استان اصفهان

اصفهان
مرکز	اصفهان
مساحت	۱۰۷٬۰۲۷ کیلومترمربع
جمعیت (۱۳۹۰)	۴۸۷۹۳۱۲
تعداد شهرستان‌ها	۲۲
منطقه زمانی	IRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی)	IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)
نماینده ولی فقیه	سید یوسف طباطبایی‌نژاد
استاندار	رسول زرگرپور

استان اصفهان، استانی است در میانهٔ ایران با مرکزیت شهر اصفهان. این استان با مساحتی حدود ۱۰۵٬۹۳۷ کیلومتر مربع بین ۳۰ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۷ دقیقه عرض شمالی خط استوا و ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۵۵ درجه و۳۱ دقیقه طول شرقی نصف النهار گرینویچ قرار دارد. استان اصفهان که در مرکز ایران واقع شده‌است از شرق به استان‌های یزد و خراسان جنوبی، از شمال به استان‌های سمنان، قم و مرکزی، از غرب به استان‌های لرستان و چهارمحال و بختیاری، از جنوب به استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و فارس محدود است. اصفهان قطب تولید آهن، فولاد، مصالح ساختمانی و پتروشیمی در ایران است.

آمار

۱۰ درصد از بیابان‌های ایران در استان اصفهان است که بخش اعظم آن را شهرستان‌های شهرضا، نائین، نجف آباد، اردستان، نطنز، آران و بیدگل، کاشان و اصفهان شامل می‌شود. البته بخش‌های از این استان کوهستانی بوده و دارای آب و هوای معتدل است از مهمترین شهرستانهای کوهستانی این ناحیه می‌توان به شهرستان خوانسار،فریدن،فریدونشهر و چادگان اشاره کرد. حدود ۳۴۰ هزار هکتار از جنگل‌های دست‌کاشت ایران نیز در استان اصفهان و از این وسعت ۹۰ هزار هکتار در شهرستان اردستان قرار دارد.

استان

صنایع دستی در شهر اصفهان

استان اصفهان یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید انواع مختلف صنایع دستی ایران بشمار می‌رود. این استان از دیرباز گهواره هنرهای زیبا و صنایع دستی بوده‌است. تزئینات آجری، کاشی کاری، گچ بری و انواع خط در آثار تاریخی اصفهان، از قرن‌ها پیش تا دوره معاصر، بر اطراف و جوانب مناره‌ها و داخل و خارج مساجد، قصرها و هنرهای زری دوزی و قلم کاری، ترمه و نقره کاری و زرنگاری و رونویسی انواع کتاب، قرآن و قطعات نگارگری و نقاشی جملگی به مرکزیت هنری اصفهان گواهی می‌دهند.

سیم کشی، زرکشی، زربافی، گلابتون دوزی، منبت گلپایگان، پولک دوزی، زنجیره بافی، قالی بافی و نساجی از صنایع دستی رایج اصفهان است. این صنایع در عهد شاهان صفوی رونق فراوان داشت. در دوران قاجاریه، بازار صنایع دستی در اصفهان از رونق افتاد؛ ولی بعد از انقلاب مشروطه باز توسعه یافت. به طور کلی طرح و نقش عموم دست ساخته‌های اصفهان اعم از فرش و قلمکار و ظروف قلم زنی و کاشی، دوختنی‌های روی پارچه تحت تأثیر طرحهای تزئینی دوران صفویه قراردارد و طراحان اصفهان، به نسبت قدرت درک و مهارت خود از آثار قدیمی برمی‌گیرند و با خلاقیت خود، آنها را زیباتر می‌سازند.

شهرستانهای استان اصفهان عبارتند از： آران و بیدگل، اردستان، اصفهان، برخوار، بوئین و میاندشت، تیران و کرون، چادگان، خمینی‌شهر، خوانسار، خور و بیابانک، سمیرم، شاهین‌شهر و میمه، شهرضا، دهاقان، فریدن، فریدون‌شهر، فلاورجان، کاشان، گلپایگان، لنجان، مبارکه، نایین، نجف‌آباد و نطنز

مردم

مردم استان اصفهان به طور عمده از اصفهانی‌ها هستند. قومهای مختلف دیگری نیز در این استان ساکن هستند که به ترتیب جمعیت عبارتنداز: بختیاری‌ها، ترک‌ها، ارمنی‌ها، گرجی‌ها، یهودی‌ها، کولی‌ها، لرها و عرب‌ها (عشایر عرب جرقویه).

دین

بیشتر مردم این استان مسلمان هستند همچنین مسیحیان، کلیمیان و زرتشتیان نیز اقلیتهای غالب توده مردمی استان اصفهان را تشکیل می‌دهند.

