راه‌آهن ایران

راه آهن‌ایران
نقشه خطوط راه آهن ایران در ‎شهریور ۱۳۹۳
عملیات
راه‌آهن ملی	راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران
مجری اصلی	RAI, Tooka rail, Samand rail,
آمار
مسافر	۲۱ میلیون
مسافر به کیلومتر	۱۳ بیلیون
بار	۳۲٫۶۹۳ میلیون تن
طول مجموعه
مجموع	۱۰٬۳۹۲ کیلومتر (۶٬۴۵۷ مایل)
دو خطه	۱۴۲۶ کیلومتر
راه‌آهن برقی	۱۴۶ کیلومتر
مسیر سریع‌السیر	۱۵۰ کیلومتر
واگن
فاصله چرخ	۱۴۳۵
۱۵۲۰
۱۶۷۶
برق رسانی
اصلی	۲۵ kV 50 Hz AC
خصوصیات
تعداد تونل	۱۰۵
طول تونل	۱۲۰ متر
طولانی ترین تونل	۳۰۰۰
تعداد پل	۳۵۰
طولانی ترین پل	۷۵۰ متر
تعداد ایستگاه قطار	۳۶۰
بلندترین ارتفاع	۲۵۰۰ متر
پایین ترین ارتفاع	۲۰- متر

کشور ایران، در حال حاضر دارای ۱۰۳۹۲ کیلومتر (انتهای سال ۱۳۹۲)شبکه ریلی استاندارد و ۹۶ کیلومتر (میرجاوه-زاهدان) خطوط ریلی عریض است. ساخت و توسعه خطوط ریلی در ایران توسط معاونت ساخت و توسعه راه آهن انجام می‌پذیرد. نگهداری و تعمیر و هم‌چنین بهره‌برداری از این شبکه ریلی بر عهده شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.

کانال تلگرام راه اهن جمهوری اسلامی ایران : Telegram.me/irRaiL

تاریخچه

نوشتار اصلی: روزشمار راه آهن ایران

نقشه راه آهن سراسری ایران

پیشینه احداث و بهره‌برداری موفق اولین راه‌آهن در ایران به سال ۱۸۴۸ میلادی از رشت به بندر پیربازار و بندر انزلی باز میگردد و بقایای این مسیر هنوز در مسیر رشت به پیربازار و یک لوکوموتیو بخار در محوطه اداره کل بنادر استان گیلان وجود دارد، ۱۲ کیلومتر ازین مسیر تا اواسط دوره رضا شاه همچنان مورد استفاده بوده‌است. در ۱۸۸۶ میلادی با احداث خط راه آهن محمودآباد (سواحل جنوبی دریای مازندران) به آمل احداث گردید. این طرح اگرچه در نظر بود تا تهران ادامه یابد، ولی با کارشکنی‌های پیمانکارهای بلژیکی به شکست انجامید و خطوط آن، برچیده و برای احداث تلگراف استفاده شد. در سال ۱۸۸۲ (میلادی) و ۱۲۶۱ شمسی خط تراموایی بین تهران و شاه عبدالعظیم به طول ۸۷۰۰ متر کشیده شد. عرض این راه آهن یک متر بود و به وسیله مسیو بواتال فرانسوی اجرا شد و بعدها به یک بلژیکی واگذار شد.

در ۹ نوامبر ۱۸۹۰ ناصرالدین شاه قاجار پیمان‌نامه‌ای با روسیه تزاری امضا کرد که ایران را از ساخت راه آهن تا ده سال باز می‌داشت. این محدودیت در دسامبر ۱۸۹۹ برابر با شروط وام ۶۰٬۰۰۰٬۰۰۰ فرانکی روسیه با دست‌خط مظفرالدین‌شاه برای ده سال دیگر تمدید شد.

در سال ۱۹۱۸ میلادی، راه آهنی از بوشهر تا برازجان به طول ۶۰ کیلومتر توسط انگلستان کشیده شد. این خط آهن بیشتر جنبه نظامی داشت، اگرچه واردات کالای انگلستان را نیز از طریق بوشهر آسان می‌نمود. در پایان جنگ جهانی نخست، انگلستان پیشنهاد فروش این راه آهن را به شهرداری بوشهر نمود که متأسفانه بودجه شهرداری این شهر تکافوی خرید آن را نکرد و این مسیر توسط سازندگانش جمع‌آوری و مصالح آن به بصره انتقال یافت.

نخستین مسیر از خطوط ریلی موجود که در حال حاضر در کشور بهره‌برداری می‌شود مسیر تبریز به جلفا به طول ۱۴۹ کیلومتر می‌باشد که در سال ۱۲۹۵ به بهره‌برداری رسید. همچنین این مسیر اولین و تنها خط برقی کشور می‌باشد. راه آهن میرجاوه به زاهدان در ۱۲۹۹ افتتاح شد. در دوره رضاشاه طرحی برای اتصال این راه آهن از مسیر بیرجند به مشهد در دست بررسی بوده‌است.

