استان خراسان رضوی
مختصات: ۳۶°۱۷′۵۳″ شمالی ۵۹°۳۶′۲۱″ شرقی / ۳۶.۲۹۸۰° شمالی ۵۹.۶۰۵۷° شرقی
| خراسان رضوی | |
|---|---|
 |
|
| مرکز | مشهد |
| مساحت | ۱۱۸٬۸۵۴ کیلومترمربع |
| جمعیت (۱۳۹۰) | ۵٬۹۹۴٬۴۰۲ |
| پراکندگی | ۴۷ نفر |
| تعداد شهرستان‌ها | ۲۸[۱] |
| منطقه زمانی | IRST (گرینویچ+۳:۳۰) |
| -تابستان (دی‌اس‌تی) | IRDT (گرینویچ+۴:۳۰) |
| نماینده ولی فقیه | احمد علم الهدی |
| استاندار | علیرضا رشیدیان |
استان خراسان رضوی یکی از استانهای خراسان در شمال شرقی ایران به مرکزیّت مشهد است. مساحت این استان ۱۱۸٬۸۵۴ کیلومتر مربع بوده که از این نظر چهارمین استان بزرگ کشور است.
واژهٔ رضوی در نام این استان، به مقبرهٔ علی بن موسی الرضا در مرکز این استان اشاره دارد.
خراسان رضوی از ۲۸ شهرستان، ۷۰ بخش و ۱۶۴ دهستان تشکیل شده‌است.[۲]
محتویات
تاریخ و پیشینه[ویرایش]
خراسان، در طول تاریخ شاهد ظهور و سقوط سلسله‌ها و دولت‌های بسیاری در قلمرو خود بوده است. اقوام مختلف اعراب، ترک‌ها، کردها، مغول‌ها، ترکمن‌ها و افغان‌ها زمان به زمان به این منطقه تغییرات را به ارمغان آورده‌اند.
جغرافی‌دانان باستان، ایران را به هشت بخش تقسیم کرده‌اند که خراسان بزرگ شکوفاترین و بزرگترین قلمرو بوده‌است.
امپراتوری اشکانیان برای چندین سال در نزدیکی مرو در خراسان مستقر بوده است. در دوران ساسانیان نیز استان توسط یک سپهبد که پادگوسبان نامیده می‌شده و چهار مرگراوس (margraves) که هر یک، فرمانده یکی از چهار بخش استان بوده‌اند، حکومت می‌شده‌است.
در دوران فتوحات مسلمانان در ایران، خراسان به چهار بخش تقسیم گردید و هر بخش به اسم شهر بزرگ خود یعنی نیشابور، مرو، هرات و بلخ نامیده شدند.
قدیمی‌ترین آثار حیات انسانی در ایران، شامل تعدادی ادوات و دست‌افزارهای سنگی با قدمت تخمینی ۸۰۰ هزار سال قبل، متعلق به دوران پارینه سنگی قدیم، از بستر رودخانه کشف رود مشهد به‌دست آمده است. در حالی‌که قدیمی‌ترین مکان‌های استقرار انسان، حداکثر با قدمت ۱۰۰ هزار سال در نواحی دیگر ایران نظیر آذربایجان، لرستان و غیره شناسایی شده‌اند.
از آن پس آثار و شواهد زندگی بیشماری از دوران نوسنگی تا آغاز دوران تاریخی در جلگه مشهد، دره اترک علیا (قوچان)، جلگه درگز، بجنورد، تربت حیدریه، بیرجند وغیره شناسایی شده‌اند. این شواهد و آثار به اقوام و ساکنان اولیه و بومی خراسان مربوط می‌شود که بنا به عقیده برخی محققان به عنوان اقوام آسیایی شهرت یافته‌اند و سراسر آسیای غربی از مدیترانه تا ترکستان و دره سند را فرامی گیرد؛ ولی در حقیقت مهمترین مقطع تاریخ خراسان در سرآغاز دوران تاریخی ایران با ورود اقوام آریایی به فلات ایران پیوند می‌خورد. در این واقعه که در آغاز هزاره اول ق. م اتفاق افتاد، آریایی‌ها تازه وارد از طریق خراسان به سمت مرکز ایران پیش رفتند و بخش اعظم آنها آنچنان که از توصیفات اوستا برمی آید، در خراسان و سیستان مستقر شدند و شاید به همین دلیل است که عمده حوادث آغاز تاریخ ایرانیان که در دو منبع اوستا و شاهنامه فردوسی ذکر شده است در مشرق ایران و در واقع در خراسان بزرگ رخ می‌دهد.
