موسیقی پاپ ایرانی

موسیقی در ایران
تاریخ
پیش از اسلام	هخامنشیان • اشکانیان • ساسانیان
پس از اسلام	سلجوقیان • ایلخانان • مروگی • صفویان
معاصر	قاجار • پهلوی • مجاز و غیرمجاز • لس‌آنجلسی • زیرزمینی
موسیقی سنتی ایرانی
آواز • سازها • ردیف • مقام • گوشه • دستگاه • بداهه
دیگر سبک‌ها
پاپ • رپ • راک • سمفونیک • جاز • متال • کرال
نواحی
آذربایجانی • ایلامی • باصری • بختیاری • بخشی‌های خراسان شمالی • بلوچی • بندری • ترکمنی • جنوبی • خراسانی • علوانیه • کردی • کرمانی • گیلکی • لری • مازندرانی
دینی
زرتشتی • نوروزخوانی • تعزیه • رمضان • صلوات‌خوانی • مداحی

موسیقی پاپ ایرانی به آهنگ‌های پاپی که دارای ترانه فارسی می‌باشد اطلاق می‌شود. خاستگاه موسیقی پاپ ایرانی ایران می‌باشد ولی به سرعت در دیگر کشورهای فارسی زبان دیگر مانند تاجیکستان و افغانستان و همچنین پس از انقلاب اسلامی ایران در ایالات متحده آمریکا گسترش یافت.

سال‌های نخست

موسیقی پاپ ایرانی در سده نوزدهم و در دوره قاجاریه متولد شد و بعدها با اختراع رادیو این سبک به سرعت در ایران رواج پیدا کرد.

دوران زرین موسیقی پاپ ایرانی

در ایران و پیش از درخشش ویگن در اوایل دهه ۵۰ میلادی، بازار موسیقی ایران در انحصار خوانندگان موسیقی سنتی بود. سپس ویگن که ملقب به سلطان جاز می‌باشد با ارائه آثاری بدیع که متأثر از موسیقی غربی بود انقلابی در عرصه موسیقی به پا کرد.

توسعهٔ موسیقی پاپ ایرانی به دههٔ ۷۰ میلادی بازمی‌گردد. در این مقطع استفاده از سازها و شکل بومیِ موسیقی ایران به‌همراه گیتار الکتریک، درامز و دیگر مشخصه‌های موسیقی پاپ، سبک نوینی را در موسیقی فارسی رقم می‌زند. ترانه‌سرایان نسل جدید ایران، نظیر شهیار قنبری، ایرج جنتی عطایی و اردلان سرفراز در این دوره ظهور نمودند. دوران طلایی موسیقی ایران مدت زمان زیادی دوام نیافت و با انقلاب ایران و تحریم موسیقی بسیاری از هنرمندان عرصهٔ موسیقی ناخواسته تبعید شدند و علی‌رغم‌اینکه در غربت و به‌ویژه در لس‌آنجلس به کار خود ادامه دادند ولی هرگز موفق به تکرار آثار فاخر دههٔ ۷۰ میلادی نشدند.

از آهنگسازان آن دوره می‌توان (برحسب حروف الفبا) به اسفندیار منفردزاده، حسن شماعی زاده، جهانبخش پازوکی، سیاوش قمیشی، محمد حیدری، صادق نوجوکی و منوچهر چشم آذر اشاره کرد.

موسیقی پاپ ایرانی پس از انقلاب ایران

با پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، موسیقی پاپ به محاق رفت و خوانندگان و خنیاگران، این عرصه را ترک کردند ویا به خارج از کشور مهاجرت نموده و در آمریکا ویا اروپا کار خود را ادامه دادند. تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷، هارمونی‌های به‌کار رفته در موسیقی پاپ ایران، مبتنی بر ردیف موسیقی ایرانی بودند. در دههٔ شصت با خروج عمده‌ای از آهنگسازان این عرصه، موسیقی پاپ ایرانی دچار تشویش و تفاوت در اجرا و سبک شد و سبک پیشین خود را از دست داد.

در همان موقع، صادق نوجوکی، نخستین موسیقی‌دان و آهنگساز ایرانی بود که با ترکیب نمودن دانش هارمونیِ غربی و همچنین اپراخوانی در ردیف‌های موسیقیِ ایرانی، تحولی اساسی در موسیقی پاپ ایرانی ایجاد کرد.