راه آهن سراسری

نوشتار اصلی: راه آهن سراسری

ایجاد راه آهن سراسری درایران همواره یکی از آرزوهای بزرگ و ملی محسوب می‌گردید؛ و با اینکه در حدود نیم قرن کوشش‌هایی از طرف اولیای امور در انجام این امر خطیر به عمل می‌آمد، تحقق این آرزوی ملی تا سال ۱۳۰۶ به طول انجامید.

تکمیل خطوط ریلی

رضاشاه پهلوی در حال سفت کردن آخرین پیچ راه آهن سراسری در مازندران.

زمانی که راه آهن سراسری درشرف اتمام بود، وزارت راه مامور ساختمان سایر خطوط گردید و اولین خطی که پس از خط سراسری اقدام به ساختمان آن گردید، خط گرمسار-مشهد بود. ساختمان خط مزبور از روز ۲۴ اسفند ۱۳۱۶ آغاز و زیرسازی و ریل گذاری آن تا ایستگاه شاهرود به طول ۳۱۵ کیلومتر تا سال ۱۳۲۰ به اتمام رسیده و بهره‌برداری از آن شروع شد. لیکن عملیات ساختمانی از شاهرود به بعد به علت بروز جنگ جهانی دوم متوقف گردید تااینکه بعداز پایان جنگ مجدداً عملیات ساختمانی آن از سال ۱۳۲۶ به وسیله وزارت راه و از اعتبارات سازمان برنامه شروع گردید و پس از پیشرفت عملیات ساختمانی از اسفندماه ۱۳۳۳ ریل گذاری آن به وسیله اداره ساختمان وزارت راه و از هفدهم دیماه ۱۳۳۴ توسط راه آهن دولتی ایران آغاز و درهفدهم دیماه ۱۳۳۵ خاتمه یافت و از همان تاریخ اقدام به قبول بار از همه نقاط راه آهن به این خط گردید.

دومین خطی که پس از تکمیل راه آهن سراسری اقدام به ساختمان آن گردید، خط تهران-تبریز می‌باشد. ساختمان این خط روز هجدهم آبانماه ۱۳۱۷ از تهران شروع و تا روز چهاردهم آبانماه ۱۳۲۱ ساختمان و ریل گذاری آن تا میانه خاتمه یافت و بلافاصله بهره‌برداری ازآن شروع گردید. لیکن به علت بروز جنگ جهانی دوم عملیات این خط نیز متوقف و پس از پایان جنگ مانند خط گرمسار-مشهد عملیات ساختمانی آن به وسیله وزارت راه شروع و ریل گذاری آن از میانه شروع و روز ۲۹ مهر ۱۳۳۵ به ایستگاه مراغه رسیده و از دهم دیماه ۱۳۳۵ بهره‌برداری از تهران تا مراغه آغاز گردید.

ساختمان خط قم-یزد از نهم آذرماه ۱۳۱۷ از قم شروع و پیش بینی شده‌بود که در سال ۱۳۲۱ خاتمه یابد. لیکن پس از وقایع ۱۳۲۰ عملیات خط مزبور نیز متوقف گردید. چون قسمتی از زیرسازی این خط حاضر و برای ریل گذاری آماده بود. در تاریخ ۲۹ فروردین ۱۳۲۶ راه آهن دولتی ایران با مصالح موجود اقدام به ریل گذاری از قم به کاشان نموده و در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ماه ۱۳۲۸ عملیات ریل گذاری خاتمه یافته و از روز ۱۹ خرداد ماه ۱۳۲۸ بهره‌برداری آن شروع شد.

ساخت و توسعه خطوط ریلی

نوشتار اصلی: معاونت ساخت و توسعه راه آهن

شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور از زیرمجموعه‌های وزارت راه است و معاونت ساخت و توسعه راه آهن، بنادر و فرودگاهها از معاونت‌های این شرکت است که به کار ساخت خطوط ریلی جدید اشتغال دارد.

خطوط ریلی فعلی

ایستگاه راه آهن تهران

1. طول خطوط اصلی: ۷۰۶۶ کیلومتر با عرض ریل استاندارد و ۹۴ کیلومتر با عرض ریل پهن
2. طول خطوط ثانویه تجاری و صنعتی: ۲۰۹۷ کیلومتر
3. طول خطوط برقی (جلفا-تبریز): ۱۴۸ کیلومتر
4. طول خطوط دو ریلی: ۱۰۸۲ کیلومترس
5. تأسیسات تعویض بوژی (هزارچرخ) واقع در ایستگاه مرزی بین‌المللی جلفا و سرخس که برای ترانزیت بار و یا واگنهای خالی به کار می‌رود. در هر ۲۴ ساعت و در دو نوبت کاری می‌توان حدود ۲۰۰ واگن (هر واگن دارای ۴ محور و یا ۲ بوژی) را تعویض کرد.
6. پایانههای حمل کانتینر با تجهیزات بلند کردن و جابج اکردن واقع در پایانه‌های بندر امام خمینی و بندرعباس و ایستگاه‌های راه آهن در مهرآباد، جلفا، سهلان و غیره
7. طول معادل خطوط (یک خطه و دو خطه) ۸۴۲۴ کیلومتر

جمع کل خطوط (با احتساب خطوط فرعی، ایستگاه‌ها و مانوری‌ها ۱۱۱۸۰ کیلومتر

مسیرها و مسافت‌ها

مسیر	مسافت (کیلومتر)	تاریخ ساخت
تبریز – جلفا	۱۴۸	۱۲۹۱–۱۲۹۵
زاهدان – میرجاوه	۹۴	۱۲۹۹–۱۳۰۰
تهران – بندر ترکمن	۴۶۱	۱۳۰۷–۱۳۱۷
تهران – بندر امام خمینی	۹۲۸	۱۳۰۷–۱۳۱۷
اهواز – خرمشهر	۱۲۱	۱۳۲۱–۱۳۲۲
سربندر – مشهد	۱۲	۱۳۲۹–۱۳۳۰
گرمسار – مشهد	۸۱۲	۱۳۱۷–۱۳۳۷
تهران – تبریز	۷۳۶	۱۳۱۸–۱۳۳۸
گرگان – بندر ترکمن	۳۵	۱۳۳۹–۱۳۴۰
تبریز – رازی (مرز با ترکیه)	۱۹۲	۱۲۹۱–۱۳۵۰
قم – زرند	۸۴۷	۱۳۱۸–۱۳۵۰
اصفهان – زرین‌شهر	۱۱۱	۱۳۴۸–۱۳۵۰
زرند - کرمان	۸۰	۱۳۵۴–۱۳۵۸
بافق – بندرعباس	۶۲۶	۱۳۶۱–۱۳۷۴
مشهد – سرخس (مرز ترکمنستان)	۱۶۵	۱۳۷۲–۱۳۷۶
آپرین (اسلامشهر) – ملکی	۲۴	۱۳۷۲–۱۳۷۶
بم – کرمان	۲۵۴	۱۳۷۵–۱۳۷۷
آپرین – محمدیه-۲	۱۲۲	۱۳۷۳–۱۳۷۸
چادرملو – میبد	۲۱۹	۱۳۷۱–۱۳۷۸
بندر امیرآباد – رستم‌کلا	۲۰	۱۳۷۵–۱۳۸۰
محمدیه-۲ – محمدیه-۱	۶	۱۳۷۳–۱۳۷۸
بافق – کاشمر	۸۰۰	۱۳۷۱-۱۳۸۰
اصفهان – شیراز	۵۰۶	۱۳۸۸
بم – زاهدان	۵۴۶	۱۳۸۸

بهره‌برداری

قطار باری مسیر اراک به دورود در حال حرکت در مرتفع‌ترین نقطه مسیر راه‌آهن در ایران

نوشتار اصلی: راه آهن جمهوری اسلامی ایران (شرکت)

راه آهن جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر دارای بیش از سی هزار نفر پرسنل است که در ۹ اداره کل مناطق، ۱۲ دفتر و مرکز، ۴ معاونت و تعدای شرکت اقماری (همچون رجا) فعالیت می‌کنند. تقسیم بندی شرکت بر اساس مناطق (زیر نظر رئیسان ادارات کل) و هم‌چنین صورت گرفته‌است. این شرکت علاوه بر مسئولیت بهره‌برداری از خطوط، مسئول حفظ، نگهداری و تعمیر خطوط نیز می‌باشد. امکانات بهره‌برداری این شرکت به این شرح است:

۱۶۳۳۰ واگن باری از همه انواع سرپوشیده، دیواره کوتاه، دیواره بلند، کفی، مخزن دار، بالاست، گاز، جرثقیل و غیره

۱۱۹۲ واگن مسافری از همه انواع

۵۶۵ لوکوموتیو در انواع دیزلی-برقی، برقی و مانوری

۳۶۳ ایستگاه اصلی در شبکه RAI

کارخانه تراورس پنام (حوزه جنوب کشور)

ایستگاه‌های بین‌المللی آزاد: اهواز، سهلان، تبریز، جلفا، نیک پسندی، مهرآباد، تهران، اصفهان، بندرعباس، سرخس، منهد(از مرز رازی)

در سال ۱۳۸۳ ۹ میلیون مسافر و ۱۸ میلیون تن بار به وسیله راه آهن جاب‌جا شد و تا پایان برنامه چهارم توسعه، قرار است گنجایش جابجایی مسافر سالانه به ۳۶ میلیون نفر و گنجایش جابجایی بار به ۶۴ میلیون تن برسد.

منابع

• http://www.rai.ir راه آهن جمهوری اسلامی ایران
• http://www.cdtic.ir شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور
• دفتر برنامه ریزی و بودجه راه آهن ج. ا. ا (ویرایش آبانماه۱۳۹۳)

جستارهای وابسته

• راه‌آهن سراسری ایران
• ایستگاه‌های راه آهن ایران
• برقی کردن راه آهن در ایران
• خط راه‌آهن شمال
• فاجعه قطار نیشابور