تک‌واژ

کوچک‌ترین یکای (واحد) زبان که دارای نقش دستوری و معنایی مستقل می‌باشد تکواژ یا علامت نام دارد. هجاها و طول آنها نمی‌توانند برای بازشناختن تکواژها ابزار سودمندی باشند. معیار و سنجهٔ بنیادین این است که تکواژ را نمی‌توان به یکاهای دستوری کوچک‌تر بخش کرد.

تکواژها از به هم پیوستن واج‌ها تشکیل می‌شوند و تکواژها را نمی‌توان به واحدهای دستوری کوچک‌تر بخش کرد. تکواژها را به دو دسته بخش می‌کنند: تکواژ آزاد و تکواژ وابسته

در دانش زبان‌شناسی تکواژها را معمولاً میان دو ابرو قرار می‌دهند. مانند: {کن}، {من}

شمار تکواژهای یک زبان خیلی بیشتر از شمار واج‌های آن است.

تکواژی که مفاهیمی همچون جمع و زمان و نمود و مانند آن را به سازه‌ای می‌افزاید که به آن می‌پیوندد تکواژ تصریفی نامیده می‌شود؛ این تکواژ مقولهٔ دستوری سازه را تغییر نمی‌دهد.

تک‌واژ آزاد

به تکواژی می‌گویند که به تنهایی و به صورت مستقل در جمله به کار رود. تک‌واژ آزاد خود به دو بخش تقسیم می‌شود:

• تکواژ آزاد دستوری: تکواژهایی را گویند که معنی مستقلی ندارند؛ اما در ساخت دستوری جمله به صورت مستقل به کار می‌روند. مانند: به، از، در، برای، با، را و... تمامی این تک واژها در هر کجای جمله که باشند یک کلمه محسوب می‌شوند. حتی اگر به کلمه دیگری چسبیده و مفهوم آن را تغییر دهند مانند: با تعصب، برای من، به او ،... که این ترکیبات در جمله دو کلمه به حساب می‌آیند.
• تکواژ آزاد قاموسی (واژگانی): تکواژی است که دارای معنی مستقل است و در فرهنگ لغت برای آن معنی مشخصی می‌توان یافت. مانند: ابر، ماه، دست، اسب و...

تک‌واژ وابسته

به تکواژی می‌گویند که کاربرد و معنای مستقل در جمله ندارد و به تنهایی یک واژه به‌شمار نمی‌آید و بر دو نوع است:

• تکواژ وابستهٔ تصریفی: تکواژهایی را گویند که واژهٔ تازه‌ای نمی‌سازند؛ بلکه حالت واژه را تغییر داده و آن را برای قرار گرفتن در جمله تغییر می‌دهد. مانند: «ان» در درختان، «ها» در گیاهان، «تر» در سریع‌تر و...
• تکواژ وابستهٔ اشتقاقی: تکواژهایی را گویند که باعث ایجاد واژه‌ای جدید با معنایی مستقل می‌گردند. مانند: «- َک» در اتاقک، «ار» در رفتار، «چه» در بازیچه و...

جستارهای وابسته

• تکواژشناسی
• تکواژ آزاد
• تکواژ وابسته
• واج
• زبان‌شناسی

منابع

• مجموعه کتاب‌های زبان فارسی متوسطه و پیش‌دانشگاهی، رشتهٔ ادبیات و علوم انسانی
• ویکی‌پدیای انگلیسی