استان خراسان رضوی، قسمت نسبتاً کوچکی از خراسان تاریخی است. سرزمینی که در گذشته نواحی بسیار گسترده‌ای را در بر می‌گرفته و قلمرویی یکپارچه داشته است. اما امروزه بخشی از آن شامل سه استان خراسان رضوی، شمالی و جنوبی و قسمت‌هایی از استانهای دیگر، در کشور ایران واقع است و بخشهای بزرگ‌تری از آن در کشور افغانستان و جمهوری‌های شمال و شمال شرق ایران قرار دارد. خراسان بزرگ تاریخی، یکی از کانون‌های شکل گیری تمدن بشری بوده و چه در دوران‌های کهن و پیش از اسلام و چه در دوران تمدن اسلامی، مردمانی هوشمند و سخت کوش در آن می‌زیسته‌اند که در پیدایش و گسترش دانش و فرهنگ و پدید آوردن عناصر تمدنی نقش بسزایی ایفا کرده‌اند.
تاریخچه تقسیمات استان[ویرایش]
از قرن ۹ هجری قمری نام خراسان بر تمام ایالات اسلامی در شرق کویر لوت تا هندوکش به استثنای سیستان و بلوچستان و قهستان در جنوب اطلاق می‌گردیده است. پس از جنگ هرات در سال ۱۲۴۹ ه. ش خراسان به دو قسمت تجزیه شد و قسمتی که در غرب رود خانه هریرود واقع بود جزو ایران و شرق آن ضمیمه افغانستان گردید. در سال ۱۲۸۵ه. ش ایران به چهار ایالت بزرگ تقسیم شد که عبارت بودند از آذربایجان ،کرمان و بلوچستان، فارس و بنادر و خراسان و سیستان. ازآن زمان تا سال ۱۳۱۶ ه. ش که اولین قانون تقسیمات کشوری در مجلس شورای ملی تصویب گردیده بود. بر هر ایالت یک والی و در هر ولایت یک حاکم حکومت می‌کرده است. در سال ۱۳۱۶ بر اساس قانون تقسیمات کشوری مصوب مجلس شورای ملی، کشور به ۱۰ استان و ۴۹ شهرستان تقسیم گردید که هر شهرستان شامل چند بخش و هر بخش شامل چند دهستان می‌گردید. خراسان نیز به ۷ بجنورد، بیرجند، سبزوار، قوچان، گناباد، مشهد و تربت حیدریه تقسیم شد. در سال ۱۳۲۹شهرستانهای درگز، نیشابور، فردوس و کاشمر نیز تشکیل شد؛ و شهرستانهای استان به ۱۱ شهرستان ارتقاء یافت. درسال ۱۳۳۵ شهرستان درگز ضمیمه قوچان گردید و دو شهرستان تربت جام و شهرستان طبس به وجود آمدند. در سال ۱۳۳۹ مجدداً درگز به شهرستان تبدیل شد؛ و شهرستانهای شیروان و اسفراین نیز ایجاد شدند. در سال ۱۳۵۴ بخش باخرز تربت جام به مرکزیت شهر تایباد از بخش به شهرستان تبدیل شد. در سال ۱۳۵۹ نام آن به تایباد تغییر یافت. همچنین در سال ۱۳۵۹ بخش قائنات شهرستان بیرجند به شهرستان قائنات تبدیل شد و تا سال ۱۳۶۲ خراسان شامل ۱۷ شهرستان و ۵۳ بخش و ۲۱۱دهستان بوده است.
با پایان یافتن اجرای مرحله اول این قانون، تشکیل شهرستانهای نهبندان، سرخس و خواف در تاریخ ۱۴/۵/۱۳۶۸ و چناران در ۱۴/۱/۶۹ همزمان با بخشهای شوسف، مرز داران، سنگان، و گلبهار به تصویب رسید. ایجاد بخشهای باخرز در شهرستان تایباد، سربیشه در بیرجند، سرحد در شیروان، جوین و رودآب و خوشاب در سبزوار، میان جلگه در نیشابور، زیر کوه در قائنات، فاروج در قوچان و جلگه زاوه در تربت حیدریه نیز به تدریج به تصویب رسید و در پی آن تابعیت دهستانهای استان در شهرستانهای استان به ۲۱و تعداد بخش‌ها به ۶۷رسید.
