شهرستان اسفراین

اسفراین
کشور	ایران
استان	خراسان شمالی
شهرستان	اسفراین
نام(های) قدیمی	اسپرآئین، میان آباد، مهرگان
مردم
جمعیت	۱۲۷، ۲۵۶ نفر (۱۳۹۰)
جغرافیای طبیعی
مساحت	۵۰۱۹ کیلومتر مربع
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۸–۱۳ درجه سانتیگراد
اطلاعات شهری
پیش‌شماره تلفنی	۰۵۸
اسفراین روی نقشه ایران ۳۷.۰۷۳۳° شمالی ۵۷.۵۰۷۲° شرقی / 37.0733; 57.5072

شهرستان اسفراین از شهرستانهای استان خراسان شمالی می‌باشد. مرکز آن شهر اسفراین است؛ و صفی‌آباد دیگر شهر آن است. این شهرستان در سال ۱۳۸۵، تعداد ۱۲۳٬۱۴۴ نفر جمعیت داشته‌است.

موقعیت جغرافیایی

اسفراین بین ۵۶ درجه و ۵۷ دقیقه تا ۵۸ درجه و ۷ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۴۰ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی واقع شده‌است. این شهرستان از جنوب و جنوب غربی با شهرستان‌های جوین و جغتای، از شرق با خوشاب و سبزوار و از غرب با بجنورد و شیروان همسایه‌است. ارتفاع شهرستان اسفراین از سطح دریا در بلندترین نقاط قله شاه جهان ۳۰۳۲ متر و در پست‌ترین نقطه حدود هزار متر می‌باشد. اسفراین در حاشیه جنوبی کوه‌های آلاداغ که خود در امتداد شرقی رشته کوه البرز قرار دارد و در قسمت جنوبی به ارتفاعات جغتای می‌پیوندد. مرکز شهرستان اسفراین شهر اسفراین و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۲۶۰ متر است. قله شاه جهان در آلاداغ بلندتر از قله‌های دیگر کوه‌های شانو، دلقره، برمهان، پاتو، نادری، خیبران، ارسن، کول، گاوتیغ و قره داش است. ادامه کوه‌های آلاداغ در قسمت غربی شهرستان اسفراین با نام سالوک معروف است. رشته کوه دیگری که به موازات رودخانه جوین قرار دارد در جهت جنوب شرقی- شمال غربی، بین شهرستان‌های اسفراین و سبزوار امتداد پیدا کرده‌است. ارتفاع این رشته کوه از سطح دریا ۱۳۵۳ متر است و مهم‌ترین آنها کوه تپه سیاه و هرده گچی می‌باشد. با داشتن مجموعه صنعتی اسفراین و کارخانه لوله گستر اسفراین از شهرهای مهم صنعتی شرق ایران می‌باشد. شهرستان اسفراین یکی از شهرهای منطقه سربداران محسوب می‌گردد.

این شهر دارای چندین دانشگاه و دانشکده از جمله دانشگاه پیام نور، دانشگاه آزاد، دانشکده فنی و مهندسی اسفراین و دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی اسفراین می‌باشد.

تقسیمات کشوری

• بخش مرکزی شهرستان اسفراین
  • دهستان آذری
  • دهستان دامن کوه
  • دهستان زرق آباد
  • دهستان روئین
  • دهستان میلانلو

شهرها: اسفراین

• بخش بام و صفی‌آباد
  • دهستان بام
  • دهستان صفی‌آباد

شهرها: صفی‌آباد

تاریخچه

• امپراتوری ساسانیان: در عهد ساسانیان یکی از شهرهای مهم و تابع نیشابور بود. موسس خورناتسی جغرافیدان ارمنی معاصر ساسانیان در معرفی قلمرو جغرافیای ساسانیان می‌نویسد سرزمین ایران در دوره ساسانی به چهار کوست (ناحیه) تقسیم می‌شد خراسان یکی از این کوست‌ها بود که بیست شش ایالات داشت. یکی از این ایالات‌ها، اپرشهر یا همان نیوشاهپور بود (مارکوارت، ۱۳۷۳: ۳۷–۳۹). نیشابور نیز به نوبه خود دارای ۱۳ رستاق (شهرک) و ۴ تسوگ (طسوج یا بخش) بوده است و اسفراین در زمره یکی از سیزده رستاق نیشابور می‌باشد
• دولت راشدین: در اواخر دوره ساسانی با ورود اسلام به ایران این شهر اسفراین نام داشته که از توابع نیشابور ذکر شده و به گفته بلاذری در کتاب فتوح البلدان در سال ۳۱ هجری در زمان حکومت عثمان بن عفان به دست عبداله بن عامر فتح می‌شود که جزئیات این فتح شرح داده نشده است.
• خلافت امویان:
• الگو:پرچم سامانیان سامانیان:ولی با به قدرت رسیدن سامانیان مردان کاردان شهر اسفراین به خدمت امرای سامانی درآمدند و درعرصه‌های مختلف سیاسی، نظامی و دیوانی حضور فعال یافتند و اسفراین هم به طبع این بزرگان از شهرت و شکوفایی خاصی برخوردار بوده است. از مهمترین این شخصیت‌ها می‌توان به ابوعلی اسفراینی طبیب و کاتب دیوان رسایل سامانیان و منشی مخصوص ابو ابراهیم اسماعیل سامانی، مصطفی اسفراینی کاتب والی نیشابور در دوره فرمانروایی امیر اسماعیل سامانی و حمویه بن علی سپهسالار امیر نصر دوم سامانی اشاره کرد.

در قرون سوم هم‌زمان با حکومت سامانیان با استناد به کتاب حدودالعالم من المشرق الی المغرب اسفراین یک شهری آباد و با نعمت بوده است و مقدسی در کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم دراواخر قرن سوم عامل اصلی رونق وشکوفایی اسفراین را وجود بازارهای تجارتی و رجال مذهبی –سیاسی ذکر کرده است در سالهای پایانی حکومت سامانیان با هرج مرج‌های داخلی و درگیری‌های بین مدعیان جانشینی صورت می‌گرفت. اسفراین در این روزگار دست به دست و غارت می‌شد درسال ۳۸۵ ﮬ. ق ابوعلی سیمجور براسفراین چنگ انداخت ودر سال ۳۸۷ ﮬ. ق لشکریان بکتوزون این شهر را غارت کرد.

