زاینده‌رود
مختصات: ۳۲°۱۵′۴۵″ شمالی ۵۲°۵۴′۳۰″ شرقی / ۳۲.۲۶۲۵۰° شمالی ۵۲.۹۰۸۳۳° شرقی
| زاینده‌رود | |
|---|---|
رودخانه زاینده‌رود در اصفهان، استان اصفهان.
|
|
| سرچشمه | زاگرس |
| ریزشگاه | گاوخونی (حوضه بسته) |
| کشورهای حوضه آبخیز | ایران |
| طول | ۴۰۰ کیلومتر (۲۴۹ مایل) |
| ارتفاع سرچشمه | ۳٬۹۷۴ متر (۱۳٬۰۳۸ فوت) |
| ارتفاع ریزشگاه | ۱٬۴۶۶ متر (۴٬۸۱۰ فوت) |
| میانگین خروجی | 38 m³/s (1,342 cu ft/s) |
| مساحت حوضه آبخیز | ۴۱٬۵۰۰ کیلومترمربع (۱۶٬۰۲۰ مایل‌مربع) |
زاینده‌رود یا زنده‌رود به معنی دهنده زندگی، بزرگترین رودخانه فلات مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود ۲۰۰ کیلومتر پیش می‌رود و در نهایت به مانداب گاوخونی می‌ریزد.
حوزه رودخانه زاینده‌رود ۴۱٬۵۰۰ کیلومتر مربع است.[۱] برآورد می‌شود جریان آب این رودخانه در مطلوب‌ترین شرایط ۱٬۲ کیلومتر مکعب در سال و یا ۳۸ مترمکعب در ثانیه است.[۲] درحال حاضر برای آبیاری زمین‌های کشاورزی استان اصفهان از سدهای آبیاری که بدین منظور احداث گردیده استفاده می‌شود. با اتمام تونل سوم و انتقال آب در طرح بهشت‌آباد پیش بینی می‌شود استان کرمان هم از استفاده کنندگان آب رودخانه زاینده‌رود خواهد بود.[نیازمند منبع] در اسفند ماه سال ۱۳۹۱ عده‌ای از کشاورزان شرق استان اصفهان به انتقال آب این رود به سایر استانهای شرقی ایران اعتراض کردند.
زاینده‌رود ۱۱۸اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.
محتویات
سرچشمه زاینده‌رود[ویرایش]
بیشترین آب جاری در زاینده‌رود وارد استان اصفهان می‌شود. برای انتقال آب کوهرنگ به اصفهان اقدامات زیادی به عمل آمده‌است که از آن جمله می‌توان به اولین تونل در منطقه کوهرنگ نام برد. این تونل جهت انتقال آب چشمه کوهرنگ و دیگر چشمه‌های اطراف به زاینده رود در سال ۱۳۳۲ در منطقه کوهرنگ، جایی که اکنون شهر توریستی چلگرد ـ مرکز شهرستان کوهرنگ قرار دارد، ایجاد شد. تلاش برای انتقال این آب به زمانهای بسیار دور برمیگردد. در ۹۵۴ ه.ش. شاه طهماسب اول مأموریت پیوستن این دو رود را به میرفضل‌الله شهرستانی حاکم اصفهان سپرد. قرار بود که با کندن مسیری در کوه کارکنان این کار انجام شود؛ ولی بخاطر تحولاتی این کار به سرانجام نرسید در زمان صفویان شاه عباس کبیر درسال ۹۸۷ ه.ش. میرجهانگیرخان آسترکی فرزند تاجمیرخان آسترکی که فرمانروای بختیاری بود، مأمور الحاق آب کارون به زاینده رود نمود ودر این خصوص گردنه کوهرنگ به چلگرد نیز شکافته شد و اکنون به نام کارکنان معروف است و پایه‌های سدی که بر رودخانه کوهرنگ احداث گردید نیز موجود است. اما با مرگ شاه عباس، این طرح ناتمام ماند. نخستین بررسیها برای انتقال آب رودخانه بیرگان به حوضه زاینده‌رود به سالهای پس از جنگ دوم جهانی بازمی‌گردد