میرزا ابوطالب زنجانی
شناسنامه | ||
---|---|---|
نام کامل | فخرالدین محمد موسوی زنجانی | |
لقب | میرزا ابوطالب زنجانی | |
نسب | فخرالدین محمد بن امینالدین محمد بن میرزا محمدکاظم بن امیرمحمدحسین بن امیر محسن بن امیرسلیم بن علی موسوی اصفهانی |
|
زادروز | ۱۸ ذیالقعده ۱۲۵۹ | |
زادگاه | زنجان، ایران | |
تاریخ مرگ | ۱۵ ربیعالاول ۱۳۲۹ | |
محل مرگ | تهران، ایران | |
آرامگاه | آرامگاه شیخ بهایی، مشهد | |
دین | اسلام | |
مذهب | شیعه دوازده امامی | |
اطلاعات علمی و مذهبی | ||
استادان | سید حسین کوهکمری تبریزی مرتضی انصاری شیخ راضی |
|
کتابها | ایضاحالسبل کیمیای سعادت سیاحتنامه |
|
|
میرزا ابوطالب زنجانی (۱۲۵۹-۱۳۲۹) عالم اصولی و فقیه امامی بود. او با علمای اعلم همعصر خود مانند آخوند خراسانی مخالفت آشکار میکرد و برخلاف روحانیون مشروطه خواه مانند سید محمد طباطبایی و سید عبدالله بهبهانی در مقابل انقلاب مشروطه از محمد علی شاه حمایت مینمود و با سفارت انگلیس روابط خوبی داشت.
زندگی[ویرایش]
فرزند میرزا ابوالقاسم زنجانی. در ۱۸ ذیالقعده ۱۲۵۹ (۱۲۱۹ خورشیدی) در زنجان متولد شد. خاندان پدری او از دوران صفویه مقام مرجعیت و قضاوت شهر زنجان را داشتند. تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش آغاز کرد و سپس رهسپار قزوین شد. در ۱۲۷۸ به نجف رفت و در درس مرتضی انصاری و شیخ راضی شرکت کرد. او از برجستهترین شاگردان سید حسین کوهکمری تبریزی بود، چهارسال از درس کوهکمری بهرهبرد و از او اجازهٔ اجتهاد گرفت. در سنّ چهلسالگی به ایران بازگشت و در تهران اقامت گزید. جایگاه علمی و تبحر او در شاخههای متفاوت علوم دینی، سبب شد در اندک مدتی در زمرهٔ علمای مشهور تهران درآید.
او بیشتر وقت خود را به تألیف کتاب و تدریس گذراند. او هرچند از مجالس درس خارج فقه خود برای تبلیغ اصول دموکراسی و حقوق بشر و تعریف از پیشرفتهای کشورهای اروپایی بهره میبرد و شاگردانش را تشویق به آزادیخواهی میکرد، اما مخالف انقلاب مشروطه بود و در دربار محمدعلی شاه در مخالفت برای بی اثر کردن فتاوای علمای نجف مانند آخوند خراسانی و علمای مشروطه خواه در ایران مانند سید محمد طباطبایی و سید عبدالله بهبهانی، فتوا میداد.[۱]
زنجانی از آغاز سکونت در تهران رفته رفته با دربار قاجار ارتباط پیدا کرد، تا جایی که مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه برای استخاره به او مراجعه میکردند. محمدعلی شاه در استبداد صغیر، مجلس شورای ملی را با استخارهٔ او به توپ بست.[۲] او در دورهٔ مشروطه، به صف سلطنتطلبان پیوست و از عینالدوله حمایت کرد. زنجانی در ۱۵ ربیعالاول ۱۳۲۹ (۱۲۹۰ خورشیدی) در سن شصت و نه سالگی در تهران درگذشت و در مشهد در کنار مزار شیخ بهایی دفن شد. [۳]
زنجانی از معدود روحانیون عصر قاجار بود که از دانش عربی خود برای ترجمهٔ متون عربی به فارسی استفاده کرد.[۴] او علاوه بر فارسی و آذری، با زبانهای فرانسه، عربی و ترکی استامبولی آشنایی داشت. وی با نظریات متفکران اروپایی همعصر خود، از جمله توماس مالتوس و داروین آشنا بود و در بعضی تألیفات خود مطالبی پیرامون آراء این متفکران آورده است.[۴] محکمهٔ شرعی او محل رسیدگی به دعاوی قضایی سفارت بریتانیا بود و احکامی که وی در آنجا صادر میکرد اعتبار زیادی داشت.
اتحاد اسلام[ویرایش]
زنجانی روابط نزدیکی با سید جمالالدین اسدآبادی داشت.[۵] او خواستار اتحاد دنیا اسلام بود و پیشوایی عبدالحمید دوم پادشاه عثمانی را برای اتحاد اسلام پذیرفته بود. وی برای یافتن نقاط مشترک به مطالعه در عقاید فرقههای مختلف اسلامی پرداخت و برای آشنایی با اصول وهابیت مدتی در مکه زندگی کرد.[۶] او در زمان سلطنت مظفرالدین شاه مرکز اتحاد اسلام در ایران شمرده میشد، چنانکه سِر آرتور هاردینگ، وزیرمختار انگلیس در ایران در بین سالهای ۱۹۰۰ و ۱۹۰۵ (مصادف با سالهای میانی سلطنت مظفرالدین شاه) مینویسد:
«چنانچه سابقاً نیز اشاره کردهام، عالمترین و روشنفکرترین روحانی شیعه که در تهران دیدم میرزا ابوطالب بود که غالباً با وی بحثهایی دربارهٔ الهیات و سیاست داشتیم. عقیدهٔ شخصی من این است که میرزا ابوطالب در همان خط مشی مورد نظر سلطان عبدالحمید، اتحاد اسلام، کار میکرد زیرا با اینکه خودش زیاد به اصول و مبانی نقشه عبدالحمید ایمان نداشت ولی این نکته را خوب تشخیص داده بود که وجود یک مدرک محکم و آشکار از همبستگی مسلمانان جهان، قدرت و نفوذ پیروان این دین را تقویت خواهد کرد.»