• الگو:پرچم دولت سلجوقیان امپراتوری سلجوقیان:
• ایلخانان مغول:

در اوایل قرن هفتم (۶۱۶ ﮪ. ق) که مغولان به خراسان حمله‌ور شدند، سلطان محمد خوارزمشاه نتوانست در مقابل لشکریان مغول مقاومت کند و در حین فرار از نیشابور، از طریق اسفراین به استرآباد رفت و پسر او جلال‌الدین در برابر مغولان مقاومت می‌کرد؛ در این درگیری‌ها شخصی که اسفهسالاران نظام الدین علی لقب داشت بر اسفراین و بندوار و توابع آن و اسفهسالار ابو حسن قلعه صلوک که همان دژ صعلوک در شمال غرب اسفراین را برعهده داشت که بین حاکم اسفراین و صعلوک جنگ‌های سختی صورت گرفت که بیشتر آبادی‌ها ویران گشت در حین همین درگیریها سپاهیان مغول بر جلال‌الدین پیروز شده و راهی شهر نیشابور و ولایت‌های تابع آن شدند سرپرستی سپاهیان برعهده دو سردار معروف به نام جبه نوین و سبتای بهادر بود. جبه نوین عازم نیشابور شد و سبتای عازم رادکان و خبوشان شد در رادکان به علت چشمه‌های جوشان و آب هوای خوبی که داشت از آن خوشش آمده بود از کشتار زیاد خودداری کرد ولی در قوچان به علت بی‌توجهی مردم درآن کشتار زیادی انجام داد و بعد از آن به اسفراین و ادکان حمله کرد و ساکنان آن را قتل‌عام کرد و از راه جوین سوی مازندران عازم شد و. با مرگ چنگیز خان سرزمین‌های مفتوحه نیز بین فرزندان او تقسیم شد حکومت ایران به جوچی رسید. در زمان منگو قاآن جنتیمور یکی از سرداران جوچی حاکم خراسان شد. در این حین ملک نظام الدین و ملک بهاءالدین نزد جنتیمور رسیدند و با او همکاری کردند و جنتیمور، در سال ۶۳۰ هجری ملک بهاءالدین صعلوک را به حکومت اسفراین، بیهق، جوین، جاجرم و ارغیان منصوب کرد و هریک را پایزده یرلیغ داد ۳۸۶. اختلاف بین ملک بهاءالدین و محمود شاه سبزواری حاکم سبزوار که از وابستگان شرف الدین وزیر جنتیمور بود، شرف الدین محمود شاه را برای به دست آوردن مالیات اجباری به اسفراین، جوین، جاجرم و جوربد و آنچه به ملک بهاءالدین صعلوک تعلق داشت فرستاد. وی به خاطر تعصب ما بین پیروان شیعه و سنی و دشمنی آشکاری که شخصاً از قدیم با امرای اسفراین داشت، چنان آتش ستمی افروخت که روی حجاج را سپید کرد. بیشتر مردم را به خاک سیاه نشاند و دچار فقر و ناداری ساخت و ابروی اکثر شان را ریخت (جوینی، ۱۳۲۹: ۲۵۹). امیر ارغون خان حاکم جدید خراسان که خبر مظالم محمود شاه بر اسفراینی‌ها را شنیده بود بر حال مردم رقت آورد و مقداری از مالیات‌ها را بخشید و آنهایی که به زندان گرفتار شده بودند را آزاد کرد. اسفراین در دوره ایلخانیان مغول به رغم صدمات جبران ناپذیری که دیده بود به خاطر قرارگرفتن در مسیر راه‌های تجاری دوباره رونق گرفت و شکوفا شد و به صورت یکی از ۱۸۲ ایالاتی که توسط خانها اداره می‌شد درآمد؛ و برای اولین بار از این زمان در اسفراین شاهد ضرابخانه می‌باشیم. که نشان از اهمیت این شهر است. اولین سکه هم به نام قاآن(۶۳۰–۶۷۰ ه. ق) ضرب شده است. در سال ۶۸۴ هجری به نام ارغون در اسفراین سکه ضرب شد که نشان می‌دهد در این زمان اسفراین تحت فرمان ارغون درآمده است. پس از ارغون طبق سکه‌های مضروب بین سالهای ۶۹۰–۶۹۴ ه. ق حکومت اسفراین زیر نظر گیخاتو بوده که منابع تاریخی از حکومت او در اسفراین سکوت اختیار کرده‌اند. پس از مرگ گیخاتو در سال ۶۹۴ ه.ق. طغاجار و دیگر امرا به خدمت بایدو خان پیوستند. در این زمان بین نوروز پسر ارغون و غازان خان چند نوبت جنگ سختی در نواحی نیشابور، جوین، اسفراین و ارغیان صورت گرفت که در این جنگ‌ها پی در پی دهات و مزارع از بین رفته است (خواجه رشید الدین، ۱۳۵۸: ۲۷–۲۸). غازان خان کوشید پس از جنگهای داخلی آرامش را در کشور برقرار سازد. وی برای سامان دادن به پریشانی وضع اقتصادی و اجتماعی مردم اصلاحاتی انجام داد؛ و یکی از این اصلاحات جمع‌آوری سکه‌های مختلف و رواج تنها یک نوع سکه بود. اسفراین نیز از جمله مناطق تحت فرمان او بود که درآن به نام او سکه ضرب شد. تنها سکه‌ای که از این پادشاه موجود و در اسفراین ضرب شده است داری تاریخ ۶۹۷ هجری می‌باشد (نیک گفتار، ۱۳۸۹: ۶۶) (تصویر شماره ۱۰). غازان خان در سال ۶۶۴ ه. ق با امرای خود و لشکریانش به نزد صدر الدین حموی جوینی اسفراینی رفت و اسلام اختیار کرد و کلمه توحید گفت و جمله مسلمان شد و آن سال عبادت-ها کرد و ائمه را نواخت مبالغی را برای مساجد و مدارس و خانقاه‌ها مصروف داشت. غازان محمود و امرایش در جوین و اسفراین دستور به ساخت کاریزها دادند که هنوز هم هست مانند روستای منگلی که منگلی بوغا ساخته و بداغ آباد که بداغ بوغا و آروغ ده که آروغ ساخته است (شاهد، ۱۳۸۷: ۲۹۸). پس از مرگ غازان، سلطان محمد خدابنده در سال ۷۰۳ هجری زمام امور را بدست گرفت و به ضرب سکه پرداخت پس از گرویدن او به شیعه، نام دوازده امام در حاشیه سکه‌ها نوشته شد (سرفراز و آور زمانی، ۱۳۸۳: ۲۸۰). طبق سکه‌های موجود از این پادشاه از سال ۷۱۰–۷۱۴ ه در اسفراین ضرب شده در روی آن نام دوازده امام حک شده که این نشان می‌دهد مذهب تشیع در زمان خدابنده در اسفراین مدتی رسمی می‌شود (نیک گفتار و بهنامفر، ۱۳۸۷: ۱۲۲–۱۲۶). (تصویر شماره ۱۱) بعد از اولجایتو، ابوسعید بهادر خان، آخرین ایلخان (۷۱۶–۷۳۶ ه. ق) حاکم اسفراین بوده؛ اما از سکه‌هایی که او در سال ۷۱۷ و۷۳۲ هجری قمری ضرب کرده. (تصویر شماره ۱۲–۱۳)، چنین بر می‌آید که او برخلاف اولجایتو به مذهب تسنن گرایش داشته و در اسفراین هم این مذهب را رواج داده است. در این دوره به خاطر گرایش حکمرانان مذاهب تشیع و تسنن هر یک برای مدتی رسمی شد، تشیع در زمان اولجایتو و تسنن در دوره ابو سعید بهادر خان. حضور مذاهب گوناگون و رواج تصوف و فرقه‌های آن در این دوره تأثیرات زیادی بر زندگی اجتماعی مردمان اسفراین داشته است بطوریکه اغلب مردم و پیروان مذاهب مذکور (تشیع و تسنن) با یکدیگر درگیر و همواره به جنگ و جدال می‌پرداختند. از طرفی بزرگانی چون شیخ احمد ذاکر گورپانی، شیخ نور الدین کسرقی اسفراینی، شیخ رضی الدین علی لا لا و ... با ایجاد مکاتب سلسله کبرویه باعث رونق هر چه بیشتر تصوف و عرفان در منطقه شدند (آقا ملایی، ۱۳۸۹: ۲۱۶–۲۳۸). به طور کلی شواهد باستان‌شناسی از دوران ایلخانی بیانگر رشد و شکوفایی شهر اسفراین می‌باشد؛ به گونه‌ای که شهر اسفراین در این دوره بیشترین گستردگی را داشته و شهر به بخش‌های مختلف چون بخش صنعتی، ضرابخانه، بازار، مسجد و آب انبار و بخش حاکم نشین تقسیم می‌شده است که احتمالاً بخش‌های متعدد دیگری نیز داشته؛ که به دلیل وسعت زیاد شهر و کمبود کاوش‌های باستان‌شناسی تا کنون باستان شناسان موفق به کشف و دستیابی به آنها نشده‌اند. لازم است ذکر شود که اسفراین در این دوره شکوفایی و رونق خود را مدیون گذر راه تجاری ارغیان به توس از مسیر اسفراین و توجه امرای مغول چون غازان به منطقه می‌باشد که این موضوع با کشف سکه‌های ضرب اسفراین در این دوره که از نواحی و مناطق مختلف به دست آمده کاملاً قابل اثبات و تأیید است (تصویر شماره ۱۴). از موارد دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد کشف کاشی‌های زرین‌فام (تصویر شماره ۱۵) ایلخانی و سفال‌های شاخص این دوره و گچبری‌های زیبایی (تصویر شماره ۱۶) است که از حفاری بخش‌های ایلخانی شهر تاریخی بلقیس به وفور بدست آمده است.