در نتیجه این بررسیها طراحی و اجرای بند انحرافی و تونل اول کوهرنگ به وسیله مهندسان مشاور الکساندر گیپ واگذار گردید و در مهر ماه ۱۳۲۷ کار احداث تونل کوهرنگ آغاز شد و در مهرماه ۱۳۳۲ به بهره‌برداری رسید این سیستم شامل بند و یک تونل ۲۹۰۰ متری بطور میانگین سالانه حدود ۲۵۵ میلیون متر مکعب آب را به حوضه زاینده‌رود منتقل می‌کند. تونل دوم نیز در همین منطقه بعد از انقلاب اسلامی ایران در سال۱۳۸۳ افتتاح گردید. عملیات حفر تونل سوم نیز در حال احداث می‌باشد. از این رودخانه، جهت آبیاری باغ‌ها، عمارت‌ها و کشتزارهای داخلی اصفهان، پنج شاخه بزرگ، جدا شده که در گویش اصفهان به آنها «مادی» می‌گویند. زاینده رود در انتهای مسیر خود به تالاب گاوخونی در اصفهان می‌ریزد.
پل‌ها[ویرایش]
بر روی رودخانه زاینده‌رود چندین پل تاریخی از زمان صفویان و قبل از آن برجا مانده‌است. در استان چهارمحال بختیاری پل زمانخان و در استان اصفهان پل‌های مشهور تاریخی سی و سه پل یا پل الله وردی خان، پل خواجو بنا شده است. قدیمیترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود «پل شهرستان» است.
-
نمای روبرویی از پل زمانخان تابستان ۱۳۹۲
-
پل خواجو هنگام غروب
-
پل زمانخان - تابستان ۱۳۹۲
_003.jpg)
فصول مختلف زاینده رود[ویرایش]
رودخانه ی زاینده رود به دلیل شرایط آب و هوایی مناسب در فصول مختلف سال در نقاط شمالی استان چهارمحال بختیاری همچون پل زمانخان سامان و منطقه "باباپیر احمد" شهر بِن (Ben) نمای بسیار زیبایی را داراست.
خشک شدن رودخانه زاینده رود[ویرایش]
رودخانه زاینده رود سال هاست که برای مقاطع بلند مدت خشک شده است. از عوامل اصلی خشک شدن رودخانه می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- مهمترین عامل خط لوله انتقال آب سد به یزد، کرمان، کاشان و قم.
- برداشت بی‌رویه سالیانه آب در بالادست رودخانه در محدوده سد تا پل کله توسط پمپاژ که به تنهایی بیش از کل میزان آبی است که سالانه توسط تونل دوم و تونل چشمه لنگان وارد حوضه زاینده رود می‌شود. این میزان هم اکنون در حدود ۴۹۰ میلیون متر مکعب است که سال به سال در حال افزایش است.
- انتقال آب به استانهای یزد و شهرهای دیگر
- استقرار صنایع بزرگ، پالایشگاه، نیروگاهها در کنار رودخانه. خشکی رودخانه سبب سازِ بیکار شدنِ چندصدهزار ساکنین پایین دست رودخانه شده و به مهاجرت فصلی یا کامل آنها به استانهای دیگر و یا شهر اصفهان منجر گشته است.[۳]
توجه به این نکته مهم است که ایران عضو کنوانسیون بین‌المللی رامسر است که بر طبق آن حق ندارد قوانینی تصویب کند که بر اثر آن تالابها خشک شوند. این در حالی است که برداشت بی‌رویه آب از حوزه آبریز زاینده رود در فلات مرکزی و اختصاص آن به صنایع و مناطق دیگر خلاف تعهد ایران در این کنوانسیون است.
