ۱۲۸٫۰ ۱۲۸٫۱ «شرکت مخابرات کل استان فارس». شرکت مخابرات کل استان فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «لیست شرکتهای ارائه دهنده سرویس ADSL». شرکت مخابرات استان فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «شرکتهای ارائه دهنده خدمات اینترنتی». شرکت مخابرات استان فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «مناطق تحت پوشش شرکت مبین نت». شرکت مبین نت. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «مناطق تحت پوشش وایمکس ایرانسل». شرکت ایرانسل. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ المنطبعه فی الفارس، مقدمه، ص ۸
- ↑ المنطبعه فی الفارس، ص ۲۲
- ↑ المنطبعه فی الفارس، ص ۲۴
- ↑ «تاریخجه سیما در استان فارس». بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۰ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910808000803
- ↑ «صنایع دستی استان فارس». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ ۱۳۹٫۰ ۱۳۹٫۱ ۱۳۹٫۲ ۱۳۹٫۳ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش چهارم» (پیدیاف). اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ مجلهٔ گردش، شمارهٔ ۱۱ و ۱۲، صفحهٔ ۶۲
- ↑ «سوغات شیراز» (فارسی). وبگاه رسمی شهرداری شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «بیشترین مدارس دخترانه در عهد قاجار تأسیس شدند». کانون زنان ایرانی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در مرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «دربارهٔ دانشگاه علوم پزشکی شیراز» (فارسی). وبگاه رسمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «دانشگاه صنعتی شیراز» (فارسی). وبگاه رسمی دانشگاه صنعتی شیراز. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ http://www.fums.ac.ir
- ↑ http://www.fasau.ac.ir
- ↑ http://www.jums.ac.ir
- ↑ http://larnurse.sums.ac.ir/
- ↑ http://www.jahrom.ac.ir
- ↑ «باشگاه پیام مخابرات» (فارسی). وبگاه لیگ دسته اول. بازبینیشده در تیر ۱۳۸۸.
- ↑ «باشگاه مقاومت بسیج» (فارسی). وبگاه لیگ دسته اول. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. بازبینیشده در تیر ۱۳۸۸.
- ↑ ۱۵۲٫۰ ۱۵۲٫۱ «فدراسیون هندبال ایران» (فارسی). وبگاه رسمی فدراسیون بسکتبال ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «ورزشگاه حافظیه شیراز با شرایطی ایدهآل آماده میزبانی لیگ است» (فارسی). خبر گزاری فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. بازبینیشده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ «فارس نما» (فارسی). فارس نما. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. بازبینیشده در ژوئیه ۲۰۱۱.
- ↑ «ورزشگاه بزرگ و زیبای پارس افتتاح شد».
- ↑ «نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی: احداث دهکده المپیک جنوب در حاشیه شیراز یک فاجعه است» (فارسی). روزنامه رسالت. بازبینیشده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «در حاشیه سفر رئیس جمهوری به استان فارس (به نقل از روزنامه ایران)» (فارسی). بانک اطلاعات نشریات کشور. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. بازبینیشده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ ۱۵۸٫۰ ۱۵۸٫۱ «پرتال رسمی مجموعه ورزشی پولادکف». گروه صنعتی پولادکف. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. بازبینیشده در بهمن ۱۳۸۸.
- ↑ «sepidan ski resort guide» (انگلیسی). بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «pooladkaf ski resort guide» (انگلیسی). بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. بازبینیشده در خرداد ۱۳۹۰.
منابع[ویرایش]
کتابهای فارسی
- آریان پور، علیرضا. پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز. تهران: نشر تاریخ و فرهنگ ایران زمین، ۱۳۶۵.
- اوشیدری، جهانگیر. دانشنامهٔ مزدیسنا، واژهنامهٔ توضیحی آیین زرتشت. تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۱. شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۰۷-۵.
- پیرنیا، حسن. ایران باستان. دنیای کتاب، ۱۳۶۲.
- حقیقت، رفیع. تاریخ قومس. چاپ سوم. تهران: انتشارات کومش، ۱۳۷۰.
- دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ. تاریخ ایران باستان. ترجمهٔ روحی ارباب. چاپ پنجم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۴. شابک ۹۶۴-۴۴۵-۲۳۸-۰.
- زرینکوب، عبدالحسین. تاریخ مردم ایران، پیش از اسلام. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۴.
- سعیدیان، عبدالحسین. سرزمین و مردم ایران، مردمشناسی و آداب و رسوم اقوام ایرانی. چاپ چهارم. تهران: مؤسسهٔ انتشارات علم و زندگی، ۱۳۶۹.
- شورای نویسندگان. مجلهٔ گردش (تهران: مؤسسهٔ انتشارات و تبلیغات گام)، ش. ۱۱ و ۱۲ (۱۳۶۹): ۶۲.
- نلسون فرای، ریچارد. میراث باستانی ایران. ترجمهٔ مسعود رجبنیا. چاپ هشتم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۶. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۱۱-۹.
- علیرضا شاهپور شهبازی. راهنمای مستند تخت جمشید. بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد. چاپ ۱۳۸۴. تهران: انتشارات سفیران و انتشارات فرهنگسرای میردشتی، ۱۳۸۴. شابک ۴-۶-۹۱۹۶۰-۹۶۴.
- فرهوشی، بهرام. «کوچ قبیلههای ایرانی». در ایرانویج. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۸.
- قاسمی، قرید. المنطبعه فی الفارس. شیراز: بنیاد فارسشناسی، ۱۳۸۴.
- “Fārs”. In Encyclopædia Britannica.
- Lambton, A.K.S.. Shiraz. 2nd ed. Berkeley: University of California, 2009.
پیوند به بیرون[ویرایش]
استان فارس در پروژههای خواهر
نگارخانهٔ مرتبط در ویکیانبار
خبرهای مرتبط در ویکیخبر
راهنمای سفر در ویکیسفر
- پورتال استان فارس
- وب سایت استانداری فارس
- خبرگزاری ایسنا منطقه فارس
- اداره کل هواشناسی استان فارس
- اداره کل آموزش و پرورش استان فارس
- شرکت مخابرات استان فارس
- وب سایت نظام مهندسی استان فارس
- دادگستری استان فارس
- سازمان بازرگانی استان فارس
- سازمان کشاورزی استان فارس
- وب سایت شرکت گاز استان فارس
- شرکت آب و فاضلاب روستایی استان فارس
- پورتال شرکت توزیع نیروی برق استان فارس
- اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس
- صدا و سیمای مرکز فارس
- اداره کل ورزش و جوانان استان فارس
- دانشنامهٔ فارس
- «معرفی استان فارس»، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
- اداره کل امور عشایر استان فارس
- پورتال اطلاعرسانی شهرستان داراب
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|