• دولت تیموریان:در اواخر قرن هشتم شخصی به نام تیمور که ادعا داشت از اعقاب چنگیزخان است، توانست بر رقیبان خود غلبه نموده، به تدریج تمام آسیای مرکزی و ماوراءالنهر را تصرف کند. تیمور پس از آنکه موقعیت خود را مستحکم ساخت؛ سمرقند را پایتخت خویش قرار داد وبه خوارزم، سپس مغولستان و بالاخره ایران جمله کرد او در این لشکرکشی‌ها بسیاری را کشت و حکام محلی را مطیع خود ساخت. درنخستین یورش به خراسان (سال ۷۸۳ ه) وی سپاهیان خود را به دو قسمت کرد: گروهی را به سوی نیشابور و سبزوار گسیل داشت تا حکومت سربداران را که حاکمش علی موید بود، براندازد وگروه دیگر را به سوی توس و کلات به حرکت درآورد تا به حکومت علی بیک جونی قربانی که براین منطقه فرمانروایی داشت، پایان دهد

شرف الدین یزدی حملات تیمورلنگ به منطقه اسفراین را در کتاب ظفرنامه چنین گزارش داده است: «.... و صاحب قران (تیمورلنگ) ازآنجا{نیشابور} به سعات اقبال سوار شده و به جانب اسفراین که گماشتگان امیر ولی داشتند روان شد و مقارن وصول که مردم هنوز به تعیین یورت و مقام و اندیشه نزول و ضرب خیام مشغول بودند، حکم جهان مطاع پنفاذ پیوست کار شهر بسازد عساکر نصرت به شعار بی توقف چپرها و سپرها گرفته روی به حصار نهادند و رسیدند و فتح کردن یکی بود حصار را رخنه‌ها کرده درآمدند و بسیاری به قتل آوردند عمارات مطلقاً از حصار و خانه و مسکن و کاشانه با زمین هموار گشت. چون قهر سپاهش درآمد دست همه خلق شد کشته شهر پست حصار و بیوت و مساکن نماند و جز نامی از اسفراین نماند»

• دولت صفویان

و باز به بلده اسفراین عبور فرموده در آن بلده به پایبوسی اشرف مشرّف گردید؛ چه پادشاه جهانگیر بعد از رخصت سپاه فرهاد خان بر اثر ایشان طیّ مسافه نموده داخل بلده اسفراین گشت و بر حال مقتولان آن بلده ترحّم نموده عبد المؤمن خان را به دعای بد نفرین نمود. پس چند روز در آن مقام توقف فرموده به تعمیر برج و باره آن بلده پرداخت و محافظت آن را در عهده اقتدار محمّد سلطان بیات قرار داده عنان عظمت به پایه سریر خلافت معطوف داشتند. روضه الصفویه، ص: 705 162 گفتار در معاودت عبد المؤمن خان بعد از مراجعت موکب عزّت و اجلال پادشاه زمان به مستقرّ دولت و بیان قتل عام بلده سبزوار و نهضت پادشاه جهاندار مرتبه دیگر بر سمت خراسان و فرار عبد المؤمن خان.