وجه تسمیه

شهر اصفهان از روزگاران کهن تا کنون به نامهای: آپادانا، آصف‌هان، اسباهان، اسبهان، اسپاتنا، اسپادنا، اسپاهان، آسپدان، اسپدانه، اسپهان، اسپینر، اسفاهان، اسفهان، اصباهان، اصبهان، اصپدانه، اصفاهان، اصفهان، اصفهانک، انزان، بسفاهان، پارتاک، پارک، پاری، پاریتاکن، پرتیکان، جی، دارالیهودی، رشورجی، سپاهان، سپانه، شهرستان، صفاهان، صفاهون، گابا، گابیان، گابیه، گبی، گی، نصف جهان و یهودیه سرشناس بوده‌است.

بیشتر نویسندگان بر این باورند که چون این ناحیه پیش از اسلام، به ویژه در دوران ساسانیان، مرکز گردآمدن سپاه بود و سپاهیان مناطق جنوبی ایران، مانند: بختیاری، خوزستان، کرمان، فارس، سیستان و... در این ناحیه گرد آمده و به سوی محل نبرد حرکت می‌کردند، آنجا را «اسپهان» گفته، سپس عربی شده و به صورت «اصفهان» درآمده‌است.

این شهر دارای واژگان کهنتری است که با نام کنونی آن، هیچ گونه پیوندی ندارد، مانند :انزان، گابیان، گابیه، جی، گبی، گی، گابا.

یاقوت حموی، می‌نویسد: «اصفهان یا اسپهان از کلیه اسباه است که به معنی سپاه و سگ می‌باشد.»

استاد پورداود، می‌گوید: «ارزش این وجه اشتقاق فقط در این است که می‌رساند در لهجه قدیم اصفهانی، اسباه به معنی سگ نیز بوده‌است» پورداود یادآور شده‌است که بطلمیوس، جغرافیانگار سده دوم میلادی، نام این شهر را «اسپدان» نگاشته، سپس می‌گوید واژه اصفهان روی اسپاهان قرار گرفته که خود شامل سپاه به معنی ارتش و هان اسم مکان، یعنی جای سپاه است.

نویسنده کتاب حدودالعالم از این شهر به نام «سپاهان» یاد کرده، می‌گوید: «سپاهان شهری عظیم است و آن دو شهر است: یکی را جهودان خوانند و یکی را شهرستان و در هر دو منبر نهاده‌اند...»

محمد حسین بن خلف تبریزی، دربارهٔ نام اصفهان، نوشته‌است: «اصباهان، معرب اسپاهان است و آن شهری است مشهور در عراق و نام اصلی او این است؛ و نام مقامی است از جمله دوازده مقام موسیقی و آن را اصفهانک نیز خوانند.»

در کتیبه‌های پارسی هخامنشی، انزان شامل ناحیه اصفهان و بختیاری بوده و پیش از کورش، مرکز قدرت هخامنشیان در این ناحیه بوده و پس از کورش انزان به گابیان تبدیل یافته و استرابن هم آن را به همین نام خوانده‌است و گابیان رفته رفته به جی تغییر یافت.

هرتسفلد نگاشته‌است: اصفهان نام بلوکی از ولایت پریت کان و نام شهر «گبی» بوده‌است. گبی بعدها «گی» و سپس عربی شد و به «جی» تبدیل یافت.

در سده ۲ میلادی، نام گبی و اسپدانا در نقشه بطلمیوس دیده می‌شود. وی «اسپدانا» ی پارسی زمان هخامنشی را از کتاب ارتستنس، مدیر کتابخانه اسکندر مقدونی برداشته بود. در یک نقشه جهان نما که ۱۰۰ سال پیش از بطلمیوس ترسیم شده‌است، این نام به صورت ساسانی «سپانه» یعنی سپاهان نگاشته شده و معنی آن، جای لشکریان است.

اسکندر مقدونی هنگام دنبال کردن داریوش هخامنشی به پارتاک یا پارک یاگی آمد و آن را گشود و اکسازر را که والی شوش بود به حکومت پارتاک گمارد. تاریخ نگاران پیشین، پارتاک را پاریتاکن نامیده‌اند که به پارسی آن روزی پرتیکان می‌گفتند و امروز فریدن می‌خوانند. پرتیکان به تمامی ناحیه اصفهان اطلاق می‌شده‌است.

پارتیکن نام یکی از قبایل بختیاری باستان بوده است و نام فریدن بازمانده آن می‌باشد که در حال حاضر بخش بزرگی از آن بختیاری نشین است و تا دوره صفویان اکثر ساکنین آن بختیاری بودند و در زمان صفویه ارامنه و گرجی‌ها و ترک‌ها به این ناحیه کوچ داده شدند.