تامین آب[ویرایش]
طرح بهشت‌آباد عنوانی است که برای انتقال آب از منطقه زاگرس به فلات مرکزی ایران به کار برده می‌شود. این طرح در سال ۸۴ توسطِ مجلس کد اجرایی خورد اما با روی کار آمدنِ دولتِ نهم متوقف شد. تخصیص اولیه طرح، انتقال حدود ۱ میلیارد متر مکعب آب در دولتِ هشتم بود که در مطالعاتِ اخیر در دولت دهم به ۵۸۰ میلیون متر مکعب کاهش یافت. این طرح اخیراً توسط مشاورین فرانسوی و اتریشی ارزیابی گشته است. هدف این طرح رفع کمبودِ آبِ آشامیدنی و صنعتیِ استانهای اصفهان، یزد، کرمان و چهارمحال بختیاری است. این طرح شامل احداث سد ذخیره‌ای-مخزنی به ارتفاع حدود ۱۸۰ متر در محل تقاطع رودخانه‌های کوهرنگ و بهشت آباد است. حجم مخزن این سد حدود ۱میلیارد و ۸۰۰میلیون متر مکعب است. این سد آب بهار و زمستانه این دو رودخانه را تنظیم می‌کند. البته پیش از رسیدن آب به فلات مرکزی سهمِ استانهای خوزستان و چهارمحال بختیاری داده خواهد شد. مهندس ممتازپور مدیر طرح انتقال آب بر آن است که انتقال آب با در نظر گرفتنِ تامین نیاز بالادست رودخانه در استانهای چهارمحال بختیاری و خوزستان انجام خواهد شد و هیچ تاثیر منفی به شکل معناداری در پی نخواهد داشت. این در حالی است که در سه کیلومتری سد یک رودخانه ده متر مکعب در ثانیه‌ای یعنی ۳۰۰میلیون متر مکعبی به رودخانه بهشت آباد منتقل می‌شود و ده کیلومتر بعد نیز یک رودخانه بزرگتر وارد می‌شود. به گفته وی در این طرح تمام مصارف فعلی و آتی استان چهارمحال بختیاری تا نیم قرن آینده در نقطه‌ای که سد زده می‌شود پیش بینی شده است. از آنجا که متوسط میزان آب رودخانه کارون ۳۰میلیارد متر مکعب است برداشت نزدیک به نیم میلیارد متر مکعب تاثیر منفی معناداری بر کارون نخواهد گذاشت. همچنین درحالیکه کل سفره‌های آب زیرزمینی این منطقه در عمق حداکثر ۱۰۰ متری زمین است بیش از ۹۵ درصد طول تونل در عمق بیش از ۴۰۰ متری سطح زمین است و از منطقه زمین‌شناسی تقریباً غیرقابل نفوذ است و در نتیجه این طرح فاقد عوارض منفی زیست محیطی است.[۴] لازم است ذکر شود که سالیانه تنها نزدیک به ۲میلیارد و ۶۰۰میلیون مترمکعب آب از شهرستان سمیرم واقع در جنوب استان اصفهان پس از گذر از استانهای کهگیلویه و بویر احمد و چهارمحال بختیاری به رودخانه کارون می‌ریزد.[۵]
اعتراض کشاورزان ورزنه و خوراسگان[ویرایش]
در اسفند ماه سال ۱۳۹۱ عده‌ای از کشاورزان شرق استان اصفهان در اعتراض به انتقال آب زاینده‌رود به صنایع استان یزد و خشک شدن رودخانه به تاسیسات انتقال آب از استان اصفهان به استان یزد خساراتی وارد کردند که مسئولین یزد مدعی شده‌اند این خسارات باعث قطعی و جیره‌بندی آب در استان یزد شد. جلال یحیی‌زاده نماینده شهرهای تفت و میبد در مجلس شورای اسلامی دروغ پردازی برخی مسئولان استان اصفهان را دلیل اعتراض کشاورزان دانست.[۶][۷] همچنین آیت‌الله سید یوسف طباطبایی نژاد امام جمعه اصفهان ترکاندن لوله انتقال آب زاینده‌رود به استان یزد را غیرشرعی دانست.