راویان این خبر غم انجام چنین روایت کنند که عبد المؤمن خان بعد از مراجعت موکب عزّت و اقبال مرتبه دیگر [364 الف] همّت بر اخذ اسفراین گذاشته محمّد سلطان بیات را محاصره نمود. محمّد سلطان بیات وایل و اویماق وی که در استعمال توپ و تفنگ ید طولایی داشتند و ید بیضا می نمودند در محافظت آن بلده نهایت جدّ و اجتهاد به عمل می آوردند و در حراست آن قلعه محاربات عظیم از ایشان به وقوع آمد. امّا چون سپاه اوزبک بی حدّ و عدّ بود بالاخره از مقاومت عاجز آمده بعد از دو سه ماه محاربه به مصالحه بیرون رفته به درگاه عرش اشتباه، که در چمن لار متوقف بودند، توجّه نمود. عبد المؤمن خان بعد از آن که خاطر از مهمّات اسفراین جمع نمود تسخیر دار المؤمنین سبزوار از باطن شآمت میامنش سر زده با آن سپاه دور از ترحّم به ظاهر بلده سبزوار نزول نمود و همگی همّت قصیر بر انتزاع آن بلده فردوس آیین نمود. مدّت چهارده روز در تنقیص شیعیان سبزوار کوشیده

• قاجار:
• پهلوی:
• جمهوری اسلامی:

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی بخش کوهستانی شمال روستای زالی، ۱۳۹

نمونه گونهای روستای زالی۱۳۹۰

درختچه ورک از پوشش گیاهی روستای زالی، ۱۳۸۶

پوشش گیاهی روستای زالی، ۱۳۸۹، عکس از: احمد نیک گفتار

نمونه‌ای ازدرختچه بادامچاهی ازپوشش گیاهی روستای زالی

درخت بادام ازپوشش گیاهی روستای زالی ۱۳۹۱

پوش گیاهی اسفراین در شهرستان اسفراین دو نوع پوشش گیاهی طبیعی قابل تشخیص است.

الف- جنگلها و مراتع: براساس آمار اداره کشاورزی اسفراین سطح جنگلها و مراتع این شهرستان حدود ۰۰۰/۴۵۰ هکتار می‌باشد که نسبت به کل اراضی زراعی تحت آیش و کشتهای مختلف و باغات که حدود ۷۵۰۰۰ هکتار است رقم قابل ملاحظه‌ای را تشکیل می‌دهد. در این جنگلها که در ارتفاعات شمالی و شمالی شرقی قرار دارند، درختان و درختچه‌هایی مانند پسته، انار، سماق، زبان گنجشک، انجیر، زالزالک، ارغوان، ذغال‌اخته، گلابی وحشی، سنجد وحشی (در دره‌ها) و غیره را می‌توان نام برد.

در ارتفاعات ساری‌گل، سالوک، شاه‌جهان جنگلهای پراکنده‌ای از درخت ارس نیز وجود دارد که در حقیقت نمی‌توان به آنها جنگل اطلاق کرد. این درختان توسط اداره محیط زیست شهرستان اسفراین حفاظت می‌شود.

قسمتی از مراتع شهرستان اسفراین مراتع مشجر هستند. یعنی مراتع و جنگلهای تنک در کنار هم قرار دارند. ۶۰ درصد مراتع حوضه استحفاظی ادارهٔ جنگلبانی اسفراین که بیشتر در ارتفاعات مشرف به شهرستان بجنورد و شیروان هستند مراتع ییلاقی می‌باشند که به سه دسته تقسیم می‌شوند.

۱- مراتع درجه ۱، ۱۰ درصد

۲- مراتع درجه ۲، ۳۰ درصد

۳- مراتع درجه ۳، ۶۰ درصد

۴۰ درصد بقیه مراتع که در جنوب و جنوب غربی شهرستان پراکنده‌اند مراتع قشلاقی هستند. ۸۰ تا ۸۵ درصد مراتع قشلاقی درجه ۳ و ۱۵ درصد بقیه جز مراتع درجه ۲ هستند.

متأسفانه به علت چرای بی‌رویه دامها مراتع در حال تخریب هستند و از وسعت آنها کاسته می‌شود.

ب- گیاهان و بوته‌ها و درختچه‌های پراکنده: این نوع پوشش گیاهی نیز شامل دو قسمت است.

۱- منطقة شمال و شمال‌شرقی که کوهستانی هستند و گیاهان موجود بیشتر شامل گونه‌هایی از قبیل انواع گون، قیاق، پیاز کوهی، فرز، درمنه، خارشتر، بارهنگ، ورک، اسپند، پونه، قارچ، زرشک معمولی است و به آن زرک می‌گویند)، قسنی، استادقدوس، قرپچ (که قبلاً به عنوان ماده‌ای برای شستشو استفاده می‌شده‌است)، نخود وحشی، بومادران و…. است.

نوعی گون به نام Astragalus siliquosus در شیب شمالی کوه‌ شاه‌جهان از طرف روستای در پرچین در ارتفاعات ۲۵۰۰–۱۷۰۰ متر مشاهده می‌شود.[۳] گون از نظر اقتصادی حایز اهمیت خاصی است و همه ساله مقدار قابل توجهی کتیرا ازآن به دست می‌آید.

۲- منطقة جنوب و جنوب غربی که شامل تپه ماهور و تپه‌های نسبتاً مرتفع هستند. گیاهان موجود در این منطقه شامل گونه‌هایی مثل، درمنه، تلخه‌بیان، خار زرد و خار بادبر، بومادران، سالیکورنیا و سالسولا، اسپند، درمنه دشتی، بادبرو … می‌باشد.

قسمتهایی از مراتع شمالی از جمله اطراف روستای سارمران و ارتفاعات شاه‌جهان به دلیل وجود شکار فراوان از زمان رژیم گذشته حفاظت شده اعلام شده‌است.

حیات وحش اسفراین

شهرستان اسفراین به دلیل موقعیت جغرافیایی و وجود مراتع و جنگلهای پراکنده زیستگاه مناسبی برای حیوانات وحشی است. عمده‌ترین آنها عبارتنداز:

شغال، گورکن و خرگوش که بیشتر در دشتها دیده می‌شوند.

علاوه بر حیوانات فوق، انواع مختلف مار از جمله افعی و کبری، انواع پرندگان همچون، جغد، چوب پا، بوف، سبزقبا، زاغی، کبک، تیهو، زنبورخور، قرقاول، پرستو، لاشخور، انواع گنجشک، انواع بلبل، بلدرچین، سینه سرخ، و غیره نیز در اسفراین وجو دارند.