ایجاد شهرستان فریمان نیز در سال ۱۳۷۲ همراه با بخش قلندر آباد مورد تصویب واقع شد و بخشهای زوزن همراه دهستان کیبرو بستان در شهرستان خواف و نیمبلوک در قائنات، بخش نصرآباد همراه دهستان کاریزان در تربت جام، بخش گرمخان با دهستان گرمخان در شهرستان بجنورد، بخش جلگه‌رخ با دهستان رقیچه در تربت حیدریه، بخش کاخک در گناباد و بخش رضویه و دهستان کنه بیست در شهرستان مشهد، بتدریج تصویب و ابلاغ شد.
در تاریخ ۲۱/۳/۱۳۷۴ ایجاد شهرستان بردسکن همراه با بخش انابد و دهستان درونه آن مورد تصویب قرار گرفت. ایجاد شهرستان جاجرم نیز در تاریخ ۴/۲/۷۶ به تصویب رسید. درسال ۱۳۸۰ شهرستان طبس از خراسان منتزع و به استان یزد الحاق گردید. درسال ۱۳۸۱ شهرستان رشتخوار و در سال۱۳۸۲ ایجاد شهرستانهای خلیل‌آباد و کلات به تصویب رسید. در سال ۱۳۸۳ قانون تقسیم استان خراسان به سه استان تصویب شد؛ طبق این قانون استان خراسان به سه استان به شرح ذیل تقسیم گردید:
- استان خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد شامل شهرستانهای شیروان، بجنورد، جاجرم، مانه و سملقان، اسفراین و بخشهای تابعه و شهرستان فاروج منتزع از شهرستان قوچان.
- استان خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند شامل شهرستانهای بیرجند، قائنات، نهبندان، سربیشه و بخش سرایان منتزع از شهرستان فردوس و بخشهای تابعه.
- استان خراسان رضوی به مرکزیت مشهد شامل شهرستانهای مشهد، قوچان (به‌استثنای شهرستان فاروج)، درگز، چناران، سرخس، فریمان، تربت‌جام، تایباد، تربت حیدریه، فردوس (به استثناء بخش سرایان)، خواف و رشتخوار، کاشمر، بردسکن، نیشابور، سبزوار، گناباد، کلات و خلیل‌آباد و بخشهای تابعه.
پس از آن درسال۱۳۸۴ شهرستان مه ولات و سپس شهرستانهای بینالود (طرقبه، شاندیز) و تخت جلگه (فیروزه)، درسال ۱۳۸۶ به تصویب رسید. درسال ۱۳۸۷ شهرستانهای بجستان، جوین، جغتای، زاوه به تصویب هیئت دولت رسید. درسال ۱۳۸۹ نیز ایجاد شهرستانهای خوشاب و باخرز به تصویب رسید. داورزن درسال ۱۳۹۱ از تصویب هیئت دولت گذشت که در روز ۲۲ بهمن سال ۱۳۹۱ فرمانداری آن افتتاح و آغاز به کار کرده است.
بر این اساس هم اکنون استان خراسان رضوی با وسعتی حدود ۱۱۷۷۶۹ کیلومترمربع معادل هفت درصد مساحت کل کشور و متشکل از ۲۸ شهرستان ،۷۰ بخش، ۷۲ شهر و ۱۶۴ دهستان می‌باشد.
جغرافیا[ویرایش]
مساحت استان خراسان رضوی ۱۱۶۴۸۵٫۴۹ کیلومتر مربع است که ۷٪ کل مساحت ایران را در بر می‌گیرد. ۴۹٫۲٪ سطح استان را مناطق کوهستانی و ۵۰٫۸٪ آن را دشت‌ها تشکیل می‌دهند. این استان شامل ۴ حوزهٔ آبریز اترک، قره‌قوم، کویر مرکزی و شرق ایران است.[۳]
ارتفاعات[ویرایش]
استان خراسان رضوی به سبب وسعت زیاد ازنظر شرایط طبیعی بسیار متنوع و هر یک از نواحی مختلف آن دارای ویژگی‌های خاصی است. این استان از شمال و شمال شرق به طول تقریبی ۶/۵۳۱ کیلومتر دارای مرز مشترک با کشور ترکمنستان و از شرق به طول حدود ۳۰۲کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان دارد ارتفاعات استان رامی توان به ارتفاعات شمالی و جنوبی تفکیک کرد. ارتفاعات شمال خراسان عموماً شرقی – غربی هستند حال آنکه ارتفاعات جنوب استان، امتداد شمالی – جنوبی دارند. بلندترین نقطه استان قله بینالود در ۳۶۱۵ متری و پست‌ترین نقطه استان در دشت سرخس با ارتفاع ۲۹۹متر از سطح دریا واقع شده است.