نقشه و تقسیمات استانی

آران و بیدگل کاشان نطنز اردستان برخوار اصفهان شهرضا لنجان خمینی‌شهر فلاورجان مبارکه دهاقان سمیرم نایین خور و بیابانک شاهین‌شهر و میمه نجف‌آباد خوانسار فریدن فریدون‌ شهر گلپایگان تیران و کرون چادگان استان یزد استان فارس استان کهگیلویه و بویراحمد استان چهارمحال و بختیاری استان لرستان استان مرکزی استان قم استان سمنان

تقسیمات استان اصفهان

شهرستان	بخش	شهر (شهرها)	مرکز بخش
آران و بیدگل	مرکزی	آران و بیدگل، نوش‌آباد، سفیدشهر	آران و بیدگل
	کویرات	ابوزیدآباد	ابوزیدآباد
اردستان	اردستان	اردستان، مهاباد	اردستان
	زواره	زواره	زواره
اصفهان	مرکزی	اصفهان، خوراسگان، بهارستان	اصفهان
	کوهپایه	کوهپایه، سگزی، تودشک	کوهپایه
	جلگه	هرند، اژیه	هرند
	بن‌رود	ورزنه، کفران	ورزنه
	جرقویه علیا	حسن‌آباد	حسن‌آباد
	جرقویه سفلی	محمدآباد، نیک‌آباد، نصرآباد، حسین‌آباد	محمدآباد
برخوار	مرکزی	دولت‌آباد، خورزوق، دستگرد، سین، شاپورآباد	دولت‌آباد
	حبیب‌آباد	حبیب‌آباد، کمشچه	حبیب‌آباد
بویین و میاندشت	مرکزی	بویین و میاندشت، افوس	بویین و میاندشت
	کرچمبو	[[]]	[[]]
تیران و کرون	مرکزی	تیران، رضوانشهر	تیران
	کرون	عسگران	عسگران
چادگان	مرکزی	چادگان، رزوه	چادگان
	چنارود	[[]]	[[]]
خمینی‌شهر	مرکزی	خمینی‌شهر، درچه‌پیاز، کوشک، اصغرآباد	خمینی‌شهر
خوانسار	مرکزی	خوانسار	خوانسار
خور و بیابانک	مرکزی	خور، جندق، فرخی	خور
سمیرم	مرکزی	سمیرم، حنا، ونک	سمیرم
	پادنا	کمه	کمه
	دناکوه	بیده	[[]]
	وردشت	[[]]	[[]]
شاهین‌شهر و میمه	مرکزی	شاهین‌شهر، گزبرخوار، گرگاب	شاهین‌شهر
	میمه	میمه، وزوان، لای بید	میمه
شهرضا	مرکزی	شهرضا، منظریه	شهرضا
دهاقان	مرکزی	دهاقان، گلشن	دهاقان
فریدن	مرکزی	داران، دامنه	داران
فریدون‌شهر	مرکزی	فریدونشهر، برف انبار	فریدونشهر
فلاورجان	مرکزی	فلاورجان، کلیشاد و سودرجان، ایمانشهر، ابریشم	فلاورجان
	پیربکران	پیربکران، بهاران‌شهر	پیربکران
کاشان	مرکزی	کاشان، مشکات	کاشان
	قمصر	قمصر، جوشقان قالی، کامو و چوگان	قمصر
	نیاسر	نیاسر	نیاسر
	برزک	برزک	برزک
گلپایگان	مرکزی	گلپایگان، گوگد، گلشهر	گلپایگان
لنجان	مرکزی	زرین‌شهر، فولادشهر، ورنامخواست، چمگردان، سده لنجان، زاینده‌رود، باغشاد	زرین‌شهر
	باغ‌بهادران	باغ‌بهادران، چرمهین	باغ‌بهادران
مبارکه	مرکزی	مبارکه، کرکوند، طالخونچه، دیزیچه، مجلسی	مبارکه
	گرکن جنوبی	زیباشهر	زیباشهر
نایین	مرکزی	نایین، بافران	نایین
	انارک	انارک	انارک
نجف‌آباد	مرکزی	نجف‌آباد، گل‌دشت، کهریزسنگ، جوزدان	نجف‌آباد
نطنز	مرکزی	نطنز، طرق‌رود	نطنز
	امامزاده	بادرود، خالدآباد	بادرود

پیوند به بیرون

• آمار تفصیلی نفوس و خانوار نقاط جمعیتی استان اصفهان در «نتایج سرشماری ۱۳۹۰» (اکسل). درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.