منابع آب اسفراین

به طور کلی منابع آب تأمین کننده آبهای ناحیه اسفراین بارندگی است و به ویژه از ذوب برف دامنه‌های جنوبی ارتفاعات آلاداغ و شاه جهان ناشی می‌شود. با توجه به ویژگی بارشها، آبهای جاری غالباً به صورت سیلابهای فصلی و اتفاقی ظاهر می‌شوند. شبکه‌های دایمی به قسمتهای شمالی دشت محدود می‌شود و فقط رودخانه‌های بیدواز و روئین دارای جریان همیشگی هستند. ذوب برف در ارتفاعات شمالی و نفوذ تدریجی آندر خلل و فج و شکستگیهای تشکیلات زمین‌شناسی سفره آبهای زیر زمینی را تغذیه می‌کند.

الف- آبهای سطحی: در ناحیه اسفراین جریانهای سطحی از گذشته‌های دور دارای اهمیت ویژه‌ای بوده و از آنها بهره‌برداری می‌شده‌است. حمدالله مستوفی در نزهت القلوب می‌نویسد: اسفراین از اقلیم چهارم است …. و هوایش معتدل است. اما چون آب از رودخانه که در پای قلعه‌است می‌آید و آنجا درخت جوز بسیار است ناسازگار می‌باشد. سدسازی و استفاده از آن برای مهار آب‌های سطحی نیز معمول بوده‌است. سد مهار که احتمالاً مربوط به دورة ساسانیان است و بعدها توسط خواجه نجم‌الدین علوی حسینی فرزند خواجه کمال‌الدین فرزند خواجه غیاث الدین از عرفای اواسط دورة تیموری تعمیر و مرمت شد، از آن جمله‌است. آب این سد به زراعت روستاهای اطراف برده می‌شد.

رودخانه‌ها

کال ولایت این رودخانه که مهم‌ترین رودخانه بخش بام به حساب می‌آید یک رودخانه فصلی است که بیشتر محوطه‌ها و روستاهای فعلی در حاشیه این رودخانه ایجاد شده‌اند. از شاخه‌های اولیه تشکیل دهنده رودخانه جاجرم می‌باشد. از تلاقی شاخه‌های اولیه خود بنام‌های آب خرق و شیون در حوالی دهستان بام واقع در ۴۲ کیلومتری جنوب خاوری اسفراین تشکیل می‌شود. بهمین علت در ابتدا به نام رود بام نیز نامیده می‌شود. از جهت خاور باختری جریان می‌یابد پس از عبور از روستای اردین، دستجرد، حصاری و دریافت چند شاخه دیگر بi نام‌های نهامود، جهان و آستین، در روستای جهان‌آباد با رودخانه اسفراین تلاقی نموده رودخانه جاجرم را به وجود می‌آورد. حوزه آبریز این رودخانه بخش خاوری شهرستان اسفراین واقع می‌باشد. طول این رودخانه ۶۰ کیلومتر بوده و وسعت حوزه آبریز آن بالغ بر ۸۰۰ کیلومتر مربع می‌باشد. این رودخانه دارای جریان فصلی بوده و بهار دارای آب می‌باشد.

رودخانه بیدواز (میلانلو): رودخانه بیدواز از رودخانه‌های مستقل شمال حوضه مرکزی ایران به حساب می‌آید. سرچشمه‌های این رودخانه کوه‌های شاه نظر، برمهان و تبران در ۱۸ کیلومتری شمال اسفراین است که بعد از مشروب ساختن آبادی‌های سرخ قلعه، سرچشمه، اردوغان، بیدواز، قلعه سفید، دنج، پرکانلو، قزاقی و شهر اسفراین در نهایت در غرب شهر اسفراین در دشت پخش می‌شود. این رودخانه با شیب بستری به طور میانگین قریب به یک درصد منطبق بر شیب عمومی دشت اسفراین از شمال شرق به جنوب غرب این دشت جریان دارد. کیفیت آب رودخانه بیدواز بعد از نواحی سرچشمه‌ها و سرشاخه‌های اصلی آن به ویژه به دلیل عبور این رودخانه از محدوده‌های شهری و روستایی و تخلیه فاضلاب‌ها در آن به سرعت کاهش می‌یابد. تا پیش از احداث سد بر روی این رودخانه آب این رودخانه تماماً به مصرف کشاورزی می‌رسید ولی با احداث سد میزان آبی که به بخش‌های پایینی دشت وارد می‌شود بسیار کم است و سیلاب‌ها نیز در سال‌های اخیر به حداقل رسیده و به طور کلی آبدهی آن بسیار کاهش یافته است. این رودخانه در روستای قهرمان آباد با رودخانه بام یا کال ولایت تلاقی کرده و رودخانه قره سو یا جاجرم را تشکیل می‌دهد. آبدهی آن در مدت ۱۲ سال نمونه برداری ۲۸/۸ میلیون متر مکعب در سال بوده و حداکثر آبدهی لحظه‌ای آن ۴/۱۱۱ متر مکعب در ثانیه اندازه‌گیری شده است که نشانگر شدت سیلابی بودن آن است. طول رودخانه ۷۵ کیلومتر و مساحت حوضه آبریز آن ۸۰۰ کیلومتر مربع را بالغ می‌شود این رودخانه نقش مهمی در ایجاد استقرارهای دوره اسلامی داشته است.

قومیت

کردها و تات‌ها اکثریت ساکنین شهرستان را تشکیل می‌دهند. همچنین اکثر مردمان مرکز شهرستان را هم کردهای کرمانج و تات‌ها شامل می‌شوند که به زبان‌های کردی کرمانجی و تاتی سخن می‌گویند. ترک‌ها از دیگر ساکنین این شهرستان هستند.

آرامگاه‌ها

مقبره بابا قدرت

شماره ثبت در فهرست آثار ملی: ۱۱۰۵۲ موقعیت: شهرستان اسفراین، بین روستای نصرآباد و بابا قدرت بنای مقبره باباقدرت از آثار تاریخی ارزشمند شهرستان اسفراین به شمار می‌رود که تاریخ دقیق ساخت آن معلوم نیست، ولی اغلب آن را به دورهٔ صفوی نسبت می‌دهند. برجسته-ترین ویژگی این اثر تلفیق معماری دستکند و افزوده‌است. بنای مقبره در دل تپه‌ای حفر شده و متشکل از یک دالان دستکند به طول حدود ۴۰ متر و یک اتاق گنبددار در انتهای دالان است که در آن قبری وجود دارد. به اعتقاد مردم و اهالی روستاهای مجاور این مکان مرقد یکی از نوادگان محمد تقی به نام بابا حسین، معروف به بابا قدرت است.