آب و هوا[ویرایش]
این استان از نظر بارندگی و رطوبت دارای بارندگی نسبی و متوسط می‌باشد. در سال ۱۳۸۹ شهرستان قوچان با ۲۹۶ میلی‌متر بالاترین میزان بارندگی سالیانه و شهرستان گناباد با ۷۱ میلی‌متر کمترین میزان بارندگی سالیانه را در بین مراکز شهرستانهای دارای ایستگاه هواشناسی دارا بوده است.[نیازمند منبع]
جنگل‌ها[ویرایش]
استان خراسان رضوی از لحاظ تقسیمات رویشی گیاهی جزء ناحیهٔ ایران تورانی به شمار می‌رود. مساحت کل جنگل‌های استان در سال ۱۳۹۵، ۹۹۶۲٫۵۷ کیلومتر مربع (حدود ۷٫۵٪ مساحت استان) است که شامل جنگل‌های نیمه‌خشک تا نیمه‌مرطوب و جنگل‌های خشک و بیابانی است.[۴]
موقعیت جغرافیایی[ویرایش]
 |
ترکمنستان | استان خراسان شمالی | |
|
| افغانستان |  |
استان سمنان | ||
 خراسان رضوی  |
||||
 |
||||
| استان خراسان جنوبی | استان خراسان جنوبی |
جمعیت[ویرایش]
| نام | شهرستان | جمعیت |
|---|---|---|
| مشهد | مشهد | ۲٬۷۶۶٬۲۵۸ |
| نیشابور | نیشابور | ۲۳۹٬۱۸۵ |
| سبزوار | سبزوار | ۲۳۱٬۵۵۷ |
| تربت حیدریه | تربت حیدریه | ۱۳۱٬۱۵۰ |
| قوچان | قوچان | ۱۰۳٬۷۶۰ |
جمعیت خراسان رضوی بر اساس آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۰)، برابر ۵٬۹۹۴٬۴۰۲ نفر است که دومین استان ایران از نظر جمعیت محسوب می‌شود. این جمعیت، شامل ۲٬۹۹۹٬۵۲۹ نفر (۵۰٫۰۴٪) مرد و ۲٬۹۹۴٬۸۷۳ نفر (۴۹٫۹۶٪) زن می‌باشد. ۴٬۳۱۱٬۲۱۰ نفر (۷۱٫۹٪) در مناطق شهری و ۱٬۶۸۲٬۴۰۵ نفر (۲۸٫۱٪) در مناطق روستایی ساکن هستند. هم چنین ۷۸۷ نفر (۰٫۰۱٪) به صورت غیر ساکن در این استان زندگی می‌کنند.[۵]
همچنین بر اساس نتایج سرشماری ۱۳۹۰ از کل جمعیت استان تعداد ۲۰۵٫۸۵۹ با تابعیت افغانستان، ۶٫۶۱۹ نفر با تابعیت عراق و ۴٫۱۹۰ نفر از دیگر کشورها می‌باشد. براین اساس ۳٫۶ درصد ساکنان استان غیر ایرانی هستند.