[۸] پس از اعتراض کشاورزان خبرگزاری مهر از گفتگو میان مسئولین استان اصفهان و ۵۵ نفر از نمایندگان کشاورزان معترض خبر داد و شرایط اجتماعی شرق استان اصفهان را آرام توصیف کرد.[۹] معاون سیاسی امنیتی استانداری اصفهان مدعی شده است که این درگیریها کشته‌ای نداشته و تنها ۳۵ نفر زخمی داشته است.[۱۰] همچنین به گفته وی در اثر این درگیریها یک نفر به کما رفته و چند نفر در اثر برخوردِ ساچمه دچار آسیب چشمی شده‌اند که ممکن است به تخلیه چشم ایشان منجر شود.[۱۱] مهدی بصیری رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی اتاق اصفهان مدعی شد آب انتقالی به یزد در بخشِ صنعتِ این استان مصرف می‌شود.[۱۲] لازم است ذکر شود هیچ آمار دقیقی در زمینه میزان آب انتقالی به یزد وجود ندارد و مسئولینِ دو استان ارقامی مابینِ ۶۵ تا ۹۵ میلیون متر مکعب را ذکر کرده‌اند. در جریان این اعتراضات تعدادی از کشاورزان از ناحیه چشم هدف گلوله‌های ساچمه‌ای نیروهای امنیتی قرار گرفته و نا بینا شدند.[نیازمند منبع]
کمیته پیگیری مسائل و مشکلات زاینده رود اصفهان[ویرایش]
پس از خشک شدن رودخانه زاینده رود و اعتراضات کشاورزان اصفهان کمیته پیگیری مسائل و مشکلات زاینده رود به ریاست عباس مقتدایی تشکیل گردید که در نهایت با پیگیری های اعضای این کمیته ، نمایندگان مجلس و مسئولان استان اصفهان ، شورای عالی آب مصوبات نه گانه ای را به نفع زاینده رود به تصویب رساند
تاریخچه نطام نامه های استفاده از آب زاینده رود[ویرایش]
رودخانه آب شيرين و دايمي حوزه داخلي ايران، از قديم الايام به ضرورت بهره برداري و بهره وري درست در منطقه خشک با اقليم ناپايدار اصفهان و حومه، داراي نظم و نسق (تقسيم نامه) ويژه اي بوده است. آخرين تقسيم نامه آن در عرف جامعه محلي بنام طومار شيخ بهايي موسوم شده است. بر اساس اين طومار کل آب رودخانه به 33 سهم کلي و 275 سهام جزيي تربين 7 بلوک آبخور آن که از حدود 70 کيلومتري غرب اصفهان تا 120 کيلومتري شرق اين شهر ادامه داشته است تقسيم شده است. (حسيني ابري، 1379، 71) تقسيم آب بر اساس طومار از 75 روز بعد از نوروز تا آخر آبان ماه به مدت 160 روز مجري بوده و در فصول سرد سال که نياز به آبياري وجود نداشته است، به اصطلاح رودخانه آزاد بوده، و هر کس به هر ميزان نياز داشته است مي توانسته از آن بهره برداري نمايد. از ويژگيهاي اصلي طومار يکي اين است که، در آن هيچ روستا و مزرعه در کل منطقه و هيچ باغ و محله اي در داخل شهر از قلم نيفتاده و نماي بيش از يکهزار واحد آبياري آن در 27 صفحه A4 تنظيم شده و از شرح و بست هاي بي مورد در آن خود داري شده است. (بازنويس طومار) ويژگي ديگر آن اين که، طومار به خط سياقي نوشته شده است و بعضا اسامي آن بدون نقطه ثبت شده که تطبيق محلي آن براي غير اهل فن کمي مشکل است. نگارنده در کتاب زاينده رود از سرچشمه تا مرداب، کوشيده است تا اين مشکل را حل نمايد. طومار مزبور تا سالهاي اخير که شبکه جديد آبياري رودخانه تکميل نشده بود (در بلوک آيدُغمش، آشيان و رودشتين) مجري بود.