آرامگاه رشید الدین محمد بیدوازی

شماره ثبت در فهرست آثار ملی: ۲۱۹۲ موقعیت: شهرستان اسفراین، روستای بیدوار آرامگاه رشید الدین محمد بیدوازی از یادمانهای دورهٔ ایلخانی در شهرستان اسفراین است. پلان این آرامگاه از نوع هشت ضلعی گنبددار است و در قسمت فوقانی دیوارها، در نمای داخلی، دو ردیف کتیبهٔ گچبری به خط ثلث بر متن لاجوردی نقش شده‌است. در قسمتی از کتیبهٔ ردیف اول در ضلع شرقی، صاحب آرامگاه، نوادهٔ شیخ همام و نبیره شیخ احمد غزالی صاحب تبار معرفی شده و کتیبه ردیف دوم شامل ده آیهٔ آغازین سوره فتح است. مصالح اصلی این بنا را قلوه سنگ، ملات گچ و آهک تشکیل داده و احتمالاً در دوره صفویه قسمتهای بالایی گنبد با آجر تعمیر و بوسیله کلاف چوبی مستحکم شده‌است.

آرامگاه شاهزاده محمد باغشجرد

شماره ثبت در فهرست آثار ملی: ۵۹۵۰ موقعیت: شهرستان اسفراین، روستای باغشجرد آرامگاه باغشجرد یکی دیگر از بقاع متبرکهٔ شهرستان اسفراین است که احتمالاً دورهٔ صفوی بنا شده‌است. پلان بنا بصورت مربع شکل است و چهار ورودی در جهات اصلی داشته که فعلاً فقط ورودی شرقی باز است و سایر ورودی‌ها به شکل تاقنما درآمده‌اند. در نمای داخلی، بر حاشیهٔ ورودی‌ها و در حد فاصل تاقچه‌ها نقوش گیاهی و ترنج‌های هندسی نقش شده و در قسمت افریز کتیبه‌های قرآنی و بر جرز ورودی ادعیه به رنگ سفید در متن لاجوردی دیده می‌شود.

آرامگاه امامزاده حمزه بن موسی (دهنه شیرین)

شماره ثبت در فهرست آثار ملی: ۵۱۵۱ موقعیت: شهرستان اسفراین، روستای دهنهٔ شیرین بقعه امامزاده حمزه بن موسی از آثار مذهبی-تاریخی دورهٔ صفوی در شهرستان اسفراین است. طرح کلی پلان بنا مربع شکل است که بوسیله سه کنج در گوشه‌ها فضای مناسب برای استقرار گنبد بر فراز آن فراهم شده‌است. در ضلع جنوبی بنا ایوان کاشیکاری شده‌ای وجود دارد. نمای داخلی آرامگاه با نقوش گیاهی و کتیبه‌های قرآنی و ادعیه به خط ثلث تزیین شده‌است. اغلب نقوش و کتیبه‌ها متعلق به دوران قاجار است.

آسیاب‌ها

دورنمایی از آسیاب آبی روستای بام که بخش زیادی از آن توسط سیلاب فرو ریخته که توسط شوراهای روستای بام و میراث فرهنگی شهرستان اسفراین درشرف بازسازی می‌باشد

بقایایی از تنوره آسیاب آبی روستای بام

آسیاب آبی یا آسیا اووی دستگاهی بوده‌است که برای خرد کردن گندم و سایر غلات و برای درست کردن آرد وجود داشته‌است و با استفاده از تکنیک سرعت آب و یا فشار آب کار می‌کرده‌است در ایران تقریباً در هر شهر و روستائی در قدیم آسیاب آبی وجود داشته‌است و قدمت این آسیاب‌ها را به سلسله پادشاهی ساسانیان نسبت می‌دهند شیوه کار آسیاب‌های آبی طرز کار این آسیاب‌ها اینطور بوده که در مسیر جریان آب منزلی را با ارتفاع بیشتر از معمول سایر منازل بنا می‌کردند که محل انبار گندم و لوازم آسیاب بوده در نزدیک این منزل معمولاً بند آب قرار داشته که آب را در ان جمع‌آوری می‌کردند (کار یک مخزن بزرگ را انجام می‌داده‌است) عمده‌ترین قسمت آسیاب تنوره عمودی آن است که به صورت مخروطی ناقص و وارونه طراحی و ساخته می‌شده‌است، به گونه‌ای که آب ذخیره شده در آن ز سوراخی کوچک با فشار پره‌های آسیاب را به حرکت درمی‌آورد. (چندین قطعه سنگ مدور (حدود ۲۰ قطعه) به قطر تقریبی۸۰ سانتی‌متر و ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر که درون ان به میزان ۲۰ سانتی‌متر سوراخ شده‌است را از بالای خانه ساخته شده به سمت پائین روی هم گذاشته که آب از درون این سنگها با فشار به پائین هدایت شده) در زیر این سنگها (تنوره مخروطی شکل) که آب از درون ان با فشار خارج می‌شده یک پره چوبی قرار داشته که با برخورد پر فشار آب از انتهای مخروط (انتهای قیف) با ان به حرکت در می‌آید چرخش این پره چوبی باعث ذخیره شدن نیرو در ان می‌گردد و این نیرو به وسیله یک میله که دو سر ان چرخ دنده قرار داشته به دو سنگ اصلی آسیاب که توضیحات این سنگ در ادامه خواهد آمد منتقل شده و باعث چرخش سنگ بالائی آسیاب می‌گردد در کنار این دو سنگ مخزن گندم قرار دارد که گندم از آنجا به داخل سوراخی که در وسط سنگ بالائی آسیاب تعبیه شده وارد می‌گردد و این گندمها در بین سنگهای آسیاب قرار گرفته و موجب خرد شدن و با دوران سنگ آسیاب نهایتاً تبدیل به ارد می‌گردند. مسئول تحویل بار گندم و جو فردی به نام کوالانچی بوده‌است که علاوه بر مسئولیت قبلی مسئولیت ارد کردن گندم‌ها را نیز داشته است بزرگترین آسیاب همین آسیابی بوده که در انتهای روستا قرار داشته و در هر شبانه روز توان آسیاب ۱۲ خرکی بار معادل ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلو را داشته‌است شروع فعالیت این آسیاب‌ها معمولاً از اول میزان (پائیز) تا یکماه بعد از عید (اوایل اردیبهشت) بوده و علت ان هم بخاطر این موضوع بوده که در این مدت کشاورزان محصول خود را جمع‌آوری کرده و گندمهای خود را جهت تهیه ارد به آسیاب‌ها می‌سپردند. اوج کاری آسیاب‌ها در فصل پائیز به حدی بوده‌است که آسیاب‌های روستا نیز در برخی مواقع قادر به پاسخگوئی به برخی اهالی روستا که دیرتر گندم و جو خود را برداشت کرده بودند نمی‌شد (چرا که باید در انتظار طولانی برای تهیه ارد خود می‌ماندند) و آنها مجبور بودند برای تهیه آرد خود به روستای خرق (که در تمام فصول سال آسیاب‌هایش دائماً بعلت وجود آب فراوان فعال بودند) مراجعه و یک شبانه روز در آنجا اقامت کنند تا گندم خود را ارد کنند. میزان دستمزدی که کشاورزان به آسیابان پرداخت می‌کردند از هر ۱۰۰کیلو گندم چهار و نیم کیلو ارد بوده‌است. از طرفی در این مدت (پائیز تا یک ماه بعد از عید) کشاورزان جهت آبیاری مزارع خود به آب کمتری نیاز داشتند و بعلت بارشهای پائیزی رودخانه روستا سرشار از آبهای روان بوده و اصطلاحاً زمان پرآبی روستا بوده‌است اما در سایر فصول (بهار و تابستان) نیز این آسیاب‌ها تعطیل نمی‌شدند این آسیاب‌ها با تغییراتی که در قطعات آسیاب خود می‌دادند از جمله جابجائی دو سنگ کوچکتر با دو قطعه سنگ اصلی (که گندمها در درون ان ریخته می‌شده و عمل آسیاب رو انجام می‌داده‌اند) موجبات فعال ماندن این آسیاب‌ها را فراهم می‌نمودند این مر بیشتر بدین علت انجام می‌شد که اولاً آسیاب در مواقع کم‌آبی با فشار آب کمتر نیز فعال باشد و نیاز به آب پر فشار نداشته باشد و از طرفی فعال ماندن این آسیاب موجب مراجعه اهالی روستا و سایر روستاها و نهایتاً درآمد بیشتر به آنان نیز می‌شد.