در ایران موسیقی پاپ پس از جنگ با رویکردی مستقل از موسیقی بیرون از مرزها به‌طور رسمی و قانونی خود را نشان داد و در زمان اصلاحات به انسجام رسید. در سال‌های اخیر و در اثر گسترش فناوری‌های نوین و همچنین دسترسی عامه مردم به اینترنت، گروه‌های زیرزمینی موسیقی پاپ نیز شروع به فعالیت نمودند. از دیدگاه برخی آثار ارائه شده توسط این افراد آثاری عامه‌پسند و بی‌محتوا می‌باشند که موسیقی پاپ ایران را با چالشی جدی مواجه کرده‌اند.

در دههٔ اول جمهوری اسلامی موسیقی سنتی و دستگاهی البته باقی ماند اما از پاپ خبری نبود تا جنگ تمام شد. در دوران سازندگی بود کم‌کم موسیقی پاپ در حد چهره‌هایی چون عباس بهادری (گل می‌روید به باغ)، بیژن خاوری (یاد تو در دل من توفان به پا می کنه)، حسن همایونفال (آی نسیم سحری ...)، پرویز طاهری (مهربانی/ بوسه بر دست محبت می‌زنم، از صمیمیت حمایت می‌کنم)، مهدی سپهر، حمید غلامعلی کاظمی و مهرداد کاظمی خود را نشان داد.

اما در دوره اصلاحات از سال ۷۶ با گشایش در سیاست‌های فرهنگی و هنری مستقل از موسیقی آن سوی مرزها رسماً فعالیت خود را آغاز کرد. در دهه نود میلادی و به منظور رقابت با خوانندگان خارج از کشور (به اصطلاح لس آنجلسی) مسئولین وقت حوزه موسیقی تصمیم به تولید آثار پاپ همسو با موازین و قوانین خود گرفتند. بدین منظور علی معلم و فریدون شهبازیان شورایی را در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برای نظارت بر احیای موسیقی پاپ تأسیس نمودند. شادمهر عقیلی، محمد اصفهانی، سعید شهروز، گروه ارین و خشایار اعتمادی نخستین کسانی بودند که رسماً اجازه فعالیت پیدا کردند. برخی از آثار این افراد در تلویزیون نیز پخش شد که این کار سهم به سزائی در معرفی و موفقیت آنان داشت. این آثار با استقبال گرم مردم روبرو شد ولی در دوره‌ای از نظر برخی منتقدین این آثار هم از لحاظ کلام وهم از لحاظ آهنگ آثاری بی محتوا و سطحی بودند. در اثر این انتفادات فریدون شهبازیان استعفا کرد و رسماً به صف منتقدین موسیقی پاپ پیوست. از دوره اصلاحات در عرصه موسیقی پاپ چهره‌هایی چون خشایار اعتمادی، شادمهر عقیلی، حسین زمان، علیرضا عصار، محمد اصفهانی، قاسم افشار و مانی رهنما ظهور کردند. در سال ۱۳۷۷ برای اولین بار جشنواره موسیقی پاپ برگزار شد و مانی راهنما به عنوان برترین برگزیده شد. نسل بعدتر با حضور ناصر عبداللهی، احسان خواجه امیری، سیروان و زانیار خسروی، فرزاد فرزین، علی اصحابی، محسن چاووشی، محسن یگانه، علی لهراسبی، کاوه یغمایی، بنیامین بهادری، مرتضی پاشایی، شهرام شکوهی و سامان جلیلی و مهدی احمدوند. بهنام صفوی این جریان را ادامه دادند.

موسیقی پاپ ایرانی در دیگر کشورها

موسیقی پاپ ایرانی در کشورهای فارسی زبان دیگر نظیر تاجیکستان و افغانستان هم از رونق خاصی بر خوردار است از مهمترین خوانندگان افغانستان می‌شود به فرهاد دریا، احمد ظاهر احمد ولی، هنگامه، آریانا سعید، وجیهه و فرید رستگار، غزل سادات، سیتا قاسمی، نغمه منگل، قادر اشپاری، آرش باررز اشاره کرد؛ و از تاجیکستان منیژه دولت، نجم الدین صدرالدین، شبنم ثریا اشاره نمود.