روز نکوداشت زاینده رود[ویرایش]
روز ۱۸ مهر ماه در سال ۱۳۸۲ از سوی تشکل‌های زیست محیطی استان اصفهان و استان چهارمحال و بختیاری به عنوان «روز نکوداشت زاینده رود» نامگذاری شد. نخستین تجمع و راهپیمایی به این مناسبت در ۱۸ مهر ماه همان سال توسط تشکل‌های زیست محیطی استان اصفهان در کنار بستر خشک زاینده رود در شهر اصفهان، که ۴ سال از شروع خشکی‌های بلند مدت آن بر اثر انتقال تمام آب موجود به یزد[نیازمند منبع] گذشته بود، انجام شد. مهم ترین شعار تجمع مذکور این بود: «زاینده رود را زنده، کامل و همیشه می‌خواهیم»[۱۳]
 |
در بیطرفی این مقاله اختلافنظر وجود دارد. |
جستارهای وابسته[ویرایش]
- تونل کوهرنگ
- گزارش و فیلم در نیویورک تایمز. ۵ ماه مه ۲۰۱۵ The Empty River of Life
منابع[ویرایش]
.
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ زاینده‌رود موجود است. |
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Zayanderud»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۳ مارس ۲۰۱۳).
پانویس[ویرایش]
- ↑ "Zayandeh River Basin Short Profile" International Water Management Institute, Sri Lanka
- ↑ Beaumont, Peter (October 1974) "Water Resource Development in Iran" The Geographical Journal 140(3): pp. 418-431, p. 427
- ↑ «زاینده رود».
- ↑ گفتگو با مهندس ممتازپور مدیر طرح انتقال آب به فلات مرکزی ایران، فصلنامه فرهنگی اجتماعی اقتصادی دریچه، سال هشتم، شماره ۲۶
- ↑ «مهار آبهای سمیرم راهی برای کاهش مشکل کم آبی استان اصفهان». خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۵ تیر ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۲۲ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «اعتراض و درگیری کشاورزان شرق اصفهان بر سر آب». رادیو فردا، ۱۰ اسفند ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۳ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «اعتراض کشاورزان شرق اصفهان به انتقال آب زاینده‌رود به استان یزد». بی‌بی‌سی فارسی، ۱۰ اسفند ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۳ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «استاندار اصفهان: مشکلات کشاورزان بررسی شد». دویچه‌وله فارسی، ۱۰ اسفند ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۳ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «جلسه ۵۵ نفر از کشاورزان با مدیران اصفهان، شرق اصفهان به آرامش رسید». خبرگزاری مهر، ۱۰ اسفند ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۳ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «استانداری اصفهان: حوادث اصفهان کشته نداشت فقط ۳۵ نفر مجروح شدند».
- ↑ «گفتگوی صریح رویش با معاون استاندار در مورد بحران آب». پایگاه خبری تحلیلی رویش، ۲۸ اسفند ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۲۲ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «آبرسانی اصفهان به یزد، به جای شرب، صرف صنعت می‌شود».
- ↑ «زنده‌رود را زنده می‌خواهیم». خبرگزاری ایمنا، ۱۲ مرداد ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۴.
Biglari F، M. Javeri، M. Mashkour، Y. Yazdi، S. Shidrang، M. Tengberg، and K. Taheri and J. Darvish 2009 Test excavations at the Middle Paleolithic sites of Qaleh Bozi، Southwest of Central Iran، A preliminary report، In: M. Otte، F. Biglari، and J. Jaubert (eds)، Iran Palaeolithic. pp. ۲۹-۳۸، Proceedings of the XV World Congress UISPP، Lisbonne، Vol. ۲۸، BAR International Series ۱۹۶۸