آسیاب آبی بام

در یکی از دوران‌های پر رونق روستای بام و زمانی که روستای بام بسبب موقعیتهای اجتماعی و کشاورزی (اقتصادی) که داشت، مورد توجه سایر روستاها بود یکی از دلایل توجه به روستای بام وجود آسیاب‌های آبی بود. زمان دقیق ساخت آسیاب‌های آبی دقیقاً مشخص نیست، اما زمان زوال و ازبین رفتن آنها تقریباً مشخص است که در ادامه بدان اشاره می‌نماییم. چگونگی پیدایش، ساخت و نحوه کار این آسیاب‌ها می‌تواند مورد توجه باشد. تعداد ۵ آسیاب آبی در روستای بام وجود داشت که ضمن اینکه این آسیاب‌ها در نقاط مختلف بام پراکنده بودند اما دو ویژگی مشترک داشتند اول آنکه اکثر آنها در مسیر جوی بام (که دارای آب فراوانی بوده‌است) قرار داشتند که از لحاظ موقعیت مکانی، یکی در بالای روستا (معروف به یوخارکو درمن (آسیاب بالا)) متعلق به حاج سید رضا هاشمی، اول جاده خرق- بام قرار داشت و یکی در تپه سرخ (معروف به سرخ درمن) متعلق به حاج الله وردی راوخی در مسیر سمت چپ بام به راوخ و دیگری در مسیر منتهی به نظر گاه مسیر منتهی به دوقوز دره(۹ کوه) از سمت گونی باغ) متعلق به حاج اسماعیل اسحاق و دیگری در قارشی معروف به درمن آقای سروری (معروف به کافرها) و آخرین آسیاب نیز در انتهای روستا اول راه سوملا (معروف به تای که درمن (آسیاب پائین))که متعلق به حاج غلام حسین بگی و سپس فرزندان ایشان کربلائی حسین بگی –حاج حسن بگی – رمضانعلی بگی – حاج یحیی بگی بوده‌است. دوم اینکه این آسیاب‌ها برای حمل و نقل بهتر گندمها و همچنین ارد تولید شده در مسیر راه‌ها قرار داشتند که همین‌طور که پیداست سه آسیاب از ۵ آسیاب در راه‌های اصلی قرار داشتند شاید این سؤال پیش اید که علت وجود این تعداد آسیاب چه لزومی داشته است؟ پاسخ این سؤال روشن است ان زمان روستای بام دارای موقعیت خاصی از لحاظ جمعیت و میزان زمینهای زیر کشت گندم و جو و همچنین آب فراوان و جاری دو رودخانه اصلی روستای بام بوده‌است این عوامل موجب شده بود که روستای بام علاوه بر مرکزیتی که نسبت به سایر روستاها داشته جهت تأمین نیاز خود و همچنین سایر روستاهای دیگر لزوماً آسیاب‌های متعددی داشته باشد. در حال حاضر از این آسیاب‌های آبی بقایایی بجا مانده که بهترین ان در انتهای روستا و در تلاقی کال و مسیر معروف به سوملا قرار دارد (آسیاب پائین)