در گزارشهای محرمانه سفارت بریتانیا از میرزا ابوطالب با عنوان «مرکز خفیه اتحاد اسلام» یاد شدهاست. [۶]
واقعه میدان توپخانه[ویرایش]
در واقعه میدان توپخانه که به کودتای صغیر معروف است تعدادی از روحانیان مخالف مشروطه، شامل شیخ فضل الله نوری، سید علی یزدی، میرزا ابوطالب زنجانی، ملا محمد آملی و دیگران که با دربار محمد علی شاه رفتوآمد داشتند همراه با قاطرچیان ومشتیها در زیر چادرهائی که در میدان احداث شده بود جمع و علیه مشروطه فعالیت مینمایند. روز بعد روحانیان فوق حضور شاه رسیده و میرزا ابوطالب اظهار میدارد:
من از علم جنگ بی خبر نیستم اگر امر کنید یک توپ شرپنل ببرند در بیرون دروازه شمیران سوار کرده به بهارستان شلیک نمایند.[۷]
هرچند میرزا ابوطالب از مخالفان مشروطه بوده ولی مردی بافهم و دوراندیش بود و بنظر میرسد وی را مردم عوام و هوچی بزور به میدان آورده بودند.[۸]
آثار[ویرایش]
- احکام اوانی الذهب و الفضه
- ایضاح السبل در الترجیح و التعادل
- تحفة القاصد
- رشحه الخواطر در احتیاط و توقف
- التنقید در احکام التقلید
- غایه المرام در احکام الصیام
- مرآة العصر
- الکفایهٔ فی درایه
- المقابیس فی اصول الفقه
- مناسک الحج
- حکم الربا در جمیع الادیان
- تسامح
- الذخیره در علم درایت
- رشحة الخاطر در فساد مقالات اخباریّه
- الحق المصاب
- مقابس الانوار در اصول
- المقلة العبراء در مقتل خامس اصحاب کساء
- طیف الخیال[۳]
- کیمیای سعادت (ترجمهٔ آزاد از طهارهالاعراق اثر ابن مسکویه، از زبان عربی به زبان فارسی)[۴][۹]
- سیاحتنامه (ترجمه از زبان فرانسه به زبان فارسی)[۱۰]
منابع[ویرایش]
- ↑ «در جستجوی گمنامی: عبدالله انوار به روایت خودش». روزنامه اطلاعات. بازبینیشده در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۹.
- ↑ شیخالاسلامی، جواد. پایان کار محمدعلی شاه قاجار. اطلاعات سیاسی، شهریور و مهر 1385.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «میرزا ابوطالب زنجانی». دائرةالمعارف طهور. بازبینیشده در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۹.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ پیشگامان بررسیهای جمعیتشناختی در ایران: عبدالغفار نجمالدوله و میرزا ابوطالب زنجانی. احمد کتابی. نامهٔ انجمن جمعیتشناسی ایران. شمارهٔ ۲ (زمستان ۱۳۸۵).
- ↑ «نادر و عبدالحمید و اتحاد اسلام». روزنامه ایران. بازبینیشده در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۹.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «سرانجام سید جمالالدین اسدآبادی». روزنامه ایران. بازبینیشده در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۹.
- ↑ دولت آبادی، یحیی. حیات یحیی انتشارات فردوسی ۱۳۶۲ تهران جلد دوم صص ۱۶۹-۱۷۰-۳۵۷
- ↑ کسروی، احمد. تاریخ مشروطه ایران انتشارات امیرکبیر جلد دوم ص ۵۱۱
- ↑ زنجانی، ميرزا ابوطالب، کیمیای سعادت، ترجمهٔ طهارهالاعراق اثر ابن مسکویه، مقدمه و تصحیح: دکتر ابوالقاسم امامی (1375)، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و انتشارات نقطه
- ↑ سیاحتنامهٔ حاجی میرزا ابوطالب زنجانی. کیانوش کیانیهفتلنگ. آینهٔ میراث. دورهٔ جدید، شمارهٔ ۳۰ و ۳۱ (پاییز و زمستان 1384)
- اسلامگرایان اهل ایران
- افراد در انقلاب مشروطه
- اهالی زنجان
- خاندان موسوی
- خاندان موسوی زنجانی
- درگذشتگان ۱۲۹۰
- درگذشتگان ۱۹۱۱ (میلادی)
- روحانیان شیعه
- روحانیان شیعه اهل ایران
- زادگان ۱۸۴۳ (میلادی)
- عالمان شیعه
- مترجمان اهل ایران
- مترجمان سده ۱۹ (میلادی)
- مترجمان سده ۲۰ (میلادی)
- مجتهدان درگذشته
- مدفونان در حرم امام رضا
- مراجع تقلید و روحانیون اهل آذربایجان ایران
- روحانیان اهل ایران