بر اساس آمار سرشماری ۱۳۸۵ و ۱۳۹۰ رشد جمعیت خراسان رضوی ۱٫۶۸٪ است که اندکی بالاتر از نرخ رشد جمعیت ایران در این مدت (۱٫۶۴٪) می‌باشد.[۵][۶]
شهر مشهد که مرکز خراسان رضوی است، بزرگترین شهر این استان نیز به شمار می‌رود که جمعیت آن، ۲٬۷۶۶٬۲۵۸ نفر (معادل ۴۶٫۱٪ جمعیت استان) می‌باشد. (برای اطلاعات بیشتر، فهرست شهرهای استان خراسان رضوی را ببینید)
رویدادهای جمعیتی سال ۱۳۹۳ استان خراسان رضوی[ویرایش]
- ولادت ثبت شده: ۱۴۹٫۲۳۵
- وفات ثبت شده: ۳۷٫۰۱۹
- ازدواج ثبت شده: ۶۹٫۲۰۰
- طلاق ثبت شده: ۱۸٫۶۰۳
- پنج نام اول پسران: امیرعلی، ابوالفضل، محمدطاها، امیرحسین، محمد
- پنج نام اول دختران: فاطمه، زهرا، نازنین زهرا، یسنا، زینب[۷]
اقتصاد[ویرایش]
اقتصاد خراسان رضوی، تا حدودی وابسته به درآمد ملی نفت است. کشاورزی در دهه‌های گذشته، به دلیل عواملی چون برداشت بی‌رویه آب و خشکسالی، با مشکل جدی مواجه شده‌است. البته در سال‌های اخیر، بخش صنعت استان گسترش قابل توجهی یافته‌است.[نیازمند منبع]
کشاورزی[ویرایش]
![[نشان]](/web/20161112034902/https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small} |
این بخش نیازمند گسترش است. |
صنعت[ویرایش]
|
این بخش نیازمند گسترش است. |
شهرک‌های صنعتی استان خراسان رضوی[ویرایش]
- بجستان (منطقه محروم)
- تایباد (منطقه محروم)
- تربت جام
- تربت حیدریه۱
- تربت حیدریه۲
- جوین (منطقه محروم)
- چرمشهر (منطقه محروم)
- چناران
- خیام (نیشابور)
- درگز (منطقه محروم)
- سبزوار
- عطار
- فریمان (منطقه محروم)
- فن آوری صنایع غذایی
- قوچان
- قوچان۲
- کاشمر-بردسکن
- کاشمر(۲)
- گناباد
- مشهد-بینالود
- مشهد-طوس
- مشهد-کاویان (منطقه محروم)
- مشهد-کلات
- مشهد-ماشین سازی
- ناحیه امان آباد مشهد
- ناحیه صنعتی باخرز تایباد (منطقه محروم)
- ناحیه صنعتی جغتای سبزوار (منطقه محروم)
- ناحیه صنعتی خردگرد خواف (منطقه محروم)
- ناحیه صنعتی خلیل‌آباد (منطقه محروم)
- ناحیه صنعتی خوشاب سبزوار
- ناحیه صنعتی رباط سنگ تربت حیدریه (منطقه محروم)
- ناحیه صنعتی رشتخوار (منطقه محروم)
- ناحیه صنعتی زاوین کلات (منطقه محروم)
- ناحیه صنعتی کاخک گناباد (منطقه محروم)
- ناحیه صنعتی کمال‌آباد نیشابور (منطقه محروم)
- ناحیه صنعتی کوثر گناباد (منطقه محروم)
- ناحیه صنعتی مه ولات (منطقه محروم)
گردشگری[ویرایش]
|
این بخش نیازمند گسترش است. |
نگارخانه[ویرایش]
-
کاخک گناباد
-
مقبره امامزاده یحیی، سبزوار
-
مسجد جامع نیشابور
-
مقبره و مسجد شیخ احمد جامی، تربت جام
-
برداشت زعفران در تربت حیدریه
.jpg)
منابع[ویرایش]
- ↑ http://www.ostandari.khorasan.ir/RContent/0003NOZM-فرمانداری-ها.aspx
- ↑ «لیست تقسیمات کشوری - بخش». وزارت کشور. بازبینی‌شده در ۱۱ اسفند ۱۳۹۳.
- ↑ «وضعیت موجود حوزه‌های آبخیز استان خراسان رضوی». روزنامه قدس، ۸ شهریور ۱۳۹۵. دولت ۴. بازبینی‌شده در ۹ شهریور ۱۳۹۵.
- ↑ «جنگل‌های استان خراسان رضوی». روزنامه قدس، ۸ شهریور ۱۳۹۵. دولت ۴. بازبینی‌شده در ۹ شهریور ۱۳۹۵.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «نتایج سرشماری ۱۳۹۰» (اکسل). درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.
- ↑ «سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵، جمعیت تا سطح آبادی‌ها بر حسب سواد» (فارسی). مرکز آمار ایران، ۱۳۸۵. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «سالنامه آماری ۱۳۹۳». اداره کل ثبت احوال خراسان رضوی.
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان خراسان رضوی دارد. |
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ استان خراسان رضوی موجود است. |
|
||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