معدن و روش ساخت قطعات آسیاب‌ها بام ساخت و تهیه قطعات این آسیاب‌ها توسط خود اهالی روستا انجام می‌پذیرفته سنگهای آسیاب را از محل شاوی پشت کوه قارا قوزی (کوه سیاه) که دارای سنگهای سفت و محکمی می‌باشد می‌آوردند. بدین ترتیب که ابتدا با یک میله آهنی به نام بایرام که زائده‌ای نیز بر سرش داشته سوراخی با عمق ۴۰ سانتی‌متر حفر و سنگریزه‌های داخل سوراخ را با زائده‌ای که بر سر ان میله آهنی بوده بیرون می‌کشیدند و سپس باروت داخل ان می‌ریختند و با سمبه آن را فشار داده تا خوب باروت‌ها فشرده شده بعد از آنکه سوراخ خوب پر شده با چاشنی و فتیله‌ای که کار می‌گذاشتند موجبات انفجار را بوجود آورده، قطعات سنگ از کوه جدا شده و سپس زائده‌های آن را جدا می‌کردند و با تعدادی گاو قوی با گاری آنرا به روستا منتقل و آنرا تراش می‌دادند اندازه قطر سنگ‌های اصلی آسیاب ۷ وجب بوده (که در اصطلاح روستا بدان ۷ پنجه می‌گویند) که حدوداً معادل ۱۲۰ سانتی‌متر و ارتفاع آنها حدود ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر می‌باشد. تراش این سنگ (دو قطعه سنگ اصلی آسیاب که به سنگ زیرین و زبرین مشهور است) معمولاً یکسال طول می‌کشید و تراش سایر سنگها که کوچکتر بوده‌اند و داخل آنرا می‌بایست برای ورود و خروج اب (تنوره عمودی)، سوراخ می‌کردند زمان کمتری نیاز داشته‌است. با اختراع دستگاه بخار و همچنین جایگزین کردن سوخت فسیلی از جمله گازوئیل و پدید آمدن نیروی محرکه جدید به جای اب، و به دنبال ان صنعتی شدن ابزار و دستگاهای سنتی، آسیاب‌ها نیز از غافله صنعتی شدن عقب نمانده و به روستای ما هم سرک کشیدند

مشاهیر، رجال و نویسندگان

• ابوالعباس اسفراینی: وزیر دوره سامانی
• شیخ عزالدین حسن اوغلو اسفراینی: شاعر ترک قرن هفتم هجری

صنعت و معدن

تعداد صنایع موجود شهرستان اسفراین ۵۶ واحد می‌باشد. تعداد معادن دارای پروانه بهره‌برداری شهرستان ۳۰ فقره با ذخیره قطعی ۲۶ میلیون تن می‌باشد. سنگ آهک و گچ از عمده‌ترین معادن در سطح این شهرستان می‌باشد. از صنایع در دست احداث می‌توان به کارخانه سیمان سفید، پودر لاستیک و CNG اشاره کرد.

مهمترین واحدهای صنعتی شهرستان اسفراین

• مجتمع صنعتی (فولاد) اسفراین (کیلومتر ۱۲ بجنورد)[۱]
• کارخانه لوله گستر اسفراین (کیلومتر ۱۰ بجنورد)[۲]
• تولیدی فولاد کیمیای صبا (شهرک صنعتی اسفراین) [۳]
• آذین فورج (کیلومتر ۵ بجنورد)[۴]
• تعاونی رویان شیمی (رویین)
• تعاونی آرد والسی مطهر (کیلومتر۲۵ سبزوار)
• پست ۴۰۰ کیلوولت اسفراین

جاذبه‌های گردشگری

پارک ملی ساریگل: منطقه ساریگل با وسعتی معادل ۲۸۰۰۰ هکتار در شرق شهرستان اسفراین واقع شده‌است. این پارک در فاصلهٔ ۸ کیلومتری اسفراین و ۹۰ کیلومتری مرکز استان قرار گرفته‌است. پارک ملی و منطقه حفاظت شدهٔ ساریگل با توجه به ناهمواری و منابع آب نسبتاً فراوان، به‌ویژه در خانوادهٔ پرندگان، تنوع جانوری قابل توجهی دارد. پستانداران این زیست-بوم نیز اگر چه جزو گونه‌های استثنائی محسوب نمی‌شوند، اما تنوع نسبتاً خوبی دارند. از جمله مهمترین پستانداران و پرندگان ساریگل می‌توان به پلنگ، کفتار، گرگ، روباه، گربه وحشی، قوچ اورال، بز، آهو و کبک اشاره کرد. همچنین این منطقه حفاظت شده با بیش از ۲۰۰ گونه گیاهی از تنوع خوبی برخوردار است که قسمت عمده گیاهان منطقه را گونه‌های گلدار تشکیل می‌دهد.

-پارک ملی سالوک: پارک ملی و منطقه حفاظت شدهٔ سالوک با وسعتی حدود ۱۷۰۰۰ هکتار در شمال غربی شهرستان اسفراین قرار گرفته و فاصله آن تا مرکز استان خراسان شمالی ۳۰ کیلومتر است. پارک ملی و منطقه حفاظت شدهٔ سالوک تنوع جانوری خوبی دارد و یکی از مهمترین مناطق حفاظت شده ایران از نظر زندگی جانوری است. شرایط توپوگرافی دشتی-کوهستانی منطقه باعث شده‌است که این منطقه یکی از متنوع‌ترین زیستگاه‌های گونه‌های وحشی ایران به شمار آید. قسمت شمالی پارک سالوک کوهستانی و زیست‌بوم حیوانات گوناگون کوه‌زی و قسمت جنوبی آن نیز مناسب زیست حیوانات دشت‌زی است. همچنین در کف دره‌های این پارک گونه‌های درختی و درختچه‌ای مانند زرشک، بید، انجیر و گردو و در مناطق مرتفع گونه‌های ارس بصورت پراکنده و انبوه دیده می‌شود.

روستاها به تفکیک دهستان

روستاهای بخش مرکزی

۱-خوش ۲-سارمران ۳-چهار برج ۴-توی ۵-زاری ۶-کسرق

روستاهای بخش بام و صفی‌آباد

۱- روستای زالی ۲- اردین ۳- دستجرد ۴- قریه بکرآباد ۵- قریه کاریزدر ۶- جهان ۷- چهارمست ۸- آقج ۹- بیش آباد ۱۰- نوده بام ۱۱- قارضی ۱۲- کلاته بام ۱۳- آق قلعه ۱۴- قوچقر ۱۵- عیسی باغ ۱۶- کوشکندر(اسفراین) ۱۷- تارخه ۱۸-غوزه زن ۱۹- عنبراباد ۲- فتح‌آباد ۲۱-بام ۲۲- باباقدرت ۲۳- دهنه اجاق۲۴(گسک)

منابع

• دفتر برنامه‌ریزی، آمار و فناوری اطلاعات فرمانداری شهرستان اسفراین -
• پایگاه خبری تحلیلی اسفراین نیوز
• http://esfarayennews.ir
• * حافظ ابرو. جغرافیای خراسان در تاریخ حافظ ابرو،. م. تصحیح و تعلیق دکتر غلامرضا ورهام، نشر اطلاعات۱۳۷۰. صفحهٔ ۷۱. 
• * مهدی هوشیار. تحلیل الگوی تقسیمات کشوری شمال خراسان نمونه: شهرستان اسفراین،. تهران. تربیت مدرس. صفحهٔ.