زبانهای ایران مرکزی
گویشهای مرکز ایران | ||
---|---|---|
تلفظ: | زبان راجی، زبان ولایتی | |
گویشگاهها: | فلات مرکزی ایران | |
شمار گویشوران: | — | |
خانواده: | — هندواروپایی زبانهای ایرانی زبان ایرانی غربی زبانهای ایرانی شمالی غربی گویشهای مرکز ایران |
|
کد زبان | ||
ISO 639-1: | هیچ | |
ISO 639-2: | – | |
ISO 639-3: | – | |
یادداشت: این صفحه ممکن است دارای کدهای یونیکد باشد. |
گویشهای مرکز ایران[۱] به گروهی از گویشهای ایرانی شاخهٔ شمالغربی گفته میشود که از قدیم در برخی از شهرها و روستاهای مرکز ایران (بهویژه در استان اصفهان و استان مرکزی) رایج بوده است. بیشتر این گویشها در صد سال اخیر منقرض شده است یا در حال انقراض است و در میان نسل جدید جای خود را به فارسی داده است.
محتویات
پیشینه[ویرایش]
بیشینه مردم اصفهان به این زبانها سخن میگفتهاند. روند فارسیشدن زبان این مناطق در دوران صفوی و با اعلام اصفهان به عنوان پایتخت به بیشترین سرعت خود دست یافت.[۲] این روند همچنان ادامه دارد و بسیاری از روستاهای محل سکونت گویشوران زبانهای مرکز ایران که بیشتر در بخش خاوری استان اصفهان قرار دارند امروزه در معرض تغییر زبانی به سوی فارسی هستند.[۳] این گروههای زبانی بنظر میرسد دارای زبانی با اصل مشترک بودهاند. در گذشته در بسیاری شهرهای بزرگ ایران این گویشها رواج داشته که امروز جای خود را به فارسی سپردهاند. گویش قدیم کرمان و یزد که توسط زرتشتیان و یهودیان این دو شهر حفظ شده گویش قدیم اصفهان که در اشعار برخی شاعران مانند اوحدی اصفهانی نشانههایی از آن بدست آمده توسط کلیمیان این شهر و روستایهای مجاور شهر مانند زاینده رود و گز باقیمانده است. این زبان مرکزی که گاهی زبان راجی نیز نامیده میشود در گذشته در شهرهای ری و قم و همدان نیز تکلم میشده است.[۴] چنانچه در آثار شمس قیس رازی آمده است که مردم ری و عراق عجم علاقهای به اشعار فارسی ندارند و شعر محلی فهلوی خود را بیشتر میپسندند. در بروجرد و خرمآباد نیز این گویشها رواج داشتهاند که امروزه تنها گروههای اقلیت مذهبی این شهر گویش کهن را حفظ کردهاند. بر پایه گزارشی که ابن مقفع از وضعیت زبانهای رایج میان ایرانیان آورده، این گویشها در گذشته فهلوی و در زمان قدیمتر پهلوی نامیده میشدند.[۵]
حس قومی گویشوران زبانهای ایران مرکزی همواره حس وابستگی قومی پارسی و حس تعلق آنها در سطح ملی ایران بودهاست.[۳]
دستهبندی گویشهای مرکزی ایران[ویرایش]
این گویشها به شش دسته عمده تقسیم میشوند؛ که چهاردسته آنها چهارجهت جغرافیایی و دو دسته نیز به دلیل شباهت به این گویشها با آنها در یک گروه قرار میگیرند:[۶]
-
- گویشهای شمال شرقی:عمدتا در محدوده بین کاشان و نطنز رایج میباشند و شمار آنها بسیار زیاد است. از مهمترین آنها میتوان به گویش کاشانی (کاشی)، گویش کلیمیان کاشان، گویش آرانی، قهرودی، جوشقانی، ابیانه ای، فریزندی، یرندی، میمه ای، سویی، کشهای، طاری، نطنزی، ابوزیدآبادی و بادرودی را میتوان نام برد.
-
- گویشهای جنوب غربی:گویشهای جنوب غربی گویشهایی هستند که در اصفهان و نواحی مجاور آن رواج دارند. از این گویشها میتوان به کفرونی، گزی، سدهای، ورزنهای و گویش کلیمیان اصفهان اشاره نمود.
-
- گویشهای کویری: در منطقهای درشرق ایران میان محل تلاقی دوکویر اصلی قرار دارند و میان خراسان و اصفهان واقع شدهاند. این دسته شامل گویشهای خوری و فروی و مهرجانی میباشد.
شباهت گویشهای مرکزی ایران با سیوندی[ویرایش]
سیوندی زبان مردم سیوند ۷۵ کیلومتری شمال شیراز تنها زبانی در جنوب کشور است که جز زباهای ایرانی شمال غربی است. سیوندی از نظر صرف و نحو و واژگان بسیار به گویشهای مرکزی ایران شبیهاست برای شباهت صرف و نحو و واژگان بیشتر میتوانید اینجا را ببینید
Sivandi | ashtiyani | فارسی |
---|---|---|
varf | varfa | برف |
esbe | 'esba | سگ |
varan | varan | باران |
gal | gal | ها (جمع) |
Sivandi | khansari | فارسی |
---|---|---|
giyan | giyun | جان |
esbe | 'esba | سگ |
varan | varun | باران |
hame | hama | ما |
پینوشتها[ویرایش]
- ↑ Central dialects, Iranica
- ↑ Borjian, Habib (2009). "Median Succumbs to Persian after Three Millennia of Coexistence: Language Shift in the Central Iranian Plateau". Internet Archive. BRILL Journal of Persian Studies 2 (2009) 62-87 brill.nl/jps.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ همان.
- ↑ دکتر محمد امین ریاحی خویی ملاحظاتی درباره زبان کهن آذربایجان کتابخانه الکترونیک تبیان
- ↑ خالقی مطلق, جلال. "سرگذشت زبان فارسی". ایرانبوم.
- ↑ اشمیت، رودیگر. راهنمای زبانهای ایرانی. رضایی باغ بیدی، حسن؛ و .. جلد دوم. تهران نشر ققنوس، چاپ دوم. پاییز ۸۷-ص۵۱۷-520
منابع[ویرایش]
- دائرةالمعارف ایرانیکا central dialect